काठमाडौं । सोलुखुम्बुको थुलुङ दुधकोशी गाउँपालिकाको उपाध्यक्षको रूपमा दोस्रो कार्यकालमा हिँडिरहेकी व्यक्ति हुन्, सविता राई । २०७४ सालको स्थानीय तहको निर्वाचनबाट पहिलो पटक थुलुङ दुधकोशीको उपाध्यक्ष निर्वाचित भएकी सविताले दोस्रो पटक पनि उपाध्यक्ष हुने सौभाग्य प्राप्त गरिन् ।
सवितालाई सानैदेखि राजनीतिमा होमिने इच्छा थियो । २०३९ कृष्ण बहादुर राई र आमा लखी माया राईबाट जन्मिएकी सवितालाई बुबा राजनीतिमा भएका कारण पनि राजनीतिबाट समाजको सेवा गर्ने उत्साह जाग्यो । बाबुबाट पनि राजनीतिमा लाग्ने प्रेरणा मिल्दा उनलाई राजनीतिमा होमिन थप सहज भयो ।
‘बाबा राजनीति नेतृत्वमा भएको हुनाले उहाँबाट पनि प्रेरणा मिल्थ्यो । उहाँको सामाजिक भाव, सकारात्मक सोच र नागरिकले उहाँलाई दिनुभएको स्याबासी । उहाँको स्याबासी मलाई फलानोको छोरी भन्दा म खुसी हुन्थे,’ उनी सम्झिन्छन्, ‘बाबाले गर्न पाए हुन्थ्यो भनेर मलाई सबैले भन्नुहुन्थ्यो । मलाई त्यहीँबाट राजनीतिमा आउने इच्छा जाग्यो ।’
विद्यालय समय मै उनी नेतृत्व गर्नुपर्छ भन्ने उद्देश्यका साथ अघि बढिन् । विद्यालयमा हुने विभिन्न कार्यक्रममा समूह लिडरको रूपमा सविताले पाइला चाल्दै गइन् । ‘विद्यालयमा विभिन्न सदनहरू बन्थे । ती सदनको अध्यक्ष हुन्थे र हुनुपर्छ भनेर म आफू अगाडि सर्थे,’ उनी भन्छिन्, ‘सानैदेखि नै लिडरसिप हुनुपर्छ जागिराख्ने र म सक्छु भन्ने इच्छाशक्ति राख्ने र पुरुषले सक्ने मैले किन नसक्ने भन्ने हुन्थ्यो मलाई ।’
सविताले २०६२ सालेदेखि सामाजिक सेवा र राजनीतिमा सक्रिय भइन् । २०७४ सालमा उपाध्यक्ष निर्वाचित हुनुभन्दा अघि सविता सामाजिक अभियन्ताका रूपमा परिचित थिइन् । समाजमा हुने विभिन्न सामाजिक काममा सविता निकै सक्रियतापूर्वक सहभागी हुन्थिन् । उपाध्यक्ष भएपछि इमानदारीपूर्वक सामाजिक न्याय, जनताको आधारभूत आवश्यकता र परिवर्तनका लागि जनमुखी कार्य गरेपछि दोस्रो कार्यकालका लागि पनि सविताले मतदाताको मन जितिन् ।
दोस्रो कार्यकालको जिम्मेवारी सम्हालिरहेकी सविताले महिला सशक्तीकरण, रोजगारी, पारदर्शिता र सुशासनलाई प्राथमिकतामा राख्दै आएकी छन् । ‘समृद्ध र समुन्नत थुलुङ दुधकोशी गाउँपालिका’ निर्माणमा सविताले निरन्तर योगदान दिएकी छन् ।
सामाजिक काममा सक्रिय भएका कारण उनलाई टिकट पाउन त्यति गाह्रो भएन । टिकटसँगै चुनाव जित्न पनि सवितालाई खासै कठिन भएन । २०७४ सालको स्थानीय तहको निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसका उम्मेदवारी बनेकी सविताले नेकपा माओवादी केन्द्रकी उम्मेदवार मेनुका पुरीलाई ३ सय ११ मतले पराजित गरिन् ।
सविताले २ हजार ५ सय ८० मत पाउँदा मेनुकाले २ हजार २ सय ६९ मत पाइन् । उपाध्यक्षको कार्यकाल सकिनै लाग्दा सविताले पार्टी परिवर्तन गरिन् । उनी २०७९ को स्थानीय तहको निर्वाचनको मुखमा कांग्रेस छाडेर माओवादीमा प्रवेश गरिन् ।
माओवादीबाट पनि उपाध्यक्षमा टिकट पाइन् । र त्यहाँबाट पनि निर्वाचन जित्न सफल भइन् । २०७९ को निर्वाचनमा सविताले नेपाली कांग्रेसबाट उम्मेदवारी बनेकी एकाकुमार कार्कीलाई करिब ३ सय मतान्तरले पराजित दोस्रो पटक उपाध्यक्ष निर्वाचित भइन् । सविताले ३ हजार ८ सय र कार्कीले ३ हजार ५ सय २३ मत ल्याइन् ।
जनप्रतिनिधि भएपछि मात्रै सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्न सकिन्छ भन्ने चेतले जनप्रतिनिधि बन्ने इच्छा जागेको सविता सुनाउँछिन् । ‘जनप्रतिनिधि भइसकेपछि मात्रै हामीले सोचेको सामाजिक परिवर्तन, भौतिक संरचनाको विकास र सामाजिक न्याय दिन सकिन्छ भन्ने चेत थियो । त्यसैले नै म जनप्रतिनिधि हुन्छु भन्ने भयो,’ उनी भन्छिन् ।
निर्वाचनका समयमा ठूला सपना नदेखाइ सामान्य वाचा गरेको र सफल पनि भएको सविता बताउँछिन् । ‘निर्वाचनका समयमा सामान्य रूपमा म तपाईँहरूको काम गर्छु । जनताका काम गर्छु ।
इमान्दारिकताका साथ, निष्पक्ष गर्छु । विशेष गरी महिलाको क्षेत्रमा बुझेको छु । त्यसमा अलि बढी काम गर्छु,’ उनले भनिन्, ‘गाउँपालिकाको चौतर्फी विकासका लागि सधै तयार हुन्छ भनेर भने । त्यसपछि मत प्राप्त भयो र सफल पनि भइयो ।’
निर्वाचनअघिको वाचाअनुसार अहिले पनि काम गरिरहेको सुविता बताउँछिन् । बोलेको काम गरेकी कारण दोस्रो कार्यकालका लागि निर्वाचित भएको उनी सुनाउँछिन् । ‘हाम्रो उपाध्यक्ष अहिलेसम्म इमान्दारिताका साथ काम गरिराखेको छ । जनताको माझमा छ । ७/८ वर्ष कहीँ गएको छैन । नागरिकलाई पहिलो केन्द्रमा राखेर काम गरिराखेको छ । सकेसम्म आफ्नोभन्दा नागरिकलाई पहिलो प्राथमिकता दिएको छ भन्ने विश्वास उहाँहरूलाई छ । त्यहीँ विश्वासले म दोस्रो पटक उपाध्यक्षमा निर्वाचित भएको हुँ,’ उनी भन्छिन् ।
समाजमा अझै पनि महिलाले गर्न सक्दैन भन्ने भाष्य कायम रहेको सविताको अनुभव छ । उनी भन्छिन्, ‘यो महिला हो । यसले गर्न सक्छ कि सक्दैन भनेर विश्वास लिने अवस्था हाम्रो समाजमा छैन । त्यहीँ समाजबाट हुर्किएको म । त्यहाँमा सेट भएको दिमाग अझै पनि हटेको छैन ।’
दुईपटक उपाध्यक्ष बनिसकेकी सवितालाई एक पटक अध्यक्ष बन्ने इच्छा छ । त्यो मात्रै होइन, उनी अन्य महिलालाई पनि नेतृत्वमा ल्याउने दिशामा केन्द्रित देखिन्छिन् । एक पटक अध्यक्ष बनेर गाउँपालिकाको हितमा काम गर्ने योजना रहेको सविता बताउँछिन् । योसँगै २÷३ वटा वडामा महिला अध्यक्ष निर्वाचित गराउने लक्ष्य पनि सविताको छ । ‘नेतृत्वमा महिला भएन भने संविधानले जतिसुकै अधिकार दिए पनि व्यवस्थित रूपमा लागु हुँदैन । मलाई राम्रै अनुभूति छ त्यसैले,’ उनले भनिन् ।
महिलाहरू परिवर्तन भएको देख्न चाहेको सविता बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘हिजोभन्दा आज र आजभन्दा भोलि फरक हुन चाहन्छु । समयसँगै परिवर्तन हुन चाहन्छु र सँगसँगै अलि बढी महिलाहरू परिवर्तन भएको देख्न चाहन्छु ।’
आफ्नो अभियानमा गाउँपालिकालाई मातृ शिशु मृत्युदर शून्य बनाएको सविता बताउँछिन् । ‘हामी आउनुभन्दा अघि आमा र शिशुको मृत्युदर बढी भयो । अहिले हामीले शून्य बनाएका छौँ । स्वास्थ्य स्वयवसेविकालाई बढी भन्दा बढी परिचालन गरेर, प्रोत्साहन गरेर हरेक सुत्केरीको घरघर पुग्नुभयो । सुत्केरी हुनुभन्दा पहिलो गर्ने चेकजाँच गर्नुभयो र मातृ शिशु मृत्युदर शून्यमा बनायौँ,’ उनी भन्छिन् ।
सविता संयोजक रहेको न्यायिक समितिले शान्ति र सभ्य समाज निर्माण गर्ने अभियान चलायो । जसले न्यायिक समितिमा मुद्दा कम आउन थालेको सविता सुनाउँछिन् । उृनी भन्छिन्, ‘न्यायिक समितिले अभियान चलाउनुअघि न्यायिक समितिमा मुद्दा आउँथ्यो । त्यो अभियान चलाएपछि नागरिकमा आएको चेतना र मेलमिलापकर्ताका सक्षमताका कारण मुद्दा एकदमै कम आउन थालेको छ ।’
उपभोक्ता समितिको अध्यक्षले बढायो आत्मविश्वास
कुरा २०७०/७१ तिरको हो । तत्कालीन जुबु गाविसको वडा नम्बर ५ मा एउटा बाटोको ट्रयाक खोल्न १७ लाख ७५ हजार रुपैयाँ बजेट प्राप्त भयो । उक्त काम गर्न उपभोक्ता समिति बनाउनुपर्थ्यो । सोहीअनुसार उपभोक्ता समिति गठन गर्ने प्रक्रिया सुरु भयो । आर्थिक वर्षको अन्त्यतिरको समय थियो । तर, सुरु भएको ३-४ दिनसम्म पनि समिति गठन हुन सकेन । धेरै आकांक्षी भएपछि नेतृत्व चुनिन सकेन । त्यसपछि सोही ठाउँकी सविता राई सहभागी भइन् ।
सानैदेखि लिडरसिप गर्नुपर्छ भन्ने स्वभावकी सवितासहितका महिलाले ‘तपाईँहरू सक्नुहुन्न भने हामी गर्छौँ’ भनेर प्रस्ताव गरे । सुरुमा त पुरुषहरूले विश्वास गर्न सकेनन् । केही समयपछि हुन्छ भनेपछि महिलाहरू तयारीमा जुटे । सोहीअनुसार महिला कै नेतृत्वमा समिति बनाउने वर्कआउट भयो । सहमतिको प्रयास भइराख्दा पुनः महिलामा पनि अर्को समूह निर्वाचन लड्न आइपुग्यो ।
‘हामीले यो मान्छे यो ठाउँमा बस्ने भनेर कुरा गर्दै थियौं । त्यतिबेलासम्म पुरुषहरूले अर्को महिलालाई उठाउन भ्याइसक्नुभएछ,’ सविता सम्झिन्छिन् । त्यसपछि सहमतिको वातावरण बनेन । सहमति नभएपछि निर्वाचन भयो । सविता दोब्बर बढी मतले अध्यक्षमा निर्वाचित भइन् । ‘त्यतिबेला निकै चुनौती थियो । बाटो घरमा जानुपर्ने तर, आफ्नो जग्गा काट्न नपाइने अवस्था थियो । त्यस्तो जोखिममा असारसम्म मकैबारी फाडेर भएपनि काम गर्यौं,’ उनी भन्छिन्, ‘त्यतिखेरदेखि मलाई अझ हिम्मत बढ्यो । मैले गर्न सक्ने रैछु ।’
सानैदेखि लिडरसिप क्षमता भएकी सवितामा त्यसपछि झनै आत्मविश्वास बढ्यो । २०७४ सालको स्थानीय तहको निर्वाचनमा टिकट पाउन र चुनाव जित्न सहज भयो । ‘त्यसपछि म नागरिकको नजरमा पनि पर्न थाले । नागरिकले सहयोग गर्नुभयो । यसले गर्न सक्छ भन्ने भयो । अनि टिकट पाउन र जित्न पनि सजिलो भयो,’ उनी भन्छिन् ।
(नेपाली महिला जनप्रतिनिधिहरूको सुकर्मलाई सञ्चार गर्ने अभियान शि लिड्स आइकन दोस्रो संस्करणको ३१ प्रेरणादायी महिला जनप्रतिनिधि रूपमा उनी छनोट भएकी छन्।)
