काठमाडौं । नेपालका डेरी उद्योगमा ३० अर्व लगानी पुगेको छ । नेपाल डेरी एसोसिएसनका अनुसार तीन वर्ष यता डेरी उद्योगमा पाँच अर्बले लगानी वृद्धि भएको छ ।
एसोसिएसनका महासचिव प्रल्हाद दाहालका अनुसार तीन वर्ष अघिसम्म डेरी उद्योगमा २५ अर्बको लगानी रहेको थियो । उनका अनुसार नेपालमा दैनिक ३२ लाख लिटर दूध कृषकले व्यपारीलाई बेच्ने गरेका छन् ।
३२ लाख लिटर दूधको १७ लाख लिटर दूध प्याकेटमा बेचिने दूधमा प्रयोग हुन्छ । र, १५ लाख लिटर दूध लुज दही, मही आइसक्रिमलगायतका समाग्री बनाउनका लागि प्रयोग हुने गरेको छ ।
नेपालमा दूग्धजन्य पदार्थमा ६० प्रतिशत बजार निजी क्षेत्रको र ४० प्रतिशत बजार हिस्सा सरकारको रहेको छ । नेपाल दूग्धजन्य पदार्थमा आन्मनिर्भर रहेको डेरी उद्योगको व्यवसायीको भनाइ छ ।
महासचिव दाहालका अनुसार नेपालमा ८० प्रतिशत दूध नेपाली कृषकबाट नै आउँछ । अरु २० प्रतिशत दूध भारतबाट पाउडर ल्याइन्छ । हाल नेपालमा ६ लाख मानिस डेरी उद्योगमा आवद्ध छन् । त्यस्तै, छ लाख रुपैयाँ दैनिक शहरबाट गाउँ जाने गरेको छ ।
दूधजन्य पदार्थ विदेश निर्यातका लागि खोरेत बाधक
पशुहरुलाई लाग्ने खोरेत रोगका कारण नेपालको दूग्धजन्य पदार्थ विदेश निर्यात हुन सकेको छैन । एसोसिएसनका महासचिव दाहालका अनुसार नेपालले सन् २०३० सम्ममा खोरेत रोगको उन्मूलन गर्ने प्रतिवद्धता जनाएको छ ।
सन् २०३० मा खोरेत रोग उन्मूलन भएमा मात्र नेपालको दूग्धजन्य पदार्थ विदेश निर्यात हुने छ । उनका अनुसार सरकारले देशबाट नै खोरेत रोग उन्मूलन गर्न नसकेपनि कुनै जिल्ला वा क्षेत्रमा खोरेत रोग उन्मूलन गरेको सन्देश विश्व सामु दिन सके यसले नेपाल र डेरी उद्योगीहरु लावन्वित हुने छन् ।
दूधका लागि गाई हैन भैसी पाल्छन् व्यवसायी
भैसीभन्दा गाईले दोब्बर दूध दिन्छन् । तर, नेपालमा व्यवसायका रुपमा गाईभन्दा भैसी पाल्ने गरेको डेरी एसोसिएसनका महासचिव दाहलले बताए । साथै नेपाल सरकारको तथ्याङकमा पनि नेपालमा गाईभन्दा भैसी नै धेरै पालिने गरिएको छ ।
उनका अनुसार गाईले भैसीको भन्दा दोब्बर दूध दिएपनि नेपालमा गाई सहजै ‘डिस्पोजल’ गर्न नसकिने भएकाले व्यवसायी कृषक भैसीमा आर्कषित भएका हुन् ।
‘नेपालमा गाई सहजै ‘डिस्पोजल’ गर्न सकिदैन तर, भैसी बुढो भएपनि मासुका लागि प्रयोग हुन्छ । त्यसैले गाई तीन /चार बेत ब्यहाएपछि व्यवसायी प्रयोजनका लागि पाल्न गार्हो हुन्छ । यसले कृषक गाईभन्दा भैसीमा आकर्षित भएका हुन्,’ उनले भने ।
लागत बढी आम्दानी कम
नेपालमा अहिले व्यवसायिक रुपमा गरिएको गाईभैसी पालनमा लागत बढी र उत्पादन कम देखिएको छ । उत्पादन कम हुँदा कृषक अझैपनि व्यवसायका रुपमा गाईभैसी पालनमा रुचि देखाउँदैनन् ।
महासचिव दाहालका अनुसार नेपालमा दूधका लागि पालिने गाईबस्तु घासमा आधारित छैनन् । अन्नमा आधारित भएका कारण लागत बढी भएको हो । जसले कृषिक अझै मारमा छन् ।