काठमाडौं । अहिले दलहरूको ‘महाधिवेशन सिजन’चलेको छ । संसदका दुई ठूला दल नेकपा (एमाले) र नेपाली कांग्रेसले महाधिवेशन सकिसकेका छन् ।
महाधिवेशनबाट केही पुरानै दोहोरिएका छन् भने केही नयाँ अनुहार नेतृत्व (पदाधिकारी) मा आएका छन् । संसदको तेस्रो ठूलो दल नेकपा (माओवादी केन्द्र) पनि राष्ट्रिय सम्मेलन गर्दैछ ।
पुस ११-१३ सम्म हुन लागेको सम्मेलनले नेतृत्वसमेत चयन गर्ने भनिएको छ । माओवादी नेताहरूले भने राष्ट्रिय सम्मेलन नीतिमा बढी र नेतृत्वमा कम केन्द्रित हुने बताएका छन् । तर, भित्रभित्रै माओवादी पदाधिकारीमा पर्न नेताहरूमा दौडधुप सुरू भइसकेको छ ।
अध्यक्षमा पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ निर्विकल्प छन् । माओवादीका कुनै पनि नेताहरूले प्रचण्डको विकल्प खोजेको अहिलेसम्म सुन्न पाइएको छैन् । स्थायी समिति सदस्य गिरीराजमणि पोखरेल प्रचण्ड नेताहरूको पनि नेता भएको भन्दै अहिले नै विकल्प खोजीहाल्ने स्थितिमा पार्टी नरहेको बताउँछन् ।
‘कमरेड प्रचण्ड नेपालको सामन्तवादविरोधी आन्दोलनलाई यो ठाउँमा ल्याउने मूल नेतृत्व हो,’ साताअघिको नेपाल प्रेससँगको अन्तर्वार्तामा पोखरेलले भनेका थिए, ‘उहाँ नेताहरूको नेता हो । नेतृत्व भनेको त्यतिकै जन्मिदैन । एउटा संघर्षको प्रक्रिया हुन्छ । अहिलै नै उहाँको विकल्प खोज्ने भन्ने कुरा छैन ।’
अध्यक्षपछिको कार्यकारी पद महासचिव भएकाले यस पदका दाबेदार पनि धेरै छन् । कृष्णबहादुर महरा, देव गुरुङ, हरिबोल गजुरेल, पम्फा भुसाल, गिरिराजमणि पोखरेल, वर्षमान पुन, जनार्दन शर्मालगायत महासचिवका दाबेदार हुन् ।
आगामी राष्ट्रिय सम्मेनलपछि पनि माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड नै हुन्छन् भन्ने कुरामा दुविधा रहेन । यद्यपि तीन दशकभन्दा बढी समयदेखि निरन्तर नेतृत्वमा रहेको भन्दै प्रचण्डको आलोचना गर्नेहरू पनि छन, मुख्यतः माओवादी पार्टीबाहिर ।
माओवादीमा मुख्य चासो अध्यक्षभन्दा पनि महासचिव को होला भन्ने छ । किनभने अध्यक्षपछिको कार्यकारी पद महासचिव नै हो । र, अबको महासचिव नै प्रचण्डको उत्तराधिकारी बन्ने सम्भावना पनि रहन्छ ।
माओवादीको अन्तरिम विधान २०७८ ले पार्टीलाई बहुपदाधिकारीमा लैजाने भनेको छ । हालको विधानअनुसार अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, महासचिव, उपमहासचिव र सचिव भनिएको छ । तर, विधानमा कुन पदाधिकारीको संख्या कति हुने भन्न उल्लेख छैन ।
राष्ट्रिय सम्मेलनबाट हालको पदाधिकारी सम्बन्धी व्यवस्था संशोधन हुने निश्चित छ । नेताहरूको व्यवस्थापनमा सकस हुने भएकाले पनि हालको विधान परिर्वतन हुने निश्चित छ । त्यसका लागि नेता देव गुरुङको नेतृत्वमा विधान संशोधन कार्यदल समेत बनाइसकिएको छ ।
‘आएका सुझावहरू संकलन गर्दै लगेर राष्ट्रिय सम्मेनलनमा पेस गर्छौं,’ गुरुङले नेपाल प्रेससँग भने, ‘सम्मेलनले पदाधिकारी थप्ने भन्यो भने थप हुन्छ, नथप्ने भन्यो भने हुँदैन ।’
२३ फागुनमा सर्वोच्चबाट पुन:स्थापित भएको माओवादी केन्द्रले नेकपाकालीन स्थायी कमिटी सदस्यहरूलाई नै निरन्तरता दिएको छ । नेकपामा स्थायी समिति सदस्य रहेका अरुले नै अहिले निरन्तरता पाएका छन् ।
माओवादीले विधान संशोधन गरेर पदाधिकारीको संरचना एमालेको जस्तै बनाउने सम्भावना छ । जसमा वरिष्ठ उपाध्यक्ष पनि हुने छ । एमालेमा ईश्वर पोखरेललाई व्यवस्थापन गर्न वरिष्ठ उपाध्यक्ष थपिए जस्तै माओवादीमा बरियतामा प्रचण्डपछि रहेका नारायणकाजी श्रेष्ठका लागि त्यो थपिने छ ।
एमालेमा १९ पदाधिकारी छन् । माओवादीले पनि १२ देखि १५/१६ को हाराहारीमा पदाधिकारी राख्ने देखिन्छ । यद्यपि माओवादी नेता हरिबोल गजुरेल भद्दा कमिटी र पदाधिकारी बनाउनु संगठनात्मक समस्याको समाधन नभएको बताउँछन् ।
‘हाम्रो सकेसम्म जोड केन्द्रीय समिति पनि सानो र पदाधिकारी पनि थोरै बनाउने हुन्छ,’ नेपाल प्रेससँग उनले भने, ‘ठूलो कमिटी निर्माण गरेर मात्रै केही हुँदैन । हामीले जनयुद्ध सुरू गर्दा ३५ जनाको मात्रै केन्द्रीय कमिटी थियो ।’
स्थायी समितिका सबै पदाधिकारी !
एमालेसँग एकता हुँदा माओवादीको सांगठनिक संरचना लथालिङ्ग थियो । एकतापछि बनेको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीमा (नेकपा) मा माओवादीले ४० प्रतिशत हिस्सा पाएको थियो । त्यस्तै अनुसार नेताहरूको प्रतिनिधित्व विभिन्न कमिटीमा भएको थियो ।
२३ फागुनमा सर्वोच्चबाट पुन:स्थापित भएको माओवादी केन्द्रले नेकपाकालीन स्थायी कमिटी सदस्यहरूलाई नै निरन्तरता दिएको छ । नेकपामा स्थायी समिति सदस्य रहेका अरुले नै अहिले निरन्तरता पाएका छन् ।
रामबहादुर थापा ‘बादल’, टोपबहादुर रायमाझी, लेखराज भट्ट र मणि थापा एमालेतिर गएपछि हाल माओवादीका १४ स्थायी समिति सदस्यमात्रै छन् ।
पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’, नारायणकाजी श्रेष्ठ, कृष्णबहादुर महरा, पम्फा भुसाल, हरिबोल गजुरेल, देव गुरुङ, वर्षमान पुन, जनार्दन शर्मा, गिरिराजमणि पोखरेल, गणेश साह, देवेन्द्र पौडेल, लीलामणि पोखरेल, शक्ति बस्नेत, मात्रिका यादव र चक्रपानी खनाल स्थायी समिति सदस्य छन् ।
माओवादीको नयाँ पदाधिकारी टिम यीनै स्थायी समिति सदस्यबाट बन्ने सम्भावना छ । र, स्थायी समितिका सबै सदस्य पदाधिकारी पर्ने सम्भावना छ ।
महासचिवः प्रचण्डलाई अप्ठ्यारो परे महरा
अध्यक्षपछिको कार्यकारी पद महासचिव भएकाले यस पदका दाबेदार पनि धेरै छन् । कृष्णबहादुर महरा, देव गुरुङ, हरिबोल गजुरेल, पम्फा भुसाल, गिरिराजमणि पोखरेल, वर्षमान पुन, जनार्दन शर्मालगायत महासचिवका दाबेदार हुन् ।
तर, यी मध्ये वर्षमान पुन र जर्नादन शर्मा बलिया दाबेदार हुन । प्रचण्डको आग्रहमा अन्य नेताहरू पछाडि हटेर अरु पदाधिकारीमा व्यस्थापन हुन सक्छन् । तर, पुन र शर्मा महासचिवबाट कुनै पनि हालतमा पछाडि नहट्ने मुडमा छन् । उनीहरू दुवैजनाको पार्टीभित्र केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्म गुट छ ।
जिम्मेवारीका हिसाबले पनि उनीहरूले नै पार्टीभित्र धेरै भूमिका पाएका छन् । अर्थमन्त्रीसमेत रहेका जनार्दन शर्मा माओवादीका संगठन विभाग प्रमुख हुन् । संगठन विभाग पार्टी भित्र संगठन विस्तारका लागि महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
अर्थमन्त्री भएका कारण स्रोतसाधन पनि भएका कारण शर्मा अहिले पार्टीको काममा देश दौडाहा गरिरहेका छन् । यी मौकामा उनले पार्टी संगठनलाई आफ्नो लयमा ढाल्ने कोसिस गरिरहेका छन् ।
अर्कातिर पुनले पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण जिम्मेवारी पाएका छन् । पछिल्लो कार्य विभाजनबाट उनी पार्टीको स्कुल विभाग ईन्चार्ज बनाइएका छन् । माओवादीको अन्तरिम विधानमा पार्टी कार्यालयमा धेरै शक्तिकेन्द्रित गरिएको छ । यस हिसाबले माओवादीभित्रै कतिपय पुनलाई ‘डिफ्याक्टो’ महासचिवसमेत मान्छन् ।
पुन हाल चीनमा उपचाररत छन् । उनी पनि पार्टीको संगठन निर्माणका लागि पूर्वदेखि पश्चिमसम्म पुगिरहन्थे । पुनले पनि पार्टी केन्द्रदेखि स्थानीयतहसम्म गुटको निर्माण गरेका छन् ।
यद्यपि उनी बिरामी भएको लाभ जनार्दनले लिइरहेका छन् । वाईसीएल, अखिल क्रान्तिकारीलगायतका संगठनमा शर्माले आफूनिकटलाई नेतृत्वमा ल्याएका छन् ।
वर्षमान पुन र जर्नादन शर्मा महासचिवका बलिया दाबेदार हुन । प्रचण्डको आग्रहमा अन्य नेताहरू पछाडि हटेर अरु पदाधिकारीमा व्यस्थापन हुन सक्छन् । तर, पुन र शर्मा महासचिवबाट कुनै पनि हालतमा पछाडि नहट्ने मुडमा छन् । उनीहरू दुवैजनाको पार्टीभित्र केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्म गुट छ ।
पुनको क्षमता राजनीतिक रणनीति निर्माणमा छ भने शर्माको दक्षता त्यसलाई कार्यान्वयन गर्नेमा । एमाले र माओवादी एकीकरण गरेर नेकपा बनाउनेमा शर्माको योगदान थियो भने पुन त्यो धेरै टिक्छ भन्नेमा विश्वस्त थिएनन् । आखिर भयो पनि त्यस्तै । तीन वर्षमै नेकपा भंग भयो । संसद विघटनविरुद्ध आन्दोलन र हालको गठबन्धन निर्माणमा भने पुनको योजना र योगदान रहेको मानिन्छ ।
दुवै प्रचण्डका लागि उत्तिकै प्रिय हुन । यीमध्ये कुनै एकलाई ‘सेलेक्सन’ गर्नु प्रचण्डका लागि निकै गाह्रो पनि छ । त्यसैले यसमा ‘इलेक्सन’ हुन सक्छ । शर्मा त यसका लागि तम्तयार भएर बसेका छन् । उनले पछिल्लो समय प्रचण्डपथ ब्युँताउने कुरालाई निकै जोडतोडका साथ उठाइरहेका पनि छन् ।
उता चीनमा रहेका पुन पनि उपचार छोट्याएर सम्मेलनअघि नै नेपाल आउने तयारीमा छन् । पुननिकट नेताहरू उनी चाँडै नेपाल आउने र महासचिवमा दावेदारी प्रस्तुत गर्ने बताउँछन् । ‘उहाँ चाँडै नेपाल आउनुहुन्छ र आफ्नो दाबेदारी पेस गर्नुहुन्छ,’ उनीनिकट एक नेता भन्छन्, ‘उहाँ महासचिवको बलियो दाबेदार हो । उहाँ कुनै पनि हालतमा पछि हट्नुहुन्न ।’
दुवैजनाले अडान नछोडे महासचिवमा चुनाव हुने सम्भावना पनि छ । पछिल्लो समय विवाद भएका ठाउँमा माओवादीले चुनावसमेत अवलम्बन गर्न थालिसकेको छ । चुनाव भए कसले जित्छ यसै भन्न सकिने अवस्था छैन ।
के हुन्छ भन्ने कुरा अध्यक्ष प्रचण्डमै निर्भर रहने छ । मिलाउन नसकेको अवस्थामा उनले चुनावको विकल्प खोली दिन पनि सक्छन् । चुनावले पार्टीका गुटगत विग्रह ल्याउने ठानेमा उनले महासचिवमा तेस्रो पात्रलाई पनि अघि सार्न सक्छन् ।
यस्तोमा कृष्णबहादुर महरा महासचिव हुन सक्छन् । महरालाई अघि सार्दा उनी दुवैले मान्ने अवस्था पनि रहन्छ । र, महराले नै विप्लव, वैद्यलगायतसँग पार्टी एकीकरणका लागि वार्ताको पहलसमेत गरिरहेका छन् । उनलाई अघि सार्दा पार्टी एकीकरणमा सहज हुन्छ भन्ने ठम्याइमा प्रचण्डअघि बढ्न पनि सक्छन् । अर्थात महरा प्रचण्डको संकट मोचक पनि बन्न सक्छन् ।
अन्य पदाधिकारीमा व्यवस्थापन
महासचिवबाहेकका पदमा भने त्यति गाह्रो हुने देखिँदैन । हाल स्थायी समिति सदस्य रहेकाहरूलाई पदाधिकारीमा व्यवस्थापन गरिनेछ ।
प्रचण्डपछिको वरीयतामा रहेका नारायणकाजी श्रेष्ठ वरिष्ठ उपाध्यक्ष रहने लगभग निश्चित छ । महरा महासचिव नरहे उपाध्यक्षमा निश्चितजस्तै छ । त्यसपछि पम्फा भुसाल, हरिबोल गजुरेल, देव गुरुङ र गिरीराजमणि पोखरेल लगायतका नेताहरू पनि उपाध्यक्षमा रहने सम्भावना छ ।
उपमहासचिवमा मात्रिका यादव, देवेन्द्र पौडेल, शक्ति बस्नेत, चक्रपाणी खनाल, गणेश साहलगायतको सम्भावना छ ।
सचिवमा लिलामणि पोखरेल, शशी श्रेष्ठ, रेखा शर्मा, पूर्णकुमारी सुवेदी, हितमान शाक्य, लेखनाथ न्यौपाने, महेन्द्रबहादुर शाहीलगायतको सम्भावना छ ।
