अहिले मजस्ता युवाहरू आफ्नो भविष्य निर्माणको लागि देशबाहिर जाने सामाजिक संस्कृति बनेको छ । यसमा कतिपय देशमा केही छैन भनेर त कोही थप अन्तर्राष्ट्रिय तहको शिक्षा र सिकाई लिनका लागि देश छाडिरहेका छन् । बुझाइ जे भए पनि साझा उद्देश्य समृद्धि र परिवर्तन नै हो । जहाँ यी उद्देश्यका लागि मजस्ता हजारौं युवाहरू विदेश गईरहेका छन ।
अरु युवा साथीहरू जस्तै मैले पनि थप शिक्षा लिनको लागि विदेशी विश्वविद्यालय जाने सोच बनाएर चीनको एक विश्व विद्यालयमा आवेदन गरे सँगै सन् २०२४ को अप्रिलमा मेरो छात्रवृत्ति आवेदन स्वीकृत भएको थियो । मेरो छात्रवृत्ति सिभिल इन्जिनियरिङ, स्नाकोत्तर तह अध्ययनको लागि थियो भने जाने निश्चित भएको दिनदेखि मेरा मन र नयनले अनेक सपना देख्न थालिसकेको थिएँ । चीन मेरा लागि अध्ययनसँगै सानै उमेरदेखिको सपनाको देश पनि थियो । यो सपना मभित्र प्रवेश गरेर आफूलाई खुसी पनि दिइरहेको थियो ।
मे महिनाको पहिलो हप्ता म परिवारसँग बिदा हुँदै जन्मभूमि छोडेर चीन जान हवाईजहाजबाट अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल छोडेको केही घण्टामै चीनको भूगोलभित्र आइपुगेँ । सम्झिँदा कल्पनामा हराए जस्तो लाग्छ । रात्रि उडान शुरू गरेको केही समयपश्चात नै आकाशबाट देखेको त्यो चम्किला सहरले मलाई स्वागत गरिरहेको जस्तो लागेको थियो । मनमा केही खुसी, केही नरमाइलो, आशा, सपना बोकेर नयाँ वातावरणमा आफूलाई भिजाउन तयार हुँदै थिएँ ।
मेरो उहान विश्वविद्यालय रहेको शहरमा जान अर्को ट्रान्जिट उडान थियो । मेरो यो पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय भ्रमणको भोगाइ जुन विश्वको दोश्रो ठुलो राष्ट्र जहाँ शून्य गरिबी रहेको र सबै दृष्टिकोणबाट सक्षम देश मानिएको देशमा हुन गइरहेको थियो । विभिन्न माध्यम र स्रोतहरूमार्फत जानकारी लिएको म आज आफैँ त्यही देशको सम्पन्न शहरमा थिएँ । ट्रान्जिट परेको विमानस्थलमा आवश्यक प्रक्रिया पूरा गर्न केही गाह्रो जस्तो भएको भएता पनि विमानस्थलमा रहेका चिनियाँहरूको अरूलाई सकेसम्म सहयोग गर्ने स्वाभावले मलाई सहज भयो ।
सायद नियम कडा भए पनि जनताले पालना नगर्ने हो भने यी नियमको काम छैन । त्यही कारणले यहाँ जो कोही पनि सुरक्षित महसुस गर्छन् । मानिसहरू डराएर बाँच्न पर्ने अवस्था छैन रहेछ । नियममा बाँधिने र नियमको पालना गर्ने बानी एकदमै मन पर्यो ।
म पुन: हवाईजहाजमार्फत विश्वविद्यालय रहेको प्रान्त पुगेँ । म यहाँको मजबुत सडक पूर्वाधार, भवन र निर्माणका प्रविधि आदि देखेर आश्चर्यजनक हुँदै उक्त दोस्रो ट्रान्जिट विमानस्थलबाट ट्याक्सी चढेर विश्वविद्यालयको हातामा प्रवेश गरेँ । जब विमानस्थलबाट निस्किएँ, यहाँको हरियाली, सरसफाइ र शान्त वातावरण देखेर छक्क परेँ । झरी परिरहेको बेलाको त्यो सुन्दरता वर्णन गर्नको लागि शब्द मात्र काफी थिएन । याङजे नदी पार गरेर येल्लो क्रेन टावर हेर्दै ट्याक्सीमा अगाडी बढ्दै गर्दा त्यहाँको आधुनिक विकासको भव्य अवस्था देखेर म एकदम चकित र प्रफुल्लित थिए भने अर्को तर्फ म मेरो देश को सामान्य सडक पूर्वाधारको अवस्था सम्झेर चिन्ता पनि लागिरहेको थियो कि मेरो देशमा कहिले हुने होलारु विकासमा यस्तो चमत्कार । हुन त विकास नाप्ने विभिन्न आधार र दृष्टिकोण छन तर पनि आधुनिक विकास अवधारणाले खोजेको विकास त यही नै थियो आखिरमा ।
जब विश्वविद्यालयभित्र प्रवेश गरेँ झन् धेरै दंग परे हरियाली, सफा रोड र झरीमा नाचिरहेका पात र साना साना बोट बिरुवा देखेर। लाग्थ्यो झरी पाएर सबै दंग छन् र त्यसमा रमाइरहेका छन् । त्यसपछिको दुई/तीन दिन त्यहाँ बस्नको लागि पूरा गर्नु पर्ने कागजी कामहरू सकाएँ । यहाँको मानिस अनि ठाउँ हेर्दा मलाई आजसम्म पनि विरानो मुलुक आएजस्तो महसुस भएको छैन । पानी परिरहेको कारणले दुई दिनसम्म धेरै बुझ्न पाइनँ । सयौं वर्ष देखि इतिहास बोकेर बसेको रुख, स्वच्छ हावा र वातावरण, पर्यावरणीय अवस्था, पन्छी र हरियालीले त्यस क्षेत्रमा विकास गर्दा अपनाइएका दिगो र समावेशी सिद्धान्त प्रस्टै देखिन्थ्यो जहाँ आज भन्दा पनि आउने पुस्ताको दशौं वर्ष पछिको अवस्थालाई ठूलो महत्व दिएको राम्रै संग बुझ्न सकिन्थ्यो । यो मेरा लागि एउटा इन्जिनियरिङको विद्यार्थीको नाताले निर्माण र पूर्वाधार अनि पर्यावरणको सम्बन्धलाई कसरी मिलाउनु पर्दो रहेछ ? भौतिक र औद्योगिक विकास गर्दा भनेर सिक्ने मौका पनि मिलिरहेको थियो ।
बिस्तारै मैले यहाँको सडकमा साइकल र इलेक्ट्रिक बाइकहरू देख्न थालें । म यो सब देखेर दंग परे किनभने मलाई महसुस भयो कि विद्युतीय साधनको प्रयोगले जीवनको सामाजिक र आर्थिक जीवनमा अफ्ठ्यारो नपर्ने रहेछ । केही पछि थाहा पाए कि यहाँ त ठूला ठूलासवारी साधन पनि बिजुलीबाट चल्ने रहेछ । ग्यास, पेट्रोल आदि को प्रयोग त मुश्किल ले देख्न पाइने । ओहो ! कति राम्रो हुने रहेछ भन्ने ख्याल आयो मनमा र महसुस भयो वातावरण प्रदूषण यही कारणले नेपालको तुलनामा न्यून रहेछ । मेट्रो पनि चढेँ । ओहो ! मेट्रो त कति छिटो हुने रहेछ । म हरेक दिन चीनको विकास देखेर दङ्ग पर्दै थिएँ । मेट्रो जमिनमुनि कुद्ने रहेछ । जमिनमुनि गएर आफ्नो फोनबाट स्क्यान गरेर मेट्रो चढ्ने प्रक्रिया देखेर त म अचम्म परेँ । अझ झुण्डिएर कुद्ने मेट्रो देखेर मेरो मुख खुल्ला भयो । म हेरेको हेरै भएको थिएँ । अनि हाम्रो राजधानीको शहर काठमाडौंमा केही पहिला शहरी ट्राफिक घटाउन र यात्रा समय छोट्याउन मोनो रेल चलाउने कुरा गरेको सम्झिएँ । जुन अहिले हुन सकेको छैन ।
यहाँ आउँदा चिनियाँ पैसा सटही गरेर लिएर आएको थिएँ । यहाँ भएका बैंकमा गएर आफ्नो बैंक अकाउन्ट खोलेँ । त्यहाँ पनि कति सजिलो टेक्नोलोजी रहेछ, खाता खुलेपछि आफैँले पैसा जम्मा गर्न मिल्ने । मेसिनमा पैसा हाल्ने अनि त्यहीँबाट पैसा डिपोजिट हुने रहेछ । दिन दिनै नयाँ अनुभव बटुल्दै थिएँ । यहाँ नोटको प्रयोग एकदमै कम हुने रहेछ, सबै क्यूआर पेमेन्ट अथवा अनलाइन पेमेन्ट । कति सजिलो पैसा हराउने डर नै भएन । विश्वमा चीन सबैभन्दा धेरै अनलाइन पेमेन्ट प्रयोग गर्ने देश बनेको छ । यहाँ वित्तीय क्षेत्रमा विद्युतिय प्रणाली द्रुत विकास भएको रहेछ । म पनि यही प्रणालीमा अभ्यस्त हुँदैछु । हाहा भनिन्छ नी देश अनुसारको भेष । फेरि यहाँ पनि मेरै देश सम्झिएँ, जहाँ बैंकमा पाँच हजारको चेक सटही गर्न पनि कुपन समातेर घन्टौं लाइनमा उभिनु परेको अवस्था ।
बिस्तारै पढाइ सुरू भयो । म पनि क्लास जान थालेँ । धेरै देशबाट आउनु भएका नयाँ साथीहरूसँग भेट्न थालेँ जो पृथ्वीको विभिन्न कुनाबाट आएका थिए मजस्तै । सबै एक अर्काको लागि नौलो र नयाँ । परिचय भयो । यहाँ शिक्षकलाई लाओशी भनिने रहेछ चाहे महिला शिक्षक जोसे या पुरुष । लाओशीहरू पनि एकदमै मिलनसार हुनुहुन्थ्यो र एकदमै बुझाएर पढाउने । बिहानदेखि पढाइ सुरू हुन्थ्यो । यसबीचमा १.५ घण्टाको ब्रेक । यहाँका मानिसहरू खाना दिनको दिउँसोको १२ बजे खान्छन् । त्यसैले १२ देखि २ बजेसम्म बजेसम्म हरेक कार्यालयहरू बन्द हुने गर्दछ ।
हेर्दै जाँदा नाइट स्ट्रिट पुगेँ । यहाँ साँझ परेपछि साना साना स्टलमा मानिसहरूले खाना बेच्दा रहेछन । खाना एकदमै स्वस्थ हुन्छन्। हरियो साग सब्जी को साथै मासु गेडागुडी सबै मिलेको । धेरै आयु हुनुको कारण, फुर्तिलो हुनुको कारण, सानो उमेरको देखिनुको कारण नै स्वस्थ्य खानपान रहेछ भन्ने थाहा पाएँ। हामी भने स्वाद मात्र खोज्छौ तर स्वास्थ्यमा ख्याल गर्दैनौँ ।
यति हुँदा पनि म देख्थे चिनियाँ विद्यार्थीहरू जहिले एकदमै हतारमा हुन्थ्यो क्लास जानको लागि । उनीहरू बिहान हातमा खाना लिएर बाटोमा हिँड्दै खाइरहेका हुन्थे । म यसको कारण जान्न एकदम इच्छुक थिएँ । बिस्तारै थाहा भयो उनीहरू आफूलाई अध्ययनमा यति तल्लीन बनाउँदा रहेछन कि खाना खाने समय पनि पर्याप्त नहुने रहेछ । उनीहरूलाई प्रोफेसरले धेरै मेहेनत गराउने रहेछ । यही कारणले होला सायद यहाँका युवाहरू सानो उमेर देखि नै मेहनती हुन्छन् र दक्ष हुन्छन् अनि सृजनशील पनि ।
अभिभावकहरू पनि उनीहरूको सन्तानलाई सानै उमेरदेखि नै विभिन्न कुरामा दक्ष बनाउनमा सचेत हुने कुरा पाएँ मैले । खाली समयमा अभिभावकहरूले नै आफ्ना बच्चाहरूलाई अतिरिक्त क्रियकलापमा उत्प्रेरित गराउने रहेछ । आफ्नो सन्तानसँगै खेलेर रमाएर आफ्नो सन्तानलाई सन्तुलित राख्ने गरेको देखेँ । यी सबै कुरा देख्दा म एकदमै प्रभावित भएँ र भइरहेको छु । यहाँ आउने हरेक अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीले यस विश्वविद्यालयको नियम जान्न अनिवार्य रहेछ । त्यसै प्रक्रियामा मैले थाहा पाएँ कि यहाँको नियम एकदमै कडा र अनुशासित रहेछ ।
सायद नियम कडा भए पनि जनताले पालना नगर्ने हो भने यी नियमको काम छैन । त्यही कारणले यहाँ जो कोही पनि सुरक्षित महसुस गर्छन् । मानिसहरू डराएर बाँच्न पर्ने अवस्था छैन रहेछ । नियममा बाँधिने र नियमको पालना गर्ने बानी एकदमै मन पर्यो । हुन त आफ्नो देशमा हुँदा चीनको नियाल्दा र जनताको स्वतन्त्रताको विषयलाई प्रजातान्त्रिक अधिकारसँग जोडेर कुरा गरेको पनि सुनेको थिएँ । तर, मलाई लाग्यो, सबैभन्दा पहिला त जीवन जिउनको लागि अहिले समय अनुसार पर्याप्त आम्दानी चाहिन्छ । त्यसको लागि मेहनत र लगनशीलता चाहिन्छ । अनि मात्र बाँकी कुराउने रहेछ र त्यो भन्दा पहिला अधिकार मात्रै खोजेर जीवन र प्रगति नहुँदो रहेछ कि भन्ने कुरा मैले बुझेँ । कोही पनि काम गर्ने उमेर पुगेका मानिसहरू यहाँ कुनै न कुनै खाले आम्दानी सृजना गर्ने काममा । जोडिएको हुने रहेछ ।
एक दिन म साथीहरूसँग साँझको बेला हावा लिन बाहिर निस्केको थिएँ । साँझको दृश्य देख्दा मैले मेरो आँखा अन्त हटाउन सकिनँ । यहाँ वृद्ध मानिसहरू साँझमा जम्मा भएर सँगै नाच्ने, व्यायाम गर्ने र एक आपसमा खेल्ने गर्दा रहेछन । म वहाँहरूको जोश र जाँगर देखेर लोभिएँ । यति धेरै उमेरमा पनि वहाँहरू एकदमै जाँगरिलो हुनुहुन्थ्यो । हामीमा भने यत्तिको जोशीलो उमेरमा पनि वहाँहरूको उमेर जत्तिको जाँगर छैन ।
हेर्दै जाँदा नाइट स्ट्रिट पुगेँ । यहाँ साँझ परेपछि साना साना स्टलमा मानिसहरूले खाना बेच्दा रहेछन । खाना एकदमै स्वस्थ हुन्छन्। हरियो साग सब्जी को साथै मासु गेडागुडी सबै मिलेको । धेरै आयु हुनुको कारण, फुर्तिलो हुनुको कारण, सानो उमेरको देखिनुको कारण नै स्वस्थ्य खानपान रहेछ भन्ने थाहा पाएँ। हामी भने स्वाद मात्र खोज्छौ तर स्वास्थ्यमा ख्याल गर्दैनौँ ।
यसरी म यहाँ हेर्दै र देख्दै म चीनको यो म बसेको शहरलाई बुझि रहेको छु । अझ धेरै बुझ्ने मौका पाउने छु भन्ने कुरामा म ढुक्क छु किन भने म अझ यहाँ धेरै बस्नु पर्ने मेरो यस अध्ययन पूरा गर्न । यी सबै चिनियाँ गतिविधि, विकास, मानिस र उनीहरूको कर्मशील बानी देखेर लाग्यो, एउटा देश धनी र जनता सक्षम हुन राज्यमात्र जवाफदेही भएर नपुग्दो रहेछ । यसका नागरिकको भूमिका पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण हुँदो रहेछ । नागरिक र राज्यको सम्बन्ध एउटा रथको दुई पांग्राजस्तो हुनुपर्ने रहेछ ।
यसमा नागरिक जिम्मेवार, अनुशासित, कर्मशील, इमान्दार र राज्यको आदेश र नियमलाई पनि उत्तिकै सम्मान गरेर अगाडि बढ्नु पर्ने रहेछ। र सम्झे हामी नेपाली युवालाई, राज्य र विकास अनि समृद्धि जुन दशकौंदेखि खोजेर पनि नभेटिएको विकास लाई । यसबाट मैले के बुझेँ भने विकासमा हामीमध्ये को बढी जवाफदेही बन्यौ ? यसका लागि हामीले के गर्यौं ? विकास अरुले गरिदिने हो वा हामी आफैँले ? यसैले विकास खोजिरहँदा पहिला हामी आफूले गर्न पर्ने दायित्व, विकास पाउन कुर्नु पर्ने समय र हामी युवालाई हुनु पर्ने हुन पर्ने आवश्यक पूर्वशर्त बुझ्नैपर्ने रहेछ ।
