पोखरा । नेपालले सन् २०२४ मा आईसीसी टी-२० विश्वकप खेल्यो । जीत निकाल्न नसके पनि नेपालको प्रदर्शन सन्तोषजनक मान्नुपर्छ । नेपाली टीमले विश्वकप खेलेको यो दोस्रो पटक हो ।
यसअघि सन् २०१४ मा नेपालले टी-२० विश्वकप खेलेको थियो । पहिलो पटक सहभागी नेपालको त्यसबेलाको प्रदर्शन उत्कृष्ट रह्यो । अफगानिस्तान र हङकङलाई पराजित गर्दा बङ्गलादेशसँग हार व्यहोर्नुपर्यो । त्यसबेला अन्य धेरै राष्ट्रले नेपाललाई पनि टी-२० विश्वकपको प्रतिस्पर्धी सम्झिसकेका थिए । दुर्भाग्य भन्नुपर्छ, त्यसपछि नेपाललाई विश्वकप खेल्न १० वर्ष लाग्यो ।
हो, सन् २०१४ मा नेपालले विश्वकप खेल्दा अहिले जस्तै ठाउँठाउँमा ठूलो स्क्रीनमा खेल हेर्नेको भीड थियो । बङ्गलादेशमा नेपालको राष्ट्रिय गान बज्दा जो जहाँ छन्, त्यही उठेर ठूलो स्वरले छाती फुलाएर राष्ट्रिय गान गाएकै थिए । विश्वकप खेलेर फर्किएपछि खेलाडीको शानदार स्वागत भएकै थियो, तर त्यसपछि क्रिकेटलाई सरकारले हेर्ने दृष्टिकोण र व्यवहार सन् २०१४ अघिकै हुँदा नेपाली क्रिकेटको स्तर माथि उठ्न सकेन ।
सन् २०१६ मा अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल (आईसीसी) ले सरकारी हस्तक्षेप र अवैधानिक चुनावको कारण देखाउँदै नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) लाई निलम्बन गर्यो । त्यसपछि त झन् नेपाली क्रिकेट धराशायी बन्यो । क्यान निलम्बनको समय नेपाली क्रिकेट टीमले केही अन्तर्राष्ट्रिय खेल खेले पनि पर्याप्त अन्तर्राष्ट्रिय एक्स्पोजर पाउन सकेन ।
आईसीसीले क्यानलाई साढे ३ वर्षपछि सन् २०१९ मा सशर्त फुकुवा र २०२२ मा पूर्ण फुकुवा गर्यो । त्यसपछि आईसीसीले नेपाल र सरकारले क्रिकेटलाई हेर्ने नजर फेरियो । नेपाल यूएईसँग पराजित हुँदा सन् २०२२ मा अस्ट्रेलियामा भएको टी-२० विश्वकपमा सहभागी हुन पाएको थिएन ।
सन् २०२३ मा घरेलु मैदानमा यूएईलाई नै पराजित गर्दै नेपालले दोस्रो पटक विश्वकपको यात्रा तय गरेको थियो । दोस्रो पटक सन्तोषजनक खेलेको नेपालले अब फेरि कहिले विश्वकप खेल्ने टुङ्गो छैन । पहिलोदेखि दोस्रो पटक विश्वकप खेल्दा जति समय लाग्यो, त्यति नै समय तेस्रो खेल्न लाग्ने हो कि भन्ने आंशका पनि छ । तेस्रो पटक विश्वकप खेल्ने समय छोट्याउन नेपालले धेरै कुरा सुधार्न आवश्यक छ ।
अनुत्तरित प्रश्नहरु
- त्रिवि र मूलपानी क्रिकेट मैदानमा खेल भए प्राक्टिस गर्न कहाँ जाने ?
- यी दुईबाहेक नेपालमा अरु अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट मैदान कहिले बन्छन् ?
सरकारले सोच्न ढिलो गर्न हुँदैन । खेल हुँदा बधाई दिएर, सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट्याएर र जितेपछि केही हजार-लाख रुपैयाँ दिएर नेपाली क्रिकेटको विकास हुँदैन । अहिले भएको संरचनाले मात्रै नेपाली क्रिकेटले उचाइ चुम्दैन ।
अन्तर्राष्ट्रिय मैदानको रूपमा रहेका त्रिवि क्रिकेट मैदान कीर्तिपुर र मूलपानी क्रिकेट मैदानको स्तरमा अब सन्तुष्ट हुने ठाउँ छैन । नियमित मर्मत सम्भारदेखि फ्लड लाइट, प्राक्टिस कक्षदेखि क्रिकेट किको व्यवस्थापन गर्नुको विकल्प छैन । फ्लड लाइटदेखि नियमित मर्मत-सम्भारको काम गर्ने सरकारले पटक पटक उद्घोष गरे पनि पूरा गर्न सकेको छैन ।
अब यी अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट मैदान नेपालले मात्र खेल्न होइन । विश्वका बलिया राष्ट्रलाई पनि यहाँ आएर खेलौं खेलौं लाग्ने बनाउनुपर्छ । यीबाहेकका अन्य ठाउँमा पनि अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको मैदान नेपाली क्रिकेटलाई चाहिएको छ । पोखरा, चितवन, भैरहवादेखि धनगढीसम्मका क्रिकेट मैदानले स्तरोन्नतिका लागि सरकार पर्खिरहेका छन् ।
सधैं ओमन, मलेसिया, साउदी अरेबियालाई जितेर खुशी मनाउने होइन । बरु बलिया राष्ट्रसँग खेलेर हार्न र सिकेको हेर्न चाहन्छन् नेपाली समर्थक । नेपालले बलिया राष्ट्रसँग खेल्नसक्छ भनेर यो विश्वकपमा प्रमाणित गरिसकेको छ । त्यसैले धेरैभन्दा धेरै टेस्ट राष्ट्रलाई नेपालमा बोलाएर हुन्छ या उसैको राष्ट्रमा गएर हुन्छ, धेरैभन्दा धेरै खेल खेल्न र खेलाउनुपर्छ । त्यसको सहजीकरण नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) ले गर्नुपर्छ । क्यानमार्फत नभएको खण्डमा सरकारबाटै कूटनीतिक पहल हुन पनि जरुरी हुन्छ ।
सन् २०१४ मा नेपालले हराएको अफगानिस्तान निरन्तर विश्वकप खेलिरहेको छ । उसले बलिया राष्ट्रलाई टक्कर दिइराखेको हुन्छ । यसको कारण हो, नियमित प्रशिक्षण तथा एक्स्पोजर पनि । प्रशिक्षण र एक्स्पोजरविना क्रिकेटको विकास र विस्तार हुन सक्दैन । अफगानिस्तानले निरन्तर योजना बनायो, योजनाअनुसार गतिविधि गर्यो र अहिले यो स्थानमा पुग्यो । विश्वकप खेल्दा वाहवाही पाउने र त्यसपछि सबै बिर्सने प्रवृत्तिसमेत नेपाली क्रिकेट विकासको बाधक बन्दै आएको छ ।
खेलाडी प्रोसेस : पुरानाको क्षमता विकास, नयाँ उत्पादन
क्रिकेटमा समय क्रमसँगै नियमहरू फेरिँदै गएको छ । समयअनुसार खेलमा विभिन्न खालका प्रविधि पनि प्रयोग हुँदै आएका छन् । समयअनुसार खेलाडी पनि प्रोसेस हुनु आवश्यक छ । अहिले जुन देशको खेल हेर्नुपर्यो भने सहजै भेट्टाउन सकिन्छ । टीमको खेल, बलिङ, ब्याटिङ अहिलेको विश्वले सहज रिडिङ गर्छ । त्यसैले खेलाडी समयअनुसार अपडेट हुन सकेन भने प्रदर्शन राम्रो हुन सक्दैन ।
नेपाली क्रिकेटमा पछिल्लो समय केही प्रविधि भित्रिए पनि पर्याप्त छैन । बलिङ मेसिनदेखि स्पिड चेकर, बल टर्न मापन गर्नेदेखि धेरै विधि विश्व क्रिकेटमा प्रयोग भइसकेका छन् । ती विधि नेपालमा पनि भित्र्याउन सके खेलाडीको गुणस्तर मापन र कमजोरी तथा विशेषता पत्ता लगाउन सकिन्छ । टी-२० क्रिकेटमा भनेको एक बल र एक विकेट पनि तलमाथि हुनसक्छ । त्यसैले बलरले ब्याटर र ब्याटरले बलरको बल रिड गर्न सक्नु अहिलेको आवश्यकता हो ।
ग्रासरुटको विकास
क्रिकेट विकासको मुख्य आधार हो ग्रासरुट । ग्रासरुढबिना न क्रिकेटको विकास हुन सक्छ न खेलाडी उत्पादन नै । हरेक खेलाडीको एक खास समय हुन्छ । त्यो समयपछि उसले विकल्पको खोजी गरिराखेको हुन्छ । तर, विकल्प तयार भइरहेको हुँदैन । उसैले नै क्रिकेट सम्हालिरहनुपर्ने हुन्छ । जसका कारण सोचेअनुरुप टीमले राम्रो नतिजा दिन सक्दैन । त्यस कारण नयाँ प्रतिभाको खोजी अहिलेको आवश्यकता हो । नेपाल क्रिकेट संघले नेपाल ‘ए’ टीम बनाएर राम्रो सुरुवात गरेको छ । जसले नेपाली क्रिकेटलाई ब्याकअफको काम गरिरहेको छ । अब ‘ए’ टीमलाई थप मजबुत र गुणस्तरीय बनाउन भने मेहनत गर्नुपर्ने हुन्छ । ‘ए’ टीमले नै नेपाली सिनियर टोलीको निर्क्योल गर्छ ।
नेपालका हुने केही राष्ट्रिय प्रतियोगिता दूरदराजसम्म पुग्न सकेको छैन । शहरबजारमा भएका सीमितले मात्र क्रिकेट खेल्दैमा क्रिकेट र खेलाडीको विकास हुन सक्दैन । त्यसको लागि ग्रासरुटको योजना बनाइ प्रतिभाको खोजी गर्न जरुरी छ । क्यानले स्थानीय, जिल्ला तथा प्रदेशस्तरका प्रतियोगिता सोहीस्तरका संरचनालाई दिएर समन्वयकारी भूमिका खेल्नुपर्छ । आजका प्रतिभाले भोलि देशको प्रतिनिधित्व गर्ने हो । आजका खेलाडीले भोलि पनि खेल्छन् भन्नु भन्दा पनि आजका खेलाडीको क्षमता र गुणस्तर विकास सँगसँगै नयाँ खेलाडी उत्पादनतर्फ पनि लाग्नुपर्छ । विभिन्न संघसंस्थाले गर्ने सहयोग खेलाडीसँगै खेल विकास तथा विस्तारमा पनि खर्च गर्नुपर्छ । संघसंस्थाले गर्ने सहयोग नेपाली क्रिकेटको विकास र विस्तार गर्न महत्वपूर्ण एक खम्बा हुनसक्छ ।
