आजभोलि सामाजिक सञ्जाल तथा सञ्चारमाध्यमहरुको उपलब्धताले यौन दुर्व्यवहार/बलात्कारका समाचारहरु धेरै नै आएका छन् । तर, ती घटनाहरुमा व्यक्त प्रतिक्रियाहरुमध्ये पीडित भनिएकाहरुको चरित्र लक्षित नकारात्मक टिप्पणीहरु बढी देख्छौं । नेपाली कांग्रेसका महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मा प्रस्तोता रहेको ‘ऐना’ भन्ने कार्यक्रममा यौन हिंसा/दुर्व्यवहारसम्बन्धी बहसमा एउटी सहभागीले छोरीलाई इज्जतको भारी बोकाउन नहुने र छोरीको इज्जत उसको योनीमा नहुने आफ्नो विचार राखेकी थिइन् । तर, के छोरीको इज्जत साँच्चिकै उनको योनीमा हुन्छ र ? कसले राखिदियो छोरीको इज्जत उनको योनीमा ? यौनसँग इज्जत कसरी जोडियो ? यी तमाम प्रश्नहरुको उत्तर पाउन प्रथमतः इज्जत नैतिकता भन्ने कुरा कसरी मानवसँग जोडियो भनी थाहा हुनु जरुरी हुन्छ ।
वैज्ञानिकहरु दाबी गर्दछन्- नैतिकताको मूल बाँच्न (survival) सँग सरोकार राख्छ । जसले आपसी सद्भाव र सहयोगी आचरणलाई प्रोत्साहन गर्छ । समाजलाई जीवन्त र सन्तुलित बनाइराख्न हरेक समाजले आआफ्नै नैतिक मूल्य मान्यताहरु स्थापित गरेको हुन्छ । जुन सांस्कृतिक रुपमा पुस्तान्तरण हुँदै जान्छ । यी नै मूल्य मान्यताअनुसारको व्यवहार आचरणलाई नैतिक भनिन्छ भने त्यस विपरीतलाई अनैतिक । तर, समाज आफैंमा एउटा गतिशील संस्था भएका कारण कतिपय मूल्य मान्यताहरु समय सन्दर्भसँगै बदलिँदै जानुपर्छ र बदलिन्छ पनि । यौन व्यवहारलाई व्यवस्थित गर्न नै यसलाई नैतिकतासँग जोडिएको हो । जसको पछाडि सामाजिक डर र लाजले काम गरेको हुन्छ । यौन मानव जीवनको एक अभिन्न अंग हो । जससँग जिम्मेवारी र उत्तरदायित्व पनि जोडिएको हुन्छ । यही जिम्मेवारी र दायित्वको बोध गराउन नै यौनलाई नैतिकतासँग जोडिएको हो । तर, के यसको भारी महिलाले मात्रै बोक्नुपर्ने हो कि पुरुषले पनि पर्ने हो ? के यौन हिंसा छोरी मान्छे माथि मात्र हुन्छ वा यसको शिकार छोरा मान्छे पनि हुन सक्छन् ?
हिजोका दिनमा महिला पूर्ण रुपमा पुरुषमा निर्भर हुँदा आफ्नो सन्तानको पालनपोषणको लागि पनि पुरुषमै निर्भर हुनुपर्ने अवस्था थियो । सायद यही कारण उसको इज्जतलाई योनीमा राखिदियो किनकि पुरुषलाई अरु पुरुषका कारण जन्मिएका सन्तानको पनि पालनपोषणको भार पर्ने हुन्थ्यो । त्यसैले विवाह जस्तो संस्थाको विकास भएको हो ताकि यौनलाई त्यसभित्र मात्र सीमित गर्न सकियोस् । आज यही पुरुषवादी सोच नै नारीमाथि राज गर्ने माध्यम बनिदियो । एकल आमामात्र होइन, अहिले त अविवाहित आमासम्मले पनि आफ्नो सन्तानको पालनपोषणको जिम्मेवारी लिन सक्ने भएका छन् । किनकि नारी पनि आर्थिक रुपले आत्मनिर्भर हुन सकिरहेका छन् । तर, यो पुरुषवादी समाजले नारीलाई कमजोर र पुरुषलाई बलियो भन्ने भाष्य निर्माण गर्न लगायो । अरुको परनिर्भरतामा आफूलाई बलियो ठानेर गर्व गर्न खोज्ने कमजोर मानसिकताले नै समाजमा असन्तुलन निम्त्याएको हो ।
समाजलाई जीवन्त र सन्तुलित बनाइराख्न हरेक समाजले आआफ्नै नैतिक मूल्य मान्यताहरु स्थापित गरेको हुन्छ । जुन सांस्कृतिक रुपमा पुस्तान्तरण हुँदै जान्छ । यी नै मूल्य मान्यताअनुसारको व्यवहार आचरणलाई नैतिक भनिन्छ भने त्यस विपरीतलाई अनैतिक ।
भनिन्छ, यो संसार दुई विपरीत शक्तिहरुको सन्तुलनमा अडेको छ । महिला र पुरुष पनि यस्तै दुई विपरीत तर परिपूरक शक्ति हुन् । पुरुषलाई बलियो र महिलालाई कमजोर सोच्ने पुरुषवादी सोचले सबैभन्दा घाटा पुरुषलाई नै छ । त्यस्तै गल्ती महिला मुक्तिको नाममा प्रतिक्रियावादी भएर पुरुषको विरोध र नक्कल गर्ने कार्य महिलाहरुबाट भएका छन् । प्रकृतिले नारीलाई ठूलो शक्ति प्रदान गरेको छ, शारीरिक रुपमा कमजोर हुन सक्ला । फेरि आमा बन्ने शक्ति बोकेकालाई कसरी कमजोर मान्न सकिन्छ ? आत्मिक रुपमा नारी शक्तिको स्रोत नै हो । तर, यही शक्तिलाई चिन्न नसकेर आफैंले आफैंलाई कमजोर बनाएको हो । नारी शक्तिले संसार बदल्ने ल्याकत राख्छ ।
नारीको काली शक्ति जाग्यो भने देवहरुको पनि देव महादेव त पाउमुनि आउन बाध्य हुन्छ । तर, आजको विडम्बना स्वछन्दताकी प्रतीक काली पितृसत्तात्मक समाजमा ओझेलमा पर्दै गयो वा पारिँदै लग्यो । यहाँसम्म कि काली भन्ने शब्द नै विरुप स्त्रीको प्रतीक बन्न गयो । पुरुषवादी समाजले निर्माण गरेको सुन्दरताको मानकमा आफूलाई प्रमाणित गर्न लालायित हुँदा स्त्री स्वयं पनि आफूलाई वस्तुकरण गरिएकोमै रमाउन खोज्ने भयो । यही स्वभावले उसलाई मानसिक र आत्मिक रुपमा पनि कमजोर बनाउँदै लगिएको हो । आफूलाई राम्री भनिदेओस् भन्ने लोभमा भुलाएर होस् कि सेक्सीको उपमा दिएर गर्व गर्न लगाएर होस्, यो पुरुषवादी समाजले आफूलाई परनिर्भर बनाएको कुरा बुझ्न नसकेसम्म छोरी आत्मनिर्भर हुनै सक्दैन । जबसम्म छोरी आत्मनिर्भर हुन सक्दैन तबसम्म उनको इज्जत उनको शरीरमै सीमित रहिरहन्छ वा जबसम्म छोरीलाई उनको शरीरमै सीमित बनाइन्छ तबसम्म आत्मनिर्भर हुने यात्रामा अगाडि बढ्नै सक्दैन ।
यौन प्रकृतिको अनुपम देन हो । जसले दुई विपरीत शक्ति (स्त्री-पुरुष)लाई नजिक ल्याइ यस सृष्टिलाई सम्भव बनाएको छ । तर, अहिले यौन ऊर्जालाई काम वासना पूर्ति गर्ने माध्यममात्र बनाउन खोजिएको छ । यससँग जोडिएको एकअर्काप्रतिको जिम्मेवारीलाई नजरअन्दाज गरिँदैछ । नारी-पुरुषको सम्बन्धलाई यौनमा विसर्जन गर्नु वा शारीरिक तहमा सीमित राखेर हेर्नु भनेको सगरमाथा जित्न हिँडेको मान्छे आधार शिविरसम्म मात्र पुगेर गर्व गर्नु जस्तै हो । दुई विपरीत शरीर/शक्ति आमनेसामने हुँदा जनाउने जैविक प्रतिक्रियालाई यौन वा प्रेम भनी सरलीकृत गरी त्यसको आवेगमा बग्ने वा नैतिकताको कसीले हेरेर त्यसबाट भाग्ने कुराले यौनको वास्तविक शक्तिलाई बुझ्न सकिँदैन । यौनलाई आफ्नो प्रभुत्व वा आधिपत्य जमाउने वा मोलमोलाइको माध्यम बनाइ दुरुपयोग गर्नाले समस्यामा पर्नु स्वाभाविक हो । यौन प्रेमको अभिव्यक्ति पनि हुनसक्छ वा बलात्कार पनि हुनसक्छ । त्यो सानो/मसिनो धर्सालाई देख्नु र बुझ्नु जरुरी छ ।
अहिले यौन ऊर्जालाई काम वासना पूर्ति गर्ने माध्यममात्र बनाउन खोजिएको छ । यससँग जोडिएको एकअर्काप्रतिको जिम्मेवारीलाई नजरअन्दाज गरिँदैछ । नारी-पुरुषको सम्बन्धलाई यौनमा विसर्जन गर्नु वा शारीरिक तहमा सीमित राखेर हेर्नु भनेको सगरमाथा जित्न हिँडेको मान्छे आधार शिविरसम्म मात्र पुगेर गर्व गर्नु जस्तै हो ।
जहाँसम्म यौन हिंसा वा दुर्व्यवहारको सवाल छ, यो कमजोर मानसिकताको उपज हो । यौन हिंसा वा दुर्व्यवहारमा पीडितलाई भन्दा पीडकलाई लाज लाग्नुपर्ने हो । तर, यो पुरुषवादी समाजले छोरीको आत्मसम्मानलाई उनको शरीरमा सीमित बनाइदिएर थप पीडा दिइरहेको छ । हिंसा जुनसुकै रुपमा होस् चाहे शारीरिक, मानसिक वा आत्मिक, आफैंमा मानवतालाई लज्जित बनाउने विषय हो । जसले मानव भएर अर्काे मानवको इच्छालाई सम्मान नगरी त्यस विपरीत बलजफ्ती कार्य गर्छ । त्यस्तो मानिसलाई कसरी बलियो भन्न सकिन्छ ।
हिजो नदेखिएको भगवानमा आफूलाई समर्पण गर्ने मानिस आज भगवानसँग पनि डराउन छोडेका छन् । स्वर्गको आशमा नैतिक आचरण अनुशरण गर्ने मानिस नर्कसँग पनि डराउन छोडेका छन् । त्यसैले आधुनिक समाजले सामाजिक सन्तुलनका लागि नियम कानूनहरु बनाएका छन् । भगवानको असीमित शक्तिसँग डराउन छोडेकाहरु नियम कानूनको सीमिततासँग त झन डराउने कुरै भएन । यस्ताले त नियम कानूनलाई पनि आफ्नो अनुकूल व्याख्या र प्रयोग गर्छन् । डर र लाज दुवै कुरा पचाइसकेकाहरुबाट राम्रो कुराको आश गर्नु नै बेकार हुन्छ । यौनलाई सौदाबाजी र पुरुषार्थको औजार बनाएर दुरुपयोग गर्न उनीहरुलाई केहीले रोक्न सक्दैन ।
त्यसैले यौनलाई जैविक आवश्यकता भनी सरलीकृत गर्ने वा नैतिकताको कसीमा राखेर जटिल बनाउने भूल सुधार्नु जरुरी छ । पक्ष वा विपक्षमा बहस गर्नुभन्दा पनि हामी कस्तो संस्कारमा हुर्कियौं वा हुर्काउँदै छौं भनी बुझ्नु जरुरी छ । ‘स्त्रीमात्र आफ्नो कामवासना पूर्तिका लागि उपयोग गर्ने कुनै वस्तु होइन’ भन्ने कुरा स्त्रीले मात्र पुरुषलाई बुझाउन सक्छ । हिजोको समाज बदलिसकेको छ । त्यसैले पुराना मूल्य मान्यता पनि बदल्नु जरुरी छ । छोरीको इज्जत उनको योनीमा छैन र राख्नु पनि हुँदैन । किनकि आफ्नो अस्तित्वलाई शरीरमै सीमित गरायौं भने असीम सम्भावना पनि रोकिन्छ । जसका कारण पीडा र दुःख थपिन्छन् । त्यसैले हामीले छोरीलाई कसरी हुर्काइरहेका छौं भनी हाम्रै दोषलाई केलाउनु जरुरी छ ।
साढे दुई घण्टा हाराहारीको हिमाल पार उडानमा यी पुस्तकले मलाई धेरै राहत दियो । पहिलो त लामो जहाजी यात्रामा आउने आलस्यलाई टार्न पुस्तकले धेरै राहत दियो । दोस्रो, मसँगै बसेका दुई साथीले खुरुखुरु पढ्दा म भने उङ्दै, हाई काड्दै बसेको भए, त्यहाँ मेरोमात्रै बेइज्जत हुन्थेन । मसँगै मेरो देशको पनि बेइज्जत हुन्थो । चीन यात्राको मेरो पहिलो प्रभाव नै पठनबाट सुरु भयो । सबै सीटका चिनियाँहरु पढ्दै देखिएनन् । धेरैजसो सीटका भने पढ्दै देखिए ।
एक पाठक र लेखकको संग्रहालयमा पुस्तकको बारेमा बेग्लै विशाल कक्ष हुनु स्वाभाविक हो । नेपालमा पनि मदन भण्डारी राम्रा लेखक र पाठक थिए । के मदन भण्डारीको संग्रहालयमा यस्तै विशाल पुस्तक कक्ष छ ? के बीपी वा पुष्पलालका संग्रहालयमा पुस्तक कक्षले स्थान पाएका छन् ? माओको पुस्तक कक्षमा पुग्दा मलाई यी प्रश्नहरुले घेरिरहे ।
ताइवानसँगको संधियारी फुजिआन प्रान्तको राजधानी फुचौको एक कुनामा ‘एसियन टाउन’ छ । हामी त्यहाँ घुम्न पुग्यौं । दुई हजार वर्ष हाराहारी पुरानो संरचनाको एसियन टाउन पुग्दा नेपालकै वसन्तपुर पुगेको झल्को आयो । एसियन टाउनका सात गल्लीमध्येको एक कुनामा क्याफे भेटियो । पुस्तकहरुले भरिभराउ क्याफे अटोमेटेड थियो । किचेनका स्टाफबाहेक अरु कर्मचारीहरु नभएको शान्त क्याफे । क्याफेमा कर्मचारीहरु किचनमा मात्रै भएको तर अन्त नभएको बारेमा त्यहाँ भेटिएका अंग्रेजी बोल्ने चिनियाँसँग जिज्ञासा राखे । उनले यहाँ मान्छेहरु पढ्नमात्रै आउने र बेलाबेला खानपिन गर्नलाई मात्रै किचन स्टाफ चाहिएको बताए । पुस्तक पढ्न र किन्न दुवै सुविधा भएको एसियन टाउनको जस्तो क्याफे नेपालमा पनि बनेका छन् । किचनमा मात्रै कर्मचारी राख्ने स्तरमा भने हाम्रा क्याफे पुग्न अझै समय छ ।
चीनको लोभलाग्दो पठन संस्कृतिलाई प्रवर्द्धन गर्ने सरकारमात्रै छैन, नागरिकमात्रै छैन, उखान पनि छन् । जस्तै पठनमैत्री यी दुई उखान हेरौंः
म तट बाहिर आएँ । हामीलाई बोक्ने गाडी छेउमा उभिएँ । नजिकै पसल थियो । पसल अगाडि टक्क बस्ने गजब कुर्सी थिए । पसलमा केही नकिनी बस्नेहरुलाई पसल सञ्चालिकाले खाउँला झैं गरी हेर्थिन् । मलाई किन्नुपर्ने केही थिएन । तर, उभिँदा उभिँदा गोडा गलेर हैरान भएकाले बस्नु चैं थियो । मैले पर्सबाट सिक्का निकालेर उनलाई दिएँ । तपाईंलाई उपहार दिएको भन्दा उनी खुशी भइन् । म उनको पसल अगाडिको कुर्सीमा बसें । उनले केही बेरमा तीन बोत्तल कोकाकोला, दुई बोतल जुस र एक बोलत पानी ल्याइन् । म भर्खरै खाना खाएको मलाई ती कुनै कुरा आवश्यक थिएन । चिनियाँ अनुवादक एपबाट मैले भद्र अस्वीकार गरें ।
अन्नपूर्ण चढेर काठमाडौंदेखि दिल्ली उडेका कर्मचारीतन्त्र, व्यापारीदेखि पत्रकारहरुले प्रधानमन्त्रीलाई कसले स्वागत गर्ला त भन्नेमा व्यापक अनुमान भयो । लाइनमा बसेर काठमाडौंमा भएको प्रवेशदेखि दिल्ली पुगेर विमानबाट निस्कनु अगाडिसम्म अनुमानका संग्रह आइरहे । एकले भने- ‘मोदी नै आउँछन् । किनभने नागरिकता विधेयक प्रमाणीकरण भएको छ ।’ अर्काले भने- ‘प्रधानमन्त्री मोदी नै त सम्भावना छैन । विदेशमन्त्री एस. जयशंकर आउनेछन् ।’ अर्काले थप्दै भने- ‘जयशंकर भारतमा छैनन् । नेपाली राजदूतसमेत भइसकेका विदेश सचिव विनयमोहन क्वात्रा आउनेछन् ।’
दौरा सुरुवाल लगाएको प्रचण्डको तस्बिर राखेर प्रधानमन्त्रीको स्वागत गरिएको थियो । प्रधानमन्त्री पनि दौरा सुरुवालमै आएका थिए । प्रचण्डको दिल्लीका पोस्टरमा राखिएको फोटो र उनले लगाएको दौरा सुरुवालको कुनै सम्बन्ध छ वा छैन, त्यो उनैले जानून् । तर, दौरा सुरुवालको प्रसंग प्रचण्ड आफैंले निकाले । नेपालको नयाँ दिल्लीको बाह्रखम्बा रोडमा रहेको दूतावास भवनमा भएको रात्रीभोजमा सरिक प्रचण्डले पूर्वभारतीय राजदूत मञ्जितसिंह पुरीलाई आफू नजिक आउन संकेत गर्दै भने, ‘धेरै पटक तपाईंले मलाई कहिले दौरा सुरुवाल लाउनुहुन्छ भनेर भन्नुभएको थियो । हेर्नु त आज मैले लगाएको छु ।’
प्रधानमन्त्री पुत्री हुन् गंगा दाहाल । उनी प्रधानमन्त्री प्रचण्डकी स्वकीय सचिवसमेत हुन् । हुन त स्वकीय सचिव भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीका पनि थिए । तर, उनी सार्वजनिक मञ्चमा देखिएनन्, जति गंगा दाहाल देखिइन् । प्रधानमन्त्री प्रचण्डले भेट्दा भारतीय सुरक्षा सल्लाहकार अजित दोभलसँग डायरी लिएर बसेका भारतीय विदेश सचिव विनयमोहन क्वात्रा थिए । प्रचण्डसँग मोबाइल बोकेकी गंगा थिइन् ।
भारतीय र नेपालीको भीडमा दूतावासमा नेपालीमा मात्रै बोलेका प्रचण्डले भोलिपल्ट हैदरावाद हाउसमा भएको मोदीसँगको सम्बोधनमा भने अंग्रेजी बोले । दौरा सुरुवाल लगाएर लिखित सम्बोधन खरर पढेका थिए प्रचण्डले । सबै पत्रकारलाई प्रवेश नदिइएको हैदरावाद हाउसको सम्बोधनलाई भारतीय सरकारी च्यानल डीडीबाट प्रत्यक्ष हेरिरहेका एक भ्रमण दलका सदस्यले भने, ‘मोदीले हिन्दीमा बोल्दा प्रचण्डले नेपालीमा बोल्नुपर्ने थियो । स्वागत पोस्टर नेपाली र हिन्दी नै प्रयोग भएको थियो । बरु अनुवादक राख्न सकिन्थ्यो ।’
कूटनीतिक अभिव्यक्तिको भाषामा पनि प्रचण्ड धेरै अपरिपक्व देखिए । उनले भारतमा भएको मोदीसँगको भेटको सवाललाई जोड्दै कान्तिपुरसँग भनेका थिए, ‘कुरा त बिगार्छन् क्यारे भन्ने भएकै हो ।’ भारतीय कर्मचारीतन्त्र र मोदीभन्दा कनिष्ठ राजनीतिक नेतृत्वलाई लक्षित गरेर प्रचण्डले यसो भनेका हुन् । यो अकूटनीतिक रवैया हो । उनीसँग संवादमा जोडिएका ती अनुहारहरुको उनीसँगको यस्तो सार्वजनिक खपतको कुराले आगामी दिनमा विश्वास कमजोर बनाउने देखाउँछ । त्यतिमात्रै होइन, कालापानी, लिपुलेक र लिम्पियाधुरा क्षेत्रको माटोसँग बंगलादेश जाने बाटो साटफेर गर्न सकिने जस्तो कुरा दिल्लीमा सम्पादकदेखि काठमाडौं विमानस्थलमा आएर पनि प्रचण्डले दोहोर्याए ।
नेपालको स्थापित कूटनीतिक प्रचलनमा भ्रमणमा जाँदा भारतका सत्ताधारी र प्रतिपक्षी दलका नेताहरुलाई भेट्ने उदाहरण छ । विगत हेर्दा जीपी कोइरालादेखि केपी ओलीको भ्रमणसम्म त्यो देखिन्छ । सबैभन्दा पछिल्लो उदाहरणको लागि सन् २०१८ अप्रिलमा भ्रमण गरेका तत्कालीन प्रधानमन्त्री ओलीले भारतीय प्रमुख प्रतिपक्षका नेता तथा पूर्वप्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहदेखि नेता राहुल गान्धीलाई भेटेका थिए ।
प्रचण्डको भारत भ्रमणमा राज्य पक्षमात्रै पुगेको थिएन । गैरराज्य पक्षको पनि सहभागिता थियो । गैरराज्य पक्षमा व्यापारिक र सञ्चार क्षेत्रको बाक्लो उपस्थिति थियो । भारतका खर्बपतिहरु त परै जाओस्, भारतका गिनेचुनेका प्रभावकारी व्यापारिक अनुहारहरुसँग नेपाली व्यापारिक वृत्तले उपस्थिति देखाउन सकेन । मौर्य होटलमा भएको दुई देशको व्यापारिक कार्यक्रममा भारतका प्रभावशाली उद्यमी र व्यापारिक घरानाको उपस्थिति थिएन ।
चार पटक भारत पुगेका प्रचण्डले भ्रमण तालिकामा मन्दिर पुग्ने पहिलो कार्यक्रम भने यो पटकको भ्रमणमा मात्रै राखे । त्यसमा मोदीले अनुमोदन गरे । नेपालका पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, जानकी मन्दिर र लुम्बिनी पुगेका मोदीले प्रचण्डलाई महाकालेश्वर मन्दिर यात्राको शुभकामना दिए । हैदरावाद हाउसको संयुक्त पत्रकार सम्मेलनमै मोदीले सम्बोधन सक्नु अगाडि धार्मिक यात्रा जोड्दै भनेका थिए, ‘सम्माननीय प्रधानमन्त्री प्रचण्ड जी, तपाईं भोलि इन्दोर र धार्मिक शहर उज्जैनको यात्रा गर्दै हुनहुन्छ । मलाई विश्वास छ कि तपाईंको उज्जैन यात्रा ऊर्जामय हुनेछ । साथै पशुपतिनाथदेखि महाकालेश्वरको यो यात्रामा तपाईंमा आध्यात्मक अनुभूति पनि हुनेछ । धेरै धेरै धन्यवाद ।’
बागलुङमा सधैं अरूसँग मिलेर चुनाव लड्थ्यौं । लड्दा अरूलाई त्यही क्षेत्र छुट्याइन्थ्यो । म जाँदा त्यहाँका स्थानीय साथीहरूले हामीले अहिलेसम्म सूर्यमा जम्मा दुईपटक भोट हाल्न पायौं, अनि कसरी पार्टी बन्छ भन्नुहुन्थ्यो । मंसिरको चुनावमा गठबन्धनविरुद्ध र त्योभन्दा पहिला एक पटक मत हाल्नुभएको रहेछ । बागलुङ जनमोर्चा पक्षधर राम्रो भएको जिल्ला मानिन्छ । जनमोर्चाको गुण्डागर्दी शैली र माओवादीको पनि त्यस्तै रबैया रहेछ ।
कमिटी विस्तार, छलफल गर्यौं । ढोरपाटन नगरपालिका- ७ र ८ को अधिवेशन गर्यौं । टोलटोलमा पुग्यौं । मलाई के लाग्यो भने कमजोर रहेका क्षेत्रमा जिल्लाका पार्टी नेतृत्व र केन्द्रीय कमिटी सदस्यले ध्यान दिनुपर्छ । म दुर्गम वडामा गइरहँदा त्यहाँका साथीले सोध्नुभयो- कसरी आइपुग्नुभयो ? यहाँ त आजसम्म कुनै केन्द्रीय कमिटीको सदस्य, जिल्लाको नेतृत्व पनि आउनुभएको छैन ।
मिसन ग्रासरूटलाई यत्तिकै छोडेर हुँदैन । त्यहाँ देखेका, सुनेका कुरालाई अझै घच्घचाउनुपर्छ । त्यहाँ पार्टी अझै केन्द्रित हुनुपर्छ । त्यस्तो ठाउँलाई पार्टीले विशेष रूपमा हेर्नुपर्ने क्षेत्र भनेर तोकिनुपर्छ र त्यस्तो भयो भने त्यहाँ हाम्रो पार्टीको सम्भावना पनि धेरै छ ।
उहाँले जालबाट माछा मार्ने गर्नुहुने रहेछ । उहाँले मलाई भन्नुभएको थियो- ‘आज म आफैंले मारेको माछा खुवाउने हो है कमरेड !’ उहाँले ल्याउनुभयो । तारे होटलमा बस्दा पनि मान्छेको मनले शान्ति नपाउन सक्छ । तर, त्यो गाउँ र माया देखाएको देख्दा आनन्द दिन्छ । म उहाँको घरमा खाएको बसेको कहिल्यै बिर्सिन्नँ ।
मैदानमा ढाकिएको कभरमा पानी छचल्किरहे पनि दर्शकको आशा मरेको देखिएन । घरी उनीहरु साथमा ल्याएको बाजा बजाउँथे त घरी आकाशमा उडिरहेको ड्रोनतर्फ हेरेर चिच्याउँथे । बेला बेलामा ‘नेपाल… नेपाल…’ भन्दै खेल भइरहे झैं माहोल ल्याउँथे । वर्षाबीच हजारौं समर्थकले छाता ओडेर खेल कुरिरहेको तस्विर सामाजिक सञ्जालमा राख्दै नेपाली राष्ट्रिय क्रिकेट टोलीका पूर्व कप्तान पारस खड्काले नेपाली समर्थकले धैर्यता देखाएको भन्दै नेपाललाई छानोसहितको रंगशाला आवश्यक रहेको उल्लेख गरे ।
त्यसयता पनि नेपालको बेजोड प्रदर्शन कायमै छ । जारी एसीसी प्रिमियर कपको विजेता टोली भारत र पाकिस्तान सहभागी हुने एसिया कपका लागि छनोट हुने भएकाले यो प्रतियोगिताले निकै महत्व पाएको छ ।
चौथाइवाले सोमबार साँझको उडानमार्फत धनगढीबाट काठमाडौं आए । काठमाडौं आउनुभन्दा एक दिन अगाडि आइतबार साँझ सडकमार्गबाट भारतीय राज्य उत्तराखण्डको सीमा पार गरेर महेन्द्रनगर हुँदै धनगढी आएका चौथाइवालेसँग सोमबार हाम्रो दोहोरो कुराकानी भयो । योजनाबद्ध कार्यक्रम नभएर बिहानको चिया नास्ताको समयमा होटलको हलमा उनीसँग कुरा हुने समय जुर्यो ।
आफूले उत्तराखण्डको विकास र नेपालसँगको सडक सञ्जाल हेर्दै आउन फरक रुट लिएको चौथाइवालेले बताए । महेन्द्रनगरबाट सुरु भएको चौडा सडकले आफूलाई आकर्षित गरेको उनले सुनाए । यात्राबारेमा कुरा गरेपछि अब भारतीय मुद्दाको कुरा सुरु भयो ।
कांग्रेस नेताहरुदेखि प्रचण्डसम्मको बीजेपी निमन्त्रणाको कार्यक्रम भएको भन्दै उनले अरु देशका प्रमुख नेताहरुलाई पनि क्रमशः बीजेपी मुख्यालयमा बोलावट हुने बताए । सुरुमा तीन पत्रकारसँग मात्रै कुराकानी भइरहेकोमा आधा घण्टा हाराहारी पुग्न लाग्दा अरु पत्रकार थपिए । अनलाइनखबरका दिपेश शाही, नेपाल टेलिभिजनका डीपी उपाध्यायलगायत थपिए । प्रश्नहरु पनि थपिए ।
रेकर्ड भएको ९-१० महिनापछि मात्रै गीत एफएम स्टेसनबाट पनि बज्न सुरु भयो । गीत रेकर्ड गर्नुभन्दा अगाडि रेडियो नेपालले ‘म आउँदा चाहिँ पोइ भन है झम्के गुलेली’ भन्ने लाइनको ‘पोइ’ शब्दमा सेन्सर गरेको थियो । यो शब्दको ठाउँमा अरु कुन शब्द राख्ने भन्नेबारे निकै सकस भोग्नुपर्यो । सुर्खेतका एक दिग्गज, विद्वान कलाकार, लोकगीत सङ्कलक एवं वरिष्ठ मादल वादक प्रेमदेव गिरीज्युले ‘ओइ’ भन्ने शब्दलाई अनुप्रासमा सिंगारी दिनुभयो । ‘अरुनी बाख्रो’को ठाउँमा ‘घोर्ली बाख्रो’ बनाइयो । रेडियो नेपालले सेन्सर लगाएको कुरा बीबीसी नेपाली सेवाले पनि थाहा पायो र मलाई पत्रकार सेवा भट्टराईज्यूले बीबीसीमा बोल्ने अवसर दिनुभयो । त्यसैगरी कान्तिपुर दैनिकका पत्रकार, गायक आदरणीय पारस नेपालज्यूले कभर स्टोरी बनाएर गीतको नालीबेली सबै लेख्नुभयो । त्यो अवसर आदरणीय पत्रकार एवं साहित्यकार देवेन्द्रराज भट्टराईज्यूबाट प्राप्त गरेको थिएँ ।
सुवेदीको दृष्टिकोणमा एउटा युवतीको सुन्दरता उसको नाकको प्वालमा निर्भर हुनेरहेछ । आँचलका अनुसार उनको नाकको एउटा प्वाल टालिएको जस्तो थियो । त्यसले सास फेर्नमा समेत कठिनाइ भएपछि उनले श्रीमानको क्लिनिकमा सर्जरी गरेर ठीक बनाएकी हुन् । आँचलका श्रीमान प्लास्टिक सर्जन भएकाले उनलाई सजिलो भयो । तर, नाकको एउटा प्वाल खोल्दा आँचल ‘अप्सरा’ बाट एकाएक ‘डायन’ बन्न पुगेकोजस्ताे सुवेदीको आशय थियो ।
बुबा ७४ वर्ष पुग्नुभयो । अझै नियमित रेडियो सुन्नुहुन्छ । बुबाको झोलामा रेडियो कहिल्यै टुट्दैन । नियमित रुपमा समाचार सुन्नुहुन्छ । सप्तकोशी एफएममा बज्ने कुनै समाचार बुलेटिन छुटाउनुहुन्न । बिहान रेडियो नेपालको शंखध्वनि सुन्दै बुबाको दैनिकी सुरु हुन्छ । रेडियो नेपालका समाचार सुन्नुहुन्छ । रेडियोका नियमित स्रोतामध्येका एक हुनुहुन्छ हाम्रो बुबा । २०४२ सालमा लाइसेन्ससहित रेडियो किनेदेखि अहिलेसम्म नियमित रेडियो सुन्दै आउनुभएको छ ।
तेस्रो भाग हो, च्यालेन्ज लिग । यस लिगमा २१औं देखि ३२औं वरियताका १२ राष्ट्र सहभागी हुन्छन् र शीर्ष दुई राष्ट्र प्ले अफको लागि छनोट हुन्छन् । यो पटक च्यालेन्ज लिगबाट क्यानडा र जर्सी छनोट भएर दोस्रो चरणमा प्रवेश गरिसकेका छन् । डेनमार्क, कतार, सिंगापुर, मलेसिया, भानुआतु, युगाण्डा, हङकङ, केन्या, इटाली र बर्मुडा छनोट चरणबाट बाहिरिएका छन् ।