म सानै हुँदा नेपाल टेलिभिजनबाट एक टेलिफिल्म आउँथ्यो । जसको नाम थियो- ‘अविरल बग्दछ इन्द्रावती ।’ त्यसका लेखक रमेश विकल यो संसारमा नभएको धेरै भइसक्यो । त्यो पढेको र टेलिफिल्म पनि हेरेकोले मेरो दिमागबाट त्यसको प्रमुख पात्र शोभिते, गिरी मास्टर र इन्द्रावती हराएको थिएन ।
लेखकले जहिले जस्तो अवस्थामा लेखे पनि सिर्जना र प्रकृति जहिल्यै वर्तमानमा रहन्छ । अविरल बगिरहेको इन्द्रावती नदी हेरिरहँदा मैले भैरव अर्यालले लेखेको ‘टाउको’ निवन्ध सम्झिएको थिएँ । अनि इन्द्रावती नदीको टाउको कहाँ होला भन्ने लागिरहेको थियो । यसपाला इन्द्रावतीको टाउकोमा जाने संयोग जुर्यो । यो ठाउँ अहिले उपत्यका नजिकको प्रख्यात ट्रेकिङ रुटमा चर्चामा रहेछ । ४ हजार २२० मिटरको उचाइमा रहेको पाँचपोखरी भ्यु प्वाइन्टमा जाने हामी तीन जनामात्रै होला भनेको त हैन रहेछ । त्यहाँ त गजबको भीड हुने रहेछ ।
०००
पाँच पोखरीको कथा यस्तो छ ।
उहिलेको समयको कुरा हो । आजभन्दा २ हजार ३४१ वर्ष अगाडि बुम्बा रुवा वाइवा शिकार खेल्दै त्यहाँ पुगे । उनी जाँदा त्यस ठाउँमा हिउँ परिरहेको थियो । उनलाई अचम्म लागेछ । यस्तो हिउँमा धान रोप्ने यी को होला भनेर नजिकै गए वाइवा बाजे । उनी जब नजिक पुगे । त्यहाँ भएका एक पुरुषसहित सम्पूर्ण अलप भए । पछि थाहा पाए, ती पुरुष भगवान महादेवको रुप र रोपाहारहरु महादेवका गण रहेछन् । उनले तत्कालै आफ्नो शिकारी कुकुरको गलामा रहेको घन्टी फुकाली त्यही झुण्डाए र केही समयपछि महादेवको मन्दिर बनाए । त्यसपछि त्यहाँ पूजाआजाको चलन चल्यो । आज पनि महादेवले रोपाइँ गरेको ठाउँमा धानको बाला भेटिए धनवान होइन्छ भन्दै खोज्ने चलन छ ।
अर्काे कुरा यो पाँचपोखरीमा हाँसको एक सुन्दर जोडी रहेको किवंदन्ती छ । त्यो जसले देखे पनि भाग्यशाली हुन्छ भनिन्छ । हाँसको जोडी खोज्ने पनि उत्तिकै छन् । यहाँ एक चिज वर मागे महादेवले पूरा गरिदिन्छन् भन्ने जनविश्वास छ । धेरैको वर पूरा भएको पनि छ भनेरै त्यति टाढा मान्छेहरु धार्मिक आस्थाअनुसार पुग्ने गर्छन् । यति कुरा यहाँको शिलालेखमा लेखिएको पनि छ र वाइवा बाजेको सालिक पनि छ । तामाङ संस्कृति परम्परामा त यहाँ नआइकन धामीहरु नै परिपक्व हुँदैनन् भन्ने पनि रहेछ । त्यसैले भाद्र महिनाको एकादशीदेखि जनै पूर्णिमाको दिनसम्म यहाँ ठूलो मेला लाग्छ । यहाँ त्यो समयमा धामीहरु पनि ढयाङ्ग्रो ठोकेर बसेका हुन्छन् ।
पछि थाहा पाए, ती पुरुष भगवान महादेवको रुप र रोपाहारहरु महादेवका गण रहेछन् । उनले तत्कालै आफ्नो शिकारी कुकुरको गलामा रहेको घन्टी फुकाली त्यही झुण्डाए र केही समयपछि महादेवको मन्दिर बनाए । त्यसपछि त्यहाँ पूजाआजाको चलन चल्यो । आज पनि महादेवले रोपाइँ गरेको ठाउँमा धानको बाला भेटिए धनवान होइन्छ भन्दै खोज्ने चलन छ ।
यात्राभर तामाङ संस्कृति बाटैभरि देखिन्छ । वाइवाको कहानी बाटैभरि सुनिन्छ । एक वाइवाको सन्तान अहिले ७०० घर भए भनिन्छ । यहाँ हिन्दू सभ्यता बाँचेको छ । बौद्ध सभ्यता छ । नामहरु पनि त्यस्तै छन् । हामी छिम्तीमा ओर्लनेबित्तिकै बसेको होटलको नाम नै भीम अर्जुन शंकर होम स्टे थियो । बाटैभरि यस्तै नाम सुनिए, पढिए, देखिए ।
०००
पाँचपोखरीको नाम पहिलो पल्ट मैले पाँचपोखरी बुक्सको सुनेको थिएँ । लेखन कुञ्ज चलाउन थालेपछि चिने, त्यस बुक्सका मालिक राम श्रेष्ठ । उनले पाँचपोखरीकै नाममा बुक्सको नाम किन राखे ? फर्केपछि उनलाई सोधे । पाँचपोखरी वडा नं ६ का वासिन्दा उनी त्यही मन्दिर र आफ्नै गाउँ भएर बुक्सको नाम पोखरीको नाममा राखेको बताए । पाँचपोखरी गएर फर्कंदा बौद्धमा मेरै गाडीको अगाडि पाँचपोखरी यातायत पनि देखें ।
एक राम्रो प्रकृतिको नाममा अनेक नाम बनेको हुन्छन् । पाँचपोखरीको नाममा धेरै नाम रहेको पछि थाहा पाउँदै गएँ । मलाई लाग्थ्यो त्यो धेरै नामको उदगमस्थल, नदीको उदगमस्थल कस्तो होला ? जाने मन थियो, संयोग जुरिरहेको थिएन । यसपाला जुर्यो । यात्रा नयाँ थियो । पुराना साथी थिए । नयाँ यात्रा पुरानो साथी एक सुन्दर कविता पढे झैं लागिरहेथ्यो । त्यो यात्रा सुनौलो हुने नै भयो ।
हामी तीनै जना मूलपानी काठमाडौंका बाल्यकालका सखा थियौं । कर्मको आधारमा नामको अगाडि उपनाम जोडिन्छ । साथीहरुको पनि उपनाम जोडिसकेको थियो । सुरेन्द्र फुँयालले आफ्नो नामको अगाडि पत्रकार लगाइसकेको थियो । ज्योतिराम फुँयाल अधिवक्ता । जन्मजत्तिकै पुराना साथीसँग पुरानै कुरा बढी भए । बचपनको उत्खनन गरियो । पेशा व्यवसायका कुरा भए । हामी तीनै वयस्क भइसकेका थियौं । बचपन खोजेर नपाउने थियो, तर उनीहरुसँग मेरो बचपन थियो । खुशी थियो । साथी थेरापी पनि हो । प्रकृति र प्रेमिल साथीको थेरापीमा थियौँ हामी । पेशा व्यवसायका कुरा, हिजोका कुरा, आजका कुरा । बाटो काट्ने एक माध्यम नै कुरा हो । अनेकौं कुरा भए ।
बाल्यकालका सामूहिक सम्झना थिए । तिहार आउँदै गर्दा हामी एक महिनाअघि देखि लट्ठी बनाउने, क-कसको घरमा जाने, कसरी देउसी खेल्ने, कसको घरमा बढी पैसा दिन्छ, त्यसकोबाट सुरु गरौं भन्ने कुरा हुन्थ्यो । फेरि राति सुते भने के गर्नू भन्ने कुरा । अनि भटाउने शैली, अनेक कुरा भए । कुराका भकारी नै छन् । लेखे कथा, नलेखे व्यथा भनेर हिँड्दैछु आजभोलि । त्यो पाँच दिनको कुरा गर्ने हो भने सिंगो लेख त्यतातिर जान्छ ।
उक्लने र ओर्लनेको संवाद सुन्दा उकालोले ओरालोसँग बात मारे झैं लाग्थ्यो । फर्कने र जानेको संवाद गरेको सुन्दा नेपालीको कति मीठो चलन भन्ने लाग्यो । बाटोमा अब कति बाँकी, फलानो ठाउँ पुग्न कति समय लाग्छ भन्ने मात्रै कुरा हरेकसँग हुन्छ । त्यतिमात्र हैन, मिल्ने भए जन्म कुण्डली लिएर नाता लाएर नम्बर लिनेसम्म पनि यात्रामा एकैछिनमा हुन्छ ।
म यहाँहरुलाई पाँचपोखरी लैजान चाहन्छु । यात्रामा अनेक मान्छे अनायासै जोडिन आउँछन् । यो यात्राको रमाइलो चिज हो । पाँच पोखरी जान भोटाङ छिम्ती पुगेकै दिन एक जना बहिनी मोबाइल हरायो भनेर आइन् । अत्यासलाग्दो उनको अनुहार मोबाइलमा कल जाने नउठाउने र अहिले अफ हुने भन्ने कुराले चिन्तित थियो । आममान्छे पहिला नेगेटिभमै जान्छ । ‘ला कसले लियो होला मेरो फोन अनि अफ ग¥यो’ भनेर उनी चिन्तित भइन् । उनलाई अर्काे साथीले सिकायो । ‘म प्रहरीको मान्छे हुँ मेरो मोबाइल तपाईसँग छ, खुरुक्क दिनुस् । नत्र फन्दामा पर्नुहोला’ भनेर मेसेज गर्नुस् न ।’
उनीहरुले अर्काेको मोबाइल लिएर मेसेज पनि गरे, तर पछि एक जनाले मोबाइल त्यही होटलमा कसैको हुनसक्ने भनेर छाडेर गएछ । फोन स्वीच अफका अफ रहेछ । त्यो मेसेज तिनै बहिनीले खोल्नेबित्तिकै हेरिछन् । हामी प्रायः पहिले नकरात्मकतामा किन जान्छौं भन्ने मलाई पनि मनमा परिरह्यो । उनले पनि र धेरैले सोच्न सकेनन्, त्यो मोबाइलमा ब्याट्री चार्ज कम भयो र अफ भयो होला भनेर । मोबाइल भेटेर दिने पनि हुन्छन्, सोच्नै सकेनन् । ल लग्यो, ल सक्यो, यस्तै कुरा बढी छ अहिले ।
समाजमा भन्ने प्रतिनिधि घटना छिम्तीमा रातको खाना खानै गर्दा देखियो । भन्न त होटलको साहुजी भीम वाइवाले भनेका थिए, ‘यहाँ केही हराउँदैन । केही खराबी हुदैन ।’ मान्छे मान्छे भएर रहेको यो प्राकृतिक ठाउँ रहेछ भनेर खुशी भए म भित्रभित्रै । म त मान्छे मान्छे नबनिरहेको, मान्छे मान्छे बनेर नमरेको, हार्दिकता, प्रेम, सम्मान, माया, दया, क्षमा करुणा र मैत्रेय मान्छेमा नदेखेर अघाइसकेको थिएँ । आफ्नै लागि मात्र बाँच्ने मान्छेले दर्जनौं रुख काटेर एक रुख नरोपेको देखेको मलाई खुशी लाग्यो त्यो दृश्य देखेर ।
०००
पाँचपोखरी जाने ढोका छिम्ती जान काठमाडौं नारायणटारबाट दुइटा गाडी बिहान ६ र ८ बजे जाने रहेछन् । टिकट नपाएर ज्योति र म मेरै गाडीमा अनि सुरेन्द्र (एसपी) बाइकमा जाने सल्लाहअनुसार त्यहाँ पुगेका थियौं । पहिलो रात छिम्तीमा सुतियो । प्रदूषण नपुगेको ठाउँ छिम्ती गजबकै रहेछ । त्यहीको आकाश र फुलेको फूल मस्त मनमोहक लागिरहेको थियो । झन पाँचपोखरी त कस्तो होला भनेर भित्रभित्रै काउकुती लागिरहेको थियो । भोलि पल्टको हिँडाइ उकालो थियो । त्यही भएर चाँडै सुतौं भनेर तीन जनालाई तीन वटा खाट लिएर एकै कोठामा सुत्यौं । खाना र सुताइको प्रतिव्यक्ति ६०० रुपैयाँ थियो । भोलिपल्ट बिहान अन्डा, चना, चिया खाएर केहीबेर तेर्साे बाटो हिँडेपछि उकालो सुरु भयो । हाम्रो उकालो, फर्कनेको ओरालो थियो ।
नदीको कलकल सँगैको काठे पुल हरियाली हेर्दै हामी हिँडिरह्यौं । बाटोमा रुखका रङ्गहरु हरियोबाट पहेलो बन्दै थिए । रातो रुख पनि देखियो । चरा र पुतलीले ल्याएर रोपेका यी रुखहरु कहाँबाट कसरी आए होलान्, त्यो सम्झँदा पनि मन फुरुङ्ग हुँदै आयो ।
मैले कवि तुलसी दिवसको बाटो कविता सम्झें-
हिँड्दाहिँड्दै मोडमा हिँडेको बाटो नै मोडिएपछि
हिँड्नेको पनि केही लाग्दोरहेनछ ।
उक्लँदाउक्लँदै उकालोमा उक्लिएकै बाटो नै ओर्लिएपछि
उक्लनेको पनि केही लाग्दोरहेनछ ।
ओर्लंदाओर्लंदै फेरि ओर्लेको बाटो नै उक्लिएपछि ओलर्नेको पनि केही लाग्दो रहेनछ ।
पहाडी बाटोको मर्म बोकेको यो कविता जस्तै हाम्रो यात्रा थियो । कविले भने जस्तै यहाँ त जाँदा उकालोमात्रै धेरै र आउँदा ओरालोमात्रै धेरै रहेछ ।
०००
उक्लने र ओर्लनेको संवाद सुन्दा उकालोले ओरालोसँग बात मारे झैं लाग्थ्यो । फर्कने र जानेको संवाद गरेको सुन्दा नेपालीको कति मीठो चलन भन्ने लाग्यो । बाटोमा अब कति बाँकी, फलानो ठाउँ पुग्न कति समय लाग्छ भन्ने मात्रै कुरा हरेकसँग हुन्छ । त्यतिमात्र हैन, मिल्ने भए जन्म कुण्डली लिएर नाता लाएर नम्बर लिनेसम्म पनि यात्रामा एकैछिनमा हुन्छ । यसमा साथी एसपीभन्दा ज्योति खप्पिस थियो । हामी उक्लँदा होस् वा ओर्लंदा मान्छेहरुसँग बोल्दै हिँडेका थियौं । नेपालीको त्यो हार्दिकता मन प¥यो । विदेशी आँखा ठूलो पार्ने र हाई हेलोमात्रै गर्छन् । कर्टसि मात्र गर्छन् । नेपालीले भने मन नै दिने, भएको खानेकुरा दिन्थे । सुगन्धित नेपाली बास्ना यो नयाँ पुस्तामा पनि रहेछ मज्जा आयो ।
बाटोका अजंगका पहाडका अगाडि अहंकार सानो हुन्छ । नदीको अगाडि आफूसँग भएको पानी केही पनि लाग्दैन । प्रदूषण नपुगेको हावाले जिउँमा सररर हान्दाको मादकता नै अर्कै छ । त्यसैले त आजभोलि ट्रेकिङ, हाइकिङ हिँडिरहन्छु । आफ्नै सास आफैंले सुन्दै हिँड्दा ध्यान, प्राणायाम गरे झैं लाग्छ । चराको आवाज, रुखको आवाज आफैंले सुन्दै हिँड्दाको मज्जा मस्तै छ ।
छिम्तीबाट हिँडेको केही बेरमा पाइपले पानी हानेर बनाएको झरना देखियो । नजिकै मस्तैको झरना थियो । किन बेकारमा पाइपले बनाएको होला, यसले भूक्षय पार्न सक्छ भन्दै एसपीले नेपालको विकास मोडलको लामो व्याख्या गर्न थाल्यो । झोलुङ्गे पुल पनि पहाडी यात्राको कडी हो । कुरा गर्दागर्दै झोलुङ्गे पुल आयो । यसपछि सुरु भयो उकालो । उकालो उक्लेपछि पछाडि फर्केर हेर्नुको मज्जा बेग्लै छ । उकालो उक्लदै सुस्ताउँदै पछाडि फर्केर हिँड्दा हरेक डाँडा दार्जिलिङ जस्तै लागिरहेथ्यो । बाटैभरि भरियाहरुले सामान ओसारेको ठूल्ठूला ट्यांकी, जस्तापाताहरु, टुरिस्टको लागि खाने सामानहरु देखिए । उनीहरु भारी बोकेर हामीलाई जितेर हिँड्थे ।
त्यहाँको जंगल असाध्यै रमाइलो लाग्यो । एक चित्ताकर्षक चित्र जस्तै । लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जमा पर्ने यो दिव्य जंगल लाग्यो । एकै रुखमा पनि पाँच रङ देखे । भर्खरै गएको पहिरोले बाटो खाँदै हिँडेको रहेछ । मान्छे र प्रकृतिको संघर्ष यहाँ पनि देखें । पहिरो र खोलाले बाटो खान खोजे पनि मान्छेले बनाइसकेका रहेछन् ।
बौद्ध गेटहरुमा लेखिएको थियो टाँसी धेलेक । शेर्पा सभ्यता , गुम्बा सभ्यता र बौद्ध सभ्यता यसमा पोखिइरहेको थियो । अलि अगाडि हिँडेपछि देखियो देउराली होम स्टे । एकैछिन देउरालीमा चिया खाएर सुस्ताइयो । बस्यो हिँडनु धेरै छ भन्ने लाग्ने, हिँडे कुन बेला बस्ने होला भन्ने लाग्ने पनि त मानवीय स्वभाव हो । हामी त्यो स्वभावको पनि कैदी छँदै थियौं । बाटोभरि युवाहरु थिए । मेरै भाञ्जी निरुपा दुलाल पनि केही दिन अगाडि गएकी थिइन् । उनले भनेकी थिइन्, ‘मामा एकदम चिसो हुन्छ, पञ्जा र टोपी लिएर आइस्योस् ।’ उनैले भनेबमोजिम मेलम्चीमा टोपी किनेका थियौं ज्योति र मैले । बाटोमा उनी र उनको साथी सदीक्षा भेट भयो ।
उनीहरुले भने, ‘चोकरभन्दा माथि फोन नलाग्ने मोबाइलमा चार्ज गर्न गाह्रो हुने हुन्छ । हजुरहरु चोकरमै बस्नुहोला ।’ एसपी पहिले पनि आइसकेको ऊ भने नोस्याम पाटीमा बस्नुपर्छ भन्दै थियो । हिँड्दाहिँड्दै ज्योतिको खुट्टाले हिँडन मानेन । ऊ त यतै बस्छु भन्न थाल्यो । मेरो हातको लट्ठी दिएर दुइटा टेकेर हिँड, म सँगै हुन्छु भनेपछि विस्तारै ऊ हिँड्न थाल्यो । पहाडी बाटोमा जति माथि गयो, उति गाई, गोरु वा बाख्रा नै किन नहुन ठूलो पुच्छर, अगाडि पनि झयाप्प रौं देखिन्छन् । मज्जाका जंगली बाख्रा देखिए । खुलेको आकाश निलो थियो । निलोमा सेतो बादल देख्दा आकाशले पनि हामीले सानोमा लगाउने स्कुल ड्रेस लगाए झैं लाग्यो । सायद कुनै सरले प्रकृति हेरेर स्कुल ड्रेस पो कल्पना गरेको हो कि भन्ने पनि लाग्यो ।
यत्तिकैमा आयो दुप्खाङ चौर । सुतौं सुतौं लाग्ने चौर भए पनि पुग्नु टाढा थियो, त्यहाँ बसिएन । नदीको कलकल सँगैको काठे पुल हरियाली हेर्दै हामी हिँडिरह्यौं । बाटोमा रुखका रङ्गहरु हरियोबाट पहेलो बन्दै थिए । रातो रुख पनि देखियो । चरा र पुतलीले ल्याएर रोपेका यी रुखहरु कहाँबाट कसरी आए होलान्, त्यो सम्झँदा पनि मन फुरुङ्ग हुँदै आयो । मान्छेले आएर यो जंगलमा रोप्ने कुरा त भएन, तर कस्तो प्रकृतिको आर्ट जस्तो भएको यो ठाउँ भन्दै खुशी भयौं । भिडियो, फोटो खिचियो जंगल एक पेन्ट जस्तै भएको भन्दै । हरियो जंगलमा पहेंला, राता रुखहरु देख्दा मन्त्रमुग्ध भएका थियौं । यत्तिकैमा आइपुग्यो टुप्पी डाँडा । भरियाहरु भारी बिसाउँदै थिए । हामी पानी–चिया खान रोकियौं ।
टुप्पी डाँडामा टुप्पी जस्तै रुख थिए । रुखहरु बेस्मारी कुदेको बाहुनको टुप्पी ठाडो भए झैं देखें । भैंसी खर्कबाट ठाडै उकालो लागेपछि पुगिन्छ टुप्पी डाँडो । टुप्पी डाँडोमा दालभात तरकारी, लोकल अचार अनि अकबरे खोर्सानी खाएर फेरि उकालो लागियो । एसपीले भने भात खाएन, उसले चाउचाउँमा तीनवटा अकवरे खोर्सानी खायो । तीन जनाले खाएको जम्माजम्मी एक हजार पनि परेन । केहीबेर त्यहीको बच्चासँग बात मार्दै फेरि हामी उकालो लाग्यौं । बच्चाहरुलाई जाडो नलागेको देखेर म दंग थिए । कस्तो हुने प्रकृति भन्ने कुरा लागिरहेको थियो । हामी उक्लेको मान्छे केहीबेर बस्दा चिसो भएर ज्याकेट थपौ भन्ने भइसक्यो । तीन वर्षे फुच्चे नाङ्गैभुतुङ्गै खेलिरहेका छन् ।
केही बेरमा आयो ताम्बु खर्क । हामी २ हजार ८७८ मिटरको उचाइमा थियौं । हामी त्यो खर्क वा चौरमा बसेनौं । अगाडि लाग्दै गयौं । बाटोमा कुरा गर्दै जाँदा चिनेका मान्छे थुप्रै भेटिए । परिचय गर्दा ह्वात्तै बढेका चार पुस्ताभित्रको बालापनको साथी इन्दिराका छोरा आशुतोष भेटिए । फोटो खिचियो । अगाडि बढदै जाँदा रुखहरुसँग पनि फोटो खिचियो । सँगै रहेको रुख केही हरियो, पहेंलो र रातो देखेपछि हामी तीनै जनाको सेल्फी लिइयो । त्यहाँको जंगल असाध्यै रमाइलो लाग्यो । एक चित्ताकर्षक चित्र जस्तै । लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जमा पर्ने यो दिव्य जंगल लाग्यो । एकै रुखमा पनि पाँच रङ देखे । भर्खरै गएको पहिरोले बाटो खाँदै हिँडेको रहेछ । मान्छे र प्रकृतिको संघर्ष यहाँ पनि देखें । पहिरो र खोलाले बाटो खान खोजे पनि मान्छेले बनाइसकेका रहेछन् । झोलुङ्गे पुलसम्मको त्यो ठाउँ असाध्यै रमाइलो लाग्यो । पुल पारि गएर चिया पिउँदै फेरि लाग्नु थियो उकालो ।
उकालैउकालो, उकालैउकालो अलिकति हिँडदै बस्दै हिँडिरहयौं । पूरै भीरको बाटो थियो । अक्कडे बाटो । यताउता भयो भने सीधै कहाँ हो कहाँ ! बाख्रा हिँड्ने बाटोमा मान्छे हिँडिरहेका छौं झैं लाग्यो । आर्ट जस्ता ढुंगाहरु हेर्दै हिँड्यौं । ढुंगा जस्तो बादल र बादल जस्ता ढुंगामा हामी अनेक आकृतिहरु देख्थ्यौं ।
उकालैउकालो, उकालैउकालो अलिकति हिँडदै बस्दै हिँडिरहयौं । पूरै भीरको बाटो थियो । अक्कडे बाटो । यताउता भयो भने सीधै कहाँ हो कहाँ ! बाख्रा हिँड्ने बाटोमा मान्छे हिँडिरहेका छौं झैं लाग्यो । आर्ट जस्ता ढुंगाहरु हेर्दै हिँड्यौं । ढुंगा जस्तो बादल र बादल जस्ता ढुंगामा हामी अनेक आकृतिहरु देख्थ्यौं । केही घोडा जस्तै, केही फूल जस्तै । केही मान्छे जस्तै, केही हाँस जस्तै । यस्तै यस्तै । हिँड्ने बाटो कटाउनु थियो । सुस्ताउँदै हिँड्नु थियो । लगेका ड्राइ फुड्स र नट्स तथा पानी खाँदै उक्लिरह्यौं ।
यही देखिएको, आवाज सुनिएको ठाउँ पनि उकालोमा आधा घन्टा मामुली लाग्ने ! रातामाटे आयो । केके न होला भन्यो, दुईचार घर अनि सकियो । अगाडि बढ्दा चोकर आयो । रात पर्दै थियो । ६ बजेर समय अगाडि जाँदै थियोे । ज्योतिले म हिँडन सक्दिनँ भनेपछि न्योसाम पाटी पुग्ने एसपी पनि ब्रेक भयो । हामी त्यही बस्यौं- आगो बालेर लोकल चिकन र भात खाएर गीत गाएर अरु मान्छेसँग कुरा गरेर रमाइलो गर्दै । त्यहाँ जेनेरेटरबाट चार्ज गरियो मोबाइल । त्यो पनि एक सय तिरेर । सम्झना जम्मा १९ वर्षकी बहिनी र उसको बुढा २२ वर्षीयले होटल चलाएका रहेछन् । त्यो रात लस्करै तीनवटा डनलपमा तीनै जना सुत्यौं ।
बिहान चना, अण्डा र चिया ब्रेकफास्ट गरियो । हामी कुरा गरिरहँदा उनीहरुले होटलबाट फालेको आहारा खान काली कौवा का का गर्दथ्यो । उसको मोटो स्वर सुन्दा पहाडका मान्छे बलिया र शहरका निर्धा देखिरहेको मलाई कौवा पनि शहरिया कमजोर मजबुर लागिरहेको थियो । नेट कहीँ कहीँ टिपे पनि हुस्सु आएपछि नेट डिसकनेक्ट हुँदोरहेछ । टुप्पी डाँडामा थोरै टिपेथ्यो, त्यसपछि त बन्दै भैगयो । छहराको छङछङ, खोलाको सनसन सुन्दै गफगाफ गर्दै खाजा, खाना र लत्रक्कै थाकेको हामी भसक्कै निडायौं । दोस्रो दिनको बास चोकरमा सकियो । बस्न र खान जम्मा एक जनाको ८०० रुपैयाँ थियो । त्यो तिरेपछि बाटो लाग्यौं ।
तेस्रो दिन बिहानको हिँडाइ चोकरबाट पाँच पोखरीको थियो । अनवरत उकालो उक्लने पालो सकिएको थिएन । कहीँकहीँ तेर्सो, नत्र उही अर्थात उकालो । जति माथि, उति बढी कुहिरो । भरियाहरुसँग कुरा गर्दै हिँडियो । हिमाल चढ्नेहरुले राम्रो पैसा कमाउने रहेछन् । भरियालाई दिनको दुई हजार, गाइडलाई पाँच हजार र लिडरले त दिनको एक हजार पन्ध्र सय डलर लिने कुरा सुनियो । चालीस जनाको टोलीलाई पाँच जना विदेशीले दोर्जे लाक्पा हिमाल चढ्नलाई रोजगारी दिएका रहेछन् । हिमाल नेपालको ठूलो आम्दानीको स्रोत रहेछ भन्ने प्रत्यक्ष प्रसारण गरे हाम्रो कानमा उनीहरुले ।
आफैँले हिँडेको बाटो हेर्दै, आफ्नै फुलेको सास सुन्दै, सुस्ताउँदै हिँडनुको विकल्प थिएन । आयो तापखर्क ३ हजार ४०७ मिटर उचाइमा । भरियाले पनि भारी बिसाए । हामी पनि बस्यौं । ज्योतिले टोपीले पसिना पुछ्दै भन्यो- ‘एकछिन बसौ न !’ एसपी तलै थियो । उसलाई कुर्नु पनि थियो । हामी बस्यौं केही बेर विविध बात मार्दै । तापखर्कबाट माथि लागेपछि रुखहरु सकिएका थिए । बुच्काबुच्कीहरु थिए । ती पनि राता हरिया थिए । त्यसमा हिमाली चरा भँगेरा बस्ने रहेछन् ।
लौ आइ त हाल्यो नोस्याम पाटी ! नोस्याम पाटीको स्यामहरु नो श्याम नै भए । कोही श्याम नामक भेटिएन । त्यहाँ भएका तीनचार होटलमध्ये एकमा अदुवाको चिया खायौं । चौरमा सुस्तायौं । भिजेको गन्जी खोलेर अर्काे लगाउँदै घाममा त्यसलाई सुकायौं । ३ हजार ७०० मिटरको उचाइमा हामी थियौं । नेपाल टुरिजम बोर्डले सन् २०२० मा भिजिट नेपाल इयर मनाउन नपाए पनि यस्ता बोर्डहरुमा उचाइ, ठाउँ र आफ्नो प्रचार गरेको रहेछ । नोस्याम पुगेपछि त पाँच पोखरी आए झैं हुने । जति उक्लियो, उति ठूलो पहाड देखिन्थे । त्यो चढ्यो, फेरि ठूलो पहाड । जिन्दगी जस्तै थियो यात्रा । एक समस्याबाट पार लागेर अगाढि बढ्यो फेरि अर्काे समस्या आउँछ । प्रकृतिले पनि जिन्दगी सिकाइरहेको थियो । हेर, तिम्रो जीवनमा मात्र हैन, यहाँ पनि थुप्रै पहाड यस्तै छन् ।
जति उक्लियो, उति ठूलो पहाड देखिन्थे । त्यो चढ्यो, फेरि ठूलो पहाड । जिन्दगी जस्तै थियो यात्रा । एक समस्याबाट पार लागेर अगाढि बढ्यो फेरि अर्काे समस्या आउँछ । प्रकृतिले पनि जिन्दगी सिकाइरहेको थियो । हेर, तिम्रो जीवनमा मात्र हैन, यहाँ पनि थुप्रै पहाड यस्तै छन् ।
बिहान ९ बजे नोस्याम पाटी पुगेका हामी विस्तारै उक्लनुको विकल्प थिएन । फेरि उकालो कुहिरोमा हराउन लागियो लुखुरलुखुर । पहाड चढ्दा ज्योतिले मानव इतिहासको कथा र हामीसम्म ल्याएर जोड्ने कथा अटुट भन्दै जान्थ्यो । हामी दुई सुन्दै जान्थ्यौं । बाटोमा चौरीहरु भेटिन्थे । सामान लिन आइरहेका खच्चरहरु । जोके भन्ने चौरी र गाईको भाले अजंगको थियो । जसलाई सामान लिन छिम्ती लैजाँदै थिए व्यापारीहरुले । जोकेले घन्टी बजाउँदै म आए नभनिकन भनेको थियो । हामीले बाटो छाडिदियौं, हानिहाल्यो भने के गर्ने भन्ने लागेर ।
चट्टान काटेर बिचबाट बाटो बनाउने मान्छेलाई सलाम दिँदै कुइरोमा हराउँदै हिँड्यौं । उकालोको सात घुम्ती आयो, जहाँ एउटामात्रै बाटो थियो । पाङसिङ बिसाउने भनेर बोर्डमा लेखेको देखियो केहीबेरमै । भित्तोमा देखियो ३ हजार ८९० मिटर । हामी कुइरोभित्र थियौ । यहीबाट त्यही नदेखिने, ठयाक्कै गोसाईकुण्डकै जस्तो लौरी बिना भएर राखिएका होला नाम लौरी बिना । त्यहाँ पनि कुइरोमा हराउने र ठाडै उकालो यहाँ पनि त्यस्तै थियो । लौरी बिना चढेपछि त झ्याप्पै अन्धकार जस्तै भयो । चिसो न चिसो थियो । जति नै चिसो भए पनि लौरी बिना चढेर सुस्ताउँदै ज्याकेट खोलियो । एकछिन सुस्ताउने बित्तिकै फेरि जाडो भयो । बिचमा मानी आयो । अब पाँचपोखरी केही समयमा आउँदै थियो । ओठ-मुख सुकेको थियो उकालो नै उकालोले । गाह्रो पनि निकै भइसकेको थियो । दुई दिनदेखि हिँडेको हिँड्यै थियौं । मानेबाट हिँडेको दश मिनेटमै आयो पाँच पोखरी । जुगल हिमश्रृङ्खला देखियो ।
०००
साँझ ५ बजे पाँचपोखरीमा हाम्रो पहिलो पाइला पर्यो । शिकारी वाइवा आएको २ हजार ३४१ वर्षपछि हामी आएका थियौं । लाखौंलाख पाइलापछिको हाम्रो पहिलो पाइला थियो । त्यस्तो थाकेको हाम्रो थकाइ पाँच पोखरी पुगेपछि स्वाट्टै हरायो । जादु जस्तै भयो । भए जति सबै आजै हेर्न पाए हुने भन्ने लाग्यो, तर बिहान र घाम कुर्नुपर्ने रहेछ । अब होटलको बसोबासतिर लागियो । दुई ज्याकेट दुई टोपी लगाउँदा पनि जाडो भएर भित्रै आगोको छेउमा शेर्पा दम्पतीसँग बसियो ।
केही बेरमा मान्छेहरु थपिँदै गए । उनीहरु पनि चुल्होको वरिपरि आए । एकछिन भएपछि इन्द्रावती नदीको मुहान र वाइवाले स्थापना गरेको मन्दिर हेर्छु भनेर म साथीहरु छाडेर गएँ । सानो कुलो जस्तो रहेछ इन्द्रावतीको शीर त ! हाम्रो ठूलो शरीरमा सानो टाउको जस्तै । अनि ठूलो आस्था भएको सानो मन्दिर देखें । अजंगको पहाड चट्टान हेर्दा पानी पर्दै थियो । पानी परेपछि हिउँ पर्छ भनेर एक जनाले तर्साए । जाडो बढी लाग्ने म फेरि आगोको नजिक आए, जहाँ ज्योति र एसपी बसिरहेका थिए ।
एकछिन भएपछि इन्द्रावती नदीको मुहान र वाइवाले स्थापना गरेको मन्दिर हेर्छु भनेर म साथीहरु छाडेर गएँ । सानो कुलो जस्तो रहेछ इन्द्रावतीको शीर त ! हाम्रो ठूलो शरीरमा सानो टाउको जस्तै । अनि ठूलो आस्था भएको सानो मन्दिर देखें । अजंगको पहाड चट्टान हेर्दा पानी पर्दै थियो । पानी परेपछि हिउँ पर्छ भनेर एक जनाले तर्साए ।
चिकेन खान नहुने च्याङ्ग्राको सुकुटी भने खान मिल्ने रहेछ । काटमार बन्देज रहेछ । तरकारीमा लसुन र प्याज बन्द रहेछ । चुलामा हाल्नै हुँदैन लसुन र प्याज भनेर हामीले चाउचाउमा समेत आफैं हालेर खायौं । केहीबेरमा खाना आयो । खाएर एक तले घरको बुइगल जस्तैमा लस्करै सुत्न गइयो । अरु मान्छे र हामी पनि सँगै बस्यो । तीन बहिनी घरभित्रै राखिएको टेन्टमा बसे । अरु सात आठ जना र हामी लस्करै सुत्यौं । निन्द्राबाट चिसोले बेलाबेलामा बिउँझिन्थें । घुरेको आवाज सुने पनि निन्द्राको संगीत भन्ने दिमागमा सेट गर्दै मज्जाले सुतें ।
०००
बिहान साढे ५ बजे नै बिउँझिएँ । एक ट्वाइलेट, मान्छे अनेक । त्यसको हैरानी ब्यहोर्दै तातोपानी खाएर नित्य कर्म सकी सबै साथी उठाइ हिँडियो भ्यू प्वाइन्ट । एसपी एकछिनपछि आउँछु भन्यो । एक ग्रुप अर्काे पनि थियो । उनीहरुको पछि लागेर गएको कहाँको भ्यू प्वाइन्ट पुग्नु ! अर्कै पहाड चढिएछ । गाह्रो र हैरानी भएपछि माथि पुगेर पाँच पोखरी देखेपछि खुशी भए । फेरि तल ओर्लिएपछि भ्यू प्वाइन्ट नगई के जानु भनेर त्यहाँ गएँ । ८ बज्दै थियो । ज्योति सीधै होटल आयो । भ्यू प्वाइन्ट नगई के फर्कनु झैं लाग्यो ।
बाटोमा हिजोका सँगै आएका अरु साथी फर्कंदै थिए । म भने लाज मान्दै माथि लागें । एसपीले माथिबाट बोलायो । खुशी लाग्यो । चौरीको चिया खाइयो । भ्यू प्वाइन्ट गएर फोटो खिचें । हिमाल पनि देखें । मन प्रशन्न भयो । पाँचपोखरीमा एक जनाको खाएको र सुतेको जम्मा एक हजार थियो । त्यो तिरेर हामी फर्कियौं । फर्कंदा एक रात बाटोमा टुप्पी डाँडा बस्यौं । बसेको खाएको जम्मा ६०० रुपैयाँ थियो । छिम्तीमा रहेको आफ्नो गाडी लिएर घरतिर आयौं । चार रात र पाँच दिनको यात्रा सकियो ।
०००
फर्केपछि र अहिले पनि अद्भूत लागिरहेछ पाँच पोखरी । आकाशको रङ्ग तालमा देखिँदा मैले आफैंलाई एक पल्ट फेरि देखे झैं भएँ । मान्छेका पाइला जस्तै पाँच पोखरी किन पाँचमात्रै भयो ? किन चार, तीन वा ६ भएन होला भनेर मनमा प्रश्न आइरह्यो । सायद यो पनि पञ्च जनेन्द्रिय, कर्मेन्द्रिय, हातका औंला, खुट्टाका औंला, पञ्चशील, पञ्चतत्व, पाञ्चाली, शरीर विज्ञान र जीव विज्ञानका अनेक कुरा प्रकृतिमा पनि लागू भएको झैं लाग्यो । हरेक तालसँग कुनै न कुनै खोला वा सानो कुलो वा केही न केही जोडिएको हुन्छ । जसरी गोसाईकुण्डमा त्रिशुलधारा जोडिएको छ । अरु तालमा खोला जोडिएका छन् ।
यहाँ किन उपत्यका जस्तो वरिपरि पहाडको बिचमा पाँच पोखरी भएर बसेको ? कुनै मुहानविना त्यत्रो पोखरी किन भएको ? त्यो पनि मान्छेले खाने जस्तो एक, नुवाउने जस्तो एक, चराहरु बस्ने जस्तो एक, नागहरु बस्ने जस्तो एक र सबैलाई हुने एक गरी बनेको ? यी प्रश्नले मथिंगल भरिएको छ । घर आएपछि प्रविधिमा पाँच पोखरीको पाइला हेरे । मोबाइलले देखायो- जम्मा ९१ हजार २३४ पाइला । आफ्नै पाइला पछ्याउँदै पाँच पोखरी फेरि जाउँ झैं भइरहेछ । कहिले जान्छु, थाहा छैन । अद्भूत, अलौकिक, दिव्य, भव्य, सभ्य पाँच पोखरी फोटोमा भन्दा मनमा बसिरहेछ ।
