राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले जे भनेका थिए, ठीक त्यही गरिरहेका छन् ।
उनी भूमण्डलीकृत अर्थतन्त्रबाट बाहिरिएका मतदाताहरूलाई खुसी पार्न कठोर व्यापार युद्धहरू सुरु गरिरहेका छन । उनले फेन्टानिलको घातक प्रभावलाई रोक्न कदम चालिरहेका छन् । उनले दक्षिणी सिमानाको असुरक्षाका कारण आप्रवासीहरूविरुद्ध कडा कारबाही गरिरहेका छन । र, राष्ट्रपति ट्रम्पले एलन मस्कको सहयोगमा, आफ्ना समर्थकहरूले दोष लगाएको सरकारी संयन्त्रलाई कमजोर बनाउँदैछन् ।
‘जब जननिर्वाचित राष्ट्रपतिले आफूले वाचा गरेका कुराहरू पूरा गर्छ, त्यो लोकतन्त्र हो’, उपराष्ट्रपति जेडी भेन्सले शनिबार राति ट्विटरमा लेखे- ‘जब कुनै निर्वाचित नभएका कर्मचारीहरूले राष्ट्रपतिलाई रोक्छन्, त्यो अधिनायकत्व हो । राष्ट्रपति ट्रम्प त्यो अधिनायकत्वको अगाडि झुक्न अस्वीकार गर्नुहुन्छ । तयार रहनुहोस् ।’
तर ट्रम्पले चुनावी प्रतिज्ञा पूरा गर्ने आफ्ना तीव्र प्रयासहरूले ठूलो मूल्य चुकाउनसक्ने सम्भावना छ ।
विदेशमा अमेरिकी नेतृत्व कमजोर पार्ने र देशका परम्परागत जिम्मेवारीहरुलाई खतरामा पार्नसक्छ । यसले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रलाई असर गर्नसक्छ । अमेरिकी सहयोगीहरूसँग भएका सम्झौताहरू जोखिममा छन्- जस्तैः उत्तर अमेरिकी व्यापार सम्झौता, जसलाई ट्रम्पले क्यानडा र मेक्सिकोमाथि नयाँ ठूला भन्सार करको तहनसहस र पानामा नहरको नियन्त्रण अमेरिकाबाट पानामामा हस्तान्तरण गर्ने सन्धि ।
घरेलु रूपमा संघीय कर्मचारीहरूलाई हटाउने कारबाही र अनियमित खर्चका निर्णयहरूले लाखौं नागरिकका लागि महत्त्वपूर्ण सहयोगहरू संकटमा पार्न सक्छन् । ट्रम्पले राजनीतिक कारणले संघीय कर्मचारीहरूलाई हटाउनु कानूनी रूपमा वैध छ कि छैन भन्ने प्रश्न उम्रिरहेका छन् ।
ट्रम्पको दोस्रो कार्यकाल तेस्रो हप्तामा प्रवेश गर्दा उनको तीव्र परिवर्तनले अमेरिकाका समस्याहरू समाधान गर्छ वा राष्ट्रिय विभाजनलाई अझै गहिरो बनाउँछ ? आर्थिक अराजकता सिर्जना गर्छ, उपभोक्ताहरूका लागि मूल्य बढाउँछ, रोजगारी गुमाउने जोखिम बढाउँछ र अमेरिकालाई अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा अलग पार्नेछ भन्ने प्रश्नहरू उब्जिएका छन् ।
ट्रम्प यस्ता कुरा सुन्न तयार छैनन् । उनको अर्थतन्त्रको बुझाइसँग तपाईंले तर्क गर्न सक्नुहुन्छ, तर उनले विश्वको खुला व्यापार अर्थतन्त्रलाई कायापलट गर्ने प्रतिबद्धता गरिरहेका छन् । अमेरिकाका साझेदारहरुलाई तनावमा राखेर भए तापनि अमेरिकाको प्रशोधन आधारको पुनर्निर्माणको कुरा गरिरहेका छन् ।
ट्रम्पका अहिलेसम्मका ठूला निर्णयहरूले उनका जीवनभरका केही गहिरा रुचिहरू झल्काउँछन्, जसमा कमजोर प्रतिस्पर्धीहरूमाथि शक्ति प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ । उनका समर्थकहरू भन्छन् कि यो रणनीति प्रभावकारी छ ।
उठ्दो छालले सबै नाउलाई उचाल्ने दिनहरुको अन्त्य भएको छ ।
‘तिम्रा उत्पादन अमेरिकामै बनाऊ र त्यहाँ कुनै कर लाग्नेवाला छैन’, आइतबार राष्ट्रपतिले ट्रूथ सोसल सामाजिक सञ्जालमा लेखे, ‘अमेरिकाले किन अरु देशलाई सहुलियत दिन खर्बौं डलर उडाउने ?’
अमेरिकी भविष्यमै जुवा खेल्दैछन् ट्रम्प
मंगलबारबाट लागू हुनेगरी ट्रम्पले क्यानडा र मेक्सिकोलाई २५ प्रतिशत तथा चीनलाई १० प्रतिशत भन्सार कर लाद्दैछन् ।
राष्ट्रपतिले आफ्नो कुनै मानसिक परिवर्तन नदेखाए तापनि सोमबार क्यानडा र मेक्सिकोका नेताहरुसँग कुराकानी गर्ने आइतबार साँझ सार्वजनिक गरेका छन् ।
‘म कुनै नाटकीय परिवर्तनको चाहना राख्दिनँ । हामीले कर लगाउनेछौं । उनीहरुले हामीलाई धेरै पैसा दिनुपर्नेछ र म निश्चिन्त छु कि उनीहरुले तिर्नेछन्’, अमेरिकी राष्ट्रपति चढ्ने एयर फोर्स वान जहाजबाट ओर्लेर ट्रम्पले पत्रकारहरुलाई भने ।
ट्रम्पको करमाथिको भर सन् १९३० को दशकको ग्रेट डिप्रेसनको समयमा जस्तै तनाव थप्ने बीउ जस्तै एक ठूलो जुवा हो ।
‘यो अमेरिकी अर्थतन्त्रका लागि आत्म-क्षति हो’, पूर्वअमेरिकी अर्थ सचिव ल्यारी समर्सले सीएनएनको ‘इन्साइड पलिटिक्स सन्डे’ कार्यक्रममा भने ।
डेमोक्रेटिक पार्टीबाट राष्ट्रपति बनेका बिल क्लिन्टनको प्रशासनमा अर्थ सचिवको रुपमा सेवा गरेका समर्स थप्छन्- ‘म आगामी तीन वा चार महिनामा मुद्रास्फीति अझ उच्च हुने देख्छु । किनकि जब मानिसहरूले किन्ने सामानमाथि कर लगाइन्छ, मूल्य स्वाभाविक रूपमा बढ्छ ।’
सरकारी संयन्त्रलाई ध्वस्त पार्नु पनि खतरनाक हुनसक्छ । गत हप्ता ह्वाइट हाउसले हतारमा फिर्ता लिएको अस्थायी खर्च रोकावटले देखायो कि यदि संघीय सेवाहरू, जसमा लाखौं नागरिक निर्भर छन, ती हटाए भने ठूलो अराजकता आउनसक्छ ।
ट्रम्पका अहिलेसम्मका ठूला निर्णयहरूले उनका जीवनभरका केही गहिरा रुचिहरू झल्काउँछन्, जसमा कमजोर प्रतिस्पर्धीहरूमाथि शक्ति प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति देखिन्छ । उनका समर्थकहरू भन्छन् कि यो रणनीति प्रभावकारी छ । उदाहरणका लागि गत हप्ता अमेरिकाको धम्कीपछि कोलम्बियाले आप्रवासनसम्बन्धी मुद्दामा पछि हटेको थियो । उनीहरू ट्रम्पको मध्यपूर्वमा नरक मच्चिने चेतावनीपछि गाजामा हमासले बन्धकहरू रिहा गर्न बाध्य बनाएको रूपमा चित्रण गर्छन् ।
यूएसएड दशकौंदेखि भोकमरी, गरिबी र रोगसँग लड्न र वैश्विक स्थिरता कायम राख्न दिइँदै आएको थियो । गैरसरकारी संस्थाहरू अहिले यो बुझ्न संघर्ष गर्दैछन् कि कुन सेवाहरू विदेश मन्त्रालयको मानवीय सहायता छुटअन्तर्गत पर्छन् ।
तर ट्रम्पले अत्यन्त तीव्र गतिमा अमेरिकी घरेलु र विदेश नीतिहरू परिवर्तन गर्न लिएका असाधारण कदमहरूले राजनीतिक र आर्थिक जोखिमहरू निम्त्याउँछन् । उनको विशाल कार्यकारी शक्तिको प्रयोग अत्यधिक देखिनसक्छ, जसले मतदाताहरूका प्रमुख चिन्ताहरू बेवास्ता गर्नसक्छ । ट्रम्पको करमाथिको भर सन् १९३० को दशकको ग्रेट डिप्रेसनको समयमा जस्तै तनाव थप्ने बीउ जस्तै एक ठूलो जुवा हो ।
साथै उनले अमेरिकी सहयोगीहरूलाई चीन जस्ता प्रतिस्पर्धी राष्ट्रहरूको काखमा ठेल्दिने खतरा पनि मोलिरहेका छन् ।
यो सबै योजनाबद्ध रूपमा भइरहेको एक अचम्मलाग्दो आर्थिक, कूटनीतिक र घरेलु शक्ति प्रदर्शन हो, जुन यति तीव्र गतिमा भइरहेको छ कि नागरिकहरूका लागि बुझ्नसमेत कठिन भइरहेको छ ।
उत्तर अमेरिका र बाँकी विश्वलाई हल्लाइरहेको छ
राष्ट्रपतिले यस सप्ताहन्तमा क्यानडा र मेक्सिकोमाथि २५ प्रतिशत भन्सार कर र चीनबाट अमेरिका आयात गरिने वस्तुहरूमा १० प्रतिशत भन्सार कर लगाउने घोषणा गरे । उनी क्यानडालाई अमेरिकाको ५१औं राज्य बनाउनुपर्ने आफ्नो माग रटान गरिहरेका छन् । ट्रम्पले डेनमार्कलाई ग्रीनल्यान्ड हस्तान्तरण गर्न दबाब दिइरहेका छन् र पानामालाई यसको नहरको नियन्त्रण छोड्न बाध्य पार्ने प्रयास गरिरहेका छन् ।
अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले आइतबार पानामाका राष्ट्रपतिलाई चेतावनी दिँदै भने- ‘पानामा नहर सन्धिअन्तर्गत अमेरिकाको अधिकार संरक्षण गर्न आवश्यक कदम चालिनेछ ।’ किनभने हङकङ केन्द्रित आधारित कम्पनीहरूले उक्त जलमार्गका नजिकैका दुई मुख्य बन्दरगाह नियन्त्रणमा राखेका छन् । ट्रम्पले पछि चेतावनी दिएका थिए- ‘हामी यसलाई फिर्ता लिनेछौं वा केही अत्यन्त शक्तिशाली हुनेवाला छ ।’
ट्रम्पले अमेरिकी वैदेशिक सहायता यूएसएड पनि स्थगित गरेका छन् । यूएसएड दशकौंदेखि भोकमरी, गरिबी र रोगसँग लड्न र वैश्विक स्थिरता कायम राख्न दिइँदै आएको थियो । गैरसरकारी संस्थाहरू अहिले यो बुझ्न संघर्ष गर्दैछन् कि कुन सेवाहरू विदेश मन्त्रालयको मानवीय सहायता छुटअन्तर्गत पर्छन् । अमेरिकी अन्तर्राष्ट्रिय विकास एजेन्सी यूएसएडको वेबसाइट बन्द भएको छ ।
त्यसैगरी एलन मस्कले सप्ताहन्तमा एक्समा लेखे कि यूएसएड एक आपराधिक संस्था हो र थपे, ‘यसलाई मर्न दिनुपर्छ ।’
सीएनएनको आइतबारको रिपोर्टअनुसार यूएसएडका शीर्ष सुरक्षा अधिकारीहरूलाई निलम्बन गरिएको छ । किनभने उनीहरूले मस्कका ‘डिपार्टमेन्ट अफ गभर्नमेन्ट इफिसेन्सी’ (डज)का अधिकारीहरूलाई एजेन्सी प्रणालीहरूमा पहुँच दिन नकारेका थिए ।
यूएसएडका शीर्ष सुरक्षा अधिकारीहरूलाई निलम्बन गरिएको छ । किनभने उनीहरूले मस्कका ‘डिपार्टमेन्ट अफ गभर्नमेन्ट इफिसेन्सी’ (डज)का अधिकारीहरूलाई एजेन्सी प्रणालीहरूमा पहुँच दिन नकारेका थिए ।
अमेरिकाभित्र प्रशासनले ठूलो संख्यामा निर्वासनको गति बढाउँदै ३ लाख भेनेजुयली आप्रवासीहरूको सुरक्षालाई आइतबार खारेज गर्यो । जसले उनीहरूलाई आफ्नो दमनकारी, गरिब मुलुकमा फिर्ता पठाउने खतरा बढाएको छ ।
कानूनी संस्थाहरूमा व्यापक सफाइ अभियान चलाउँदै ट्रम्पको टोलीले सन् २०२१ जनवरी ६ को घटनासँग सम्बन्धित मुद्दाहरूमा संलग्न एक दर्जनभन्दा बढी सरकारी वकिलहरूलाई बर्खास्त गर्यो । साथै ट्रम्पका मुद्दाहरूमा संलग्न एफबीआई एजेन्टहरूको नाम बुझाउन माग गरियो, जसले हजारौंको जागिर र भविष्य जोखिममा पार्नसक्छ ।
प्रविधि क्षेत्रका अगुवा एलन मस्क, जसको अमेरिकी सरकारसँग अर्बौं डलर बराबरको ठेक्का छ र सम्भावित कन्फ्लिक्ट अफ इन्ट्रेस्ट छ, उनले अझै ठूलो हलचल ल्याए ।
मस्कको डज टोलीले संघीय भुक्तानी प्रणालीमा पहुँच पाएको छ, जसले उनीलाई सरकारको खर्च निगरानी र सीमित गर्नसक्ने अधिकार दिनेछ । यसबीच अमेरिकी अर्थ विभागका एक शीर्ष कर्मचारी, जसले सरकारी भुक्तानी रोक्नेबारे प्रश्न उठाएका थिए, उनले आकस्मिक रुपमा पदत्याग गरे ।
भन्सार कर, नयाँ व्यापार युद्ध
ट्रम्पका नयाँ व्यापार युद्धहरूले उनको असीमित शक्ति प्रयोगलाई देखाउँछ र कसरी उनका विश्वासहरू दशकौंदेखि चलेको अमेरिकी विश्व नेतृत्वसँग विरोधाभाषी छन् भन्ने प्रमाणित गर्छ ।
मंगलबार उनले क्यानडा र मेक्सिकोमाथि लगाउन लागेको विशाल भन्सार करको जरो उनको पुरानै विश्वासमा छ कि अमेरिका प्रायः हरेक देशद्वारा ठगिएको छ ।
भन्सार करहरूको औपचारिक उद्देश्य अमेरिकी सहयोगीहरूलाई दण्डित गर्नु हो । किनभने उनीहरूले अवैध आप्रवासन र अमेरिका भित्रिने फेन्टानाइल नियन्त्रण गर्न पर्याप्त प्रयास नगरेको ट्रम्पको आरोप छ ।
ट्रम्पका नयाँ व्यापार युद्धहरूले उनको असीमित शक्ति प्रयोगलाई देखाउँछ र कसरी उनका विश्वासहरू दशकौंदेखि चलेको अमेरिकी विश्व नेतृत्वसँग विरोधाभाषी छन् भन्ने प्रमाणित गर्छ ।
धेरै ट्रम्प समर्थकहरूका लागि ‘सुन्दर’ करहरू अन्य देशहरूबाट सम्झौता गराउन र राष्ट्रपतिले ‘विजय’ हासिल गरेको देखाउने एक हतियार हो । यद्यपि ‘विजयहरू’ प्रायः उनले दाबी गरे जति प्रभावशाली हुँदैनन्, तर यस पटक चैँ भन्सार कर लगाउनु नै स्वयं जितको रूपमा प्रचार गरिएको छ ।
‘यिनीहरू राष्ट्रपतिले गरेका वाचा हुन् र ती वाचा पूरा भएका छन्’, ह्वाइट हाउसकी प्रेस सचिव क्यारोलिन लिभिटले शुक्रबार भनिन् ।
तर यो जितको मूल्य महँगो पर्नसक्छ ।
सन फ्रान्सिस्कोको एउटा किराना पसलमा बिहीबार मेक्सिकोबाट आयात गरिएका एभोकाडो र केरा प्रदर्शन गरिएको थियो ।
क्यानडाले शनिबार घोषणा गर्यो कि अमेरिकी आयातमा १०० अर्बभन्दा बढीको प्रतिशोधी भन्सार कर लगाइनेछ ।
त्यसैगरी क्यानडाका केही शीर्ष प्रान्तीय नेताहरूले अमेरिकी उत्पादनहरू जस्तैः वाइन र मदिरा बहिष्कार गर्न क्यानडेलीहरूलाई आह्वान गरे ।
मेक्सिकोले आफ्नो प्रतिक्रिया सोमबार सार्वजनिक गर्ने तयारी गरेको छ ।
राष्ट्रपति क्लाउडिया शेइनबाउमले आइतबार चेतावनी दिँदै भनिन्, ‘समस्या समाधान गर्न वार्ता नै उत्तम माध्यम हो, टकराव होइन । सार्वभौमसत्ताको सवाल कुनै हालतमा वार्ता गर्न मिल्ने कुरा होइन ।’
अमेरिका र मेक्सिकोबीच सीमा मुद्दाहरूमा लामो समयदेखि तनाव छ, तर उत्तरतर्फको सीमा क्यानडा-अमेरिका मामिलामा समस्या निकै कम छ ।
अमेरिकी सीमा तथा भन्सार सुरक्षा तथ्यांकअनुसार गत वर्ष उत्तरतर्फको सीमामा जम्मा ४३ पाउन्ड फेन्टानाइल जफत गरियो । जबकि दक्षिण पश्चिमी सीमामा २१ हजार पाउन्डभन्दा बढी बरामद भएको थियो । र, क्यानडाले यसअघि नै ४१ अर्ब खर्चेर सीमा सुरक्षा सुदृढ गर्ने प्रतिबद्धता जनाएको छ ।
किन ट्रम्प अमेरिकाका मित्रविरुद्ध धारे हात लगाइरहेका छन् ?
यसले प्रश्न उठाउँछ- के अमेरिका आफ्नो प्रमुख विदेशी प्राथमिकता क्यानडाबाट आउने खतरासँग जुध्नमा नै केन्द्रित छ ? अमेरिका र क्यानडाबीचको व्यापार साझेदारी सबैभन्दा व्यापक छ, जसले यस्ता कदमहरूलाई अझ विवादास्पद बनाउँछ ।
मेक्सिको र क्यानडामाथि ट्रम्पका भन्सार कर आक्रमणहरूले अमेरिकी-क्यानडेली अर्थतन्त्रको एकीकरणमा दशकौंसम्म गरिएको प्रयासलाई उल्टाइरहेको छ । यो सर्वसत्तावादी शक्तिहरूलाई रोक्दै लोकतन्त्र र समृद्धि प्रवर्द्धन गर्ने अमेरिकी विदेश नीतिको एक अभिन्न अंग थियो ।
ट्रम्पको क्यानडामाथिको आक्रमण- जसले उनको पहिलो कार्यकालमा हस्ताक्षर गरिएको अमेरिका-मेक्सिको-क्यानडा व्यापार सम्झौतामा धक्का पुर्याउँछ- एक विश्वसनीय साझेदारको अर्थतन्त्रलाई गहिरो मन्दीमा धकेल्न सक्ने र लाखौं क्यानडेली श्रमिकको रोजगारी संकटमा पार्नसक्ने जोखिम बोकेको छ ।
यद्यपि मेक्सिको र क्यानडा अमेरिकाभन्दा साना अर्थतन्त्र भए तापनि तिनीहरूले अमेरिकाविरुद्ध प्रतिक्रिया जनाउने क्षमता राख्छन् । तिनका प्रतिशोधी भन्सार करहरूले अमेरिकी उपभोक्ताका लागि महत्त्वपूर्ण सामानहरूको मूल्यवृद्धि गराउन सक्छन् । जबकि ट्रम्पले खुद्रा सामानको मूल्य घटाउने वाचा गरिरहेका छन् ।
मेक्सिको र क्यानडामाथि ट्रम्पका भन्सार कर आक्रमणहरूले अमेरिकी-क्यानडेली अर्थतन्त्रको एकीकरणमा दशकौंसम्म गरिएको प्रयासलाई उल्टाइरहेको छ । यो सर्वसत्तावादी शक्तिहरूलाई रोक्दै लोकतन्त्र र समृद्धि प्रवर्द्धन गर्ने अमेरिकी विदेश नीतिको एक अभिन्न अंग थियो ।
क्यानडाका लागि अमेरिकासँगको मित्रता अमेरिकी सुरक्षामा सहयोग पुर्याउने प्रतिबद्धता पनि थियो । विशेष गरी सन् २००१ को सेप्टेम्बर ११ को आतंकवादी आक्रमणपछि क्यानडाले अमेरिकालाई प्रत्यक्ष समर्थन गरेको थियो ।
शनिबार क्यानडेली प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रूडोले भने- ‘इतिहासले हामीलाई मित्र बनाएको छ । अर्थतन्त्रले साझेदार बनाएको छ र आवश्यकताले हामीलाई सहयोगी बनाएको छ । यो सत्य दशकौंदेखि रहिआएको छ- नर्मान्डीको समुद्री किनारदेखि कोरियाली प्रायद्वीपका पहाडसम्म, फ्लान्डर्सका खेतहरूदेखि कान्धारका सडकहरूसम्म ।’
तर ट्रम्प पश्चिमी गोलार्द्धमा अझ ठूलो नियन्त्रण चाहन्छन्- जुन भन्सार करहरूप्रति उनको प्रेमसँग मिसिँदा १९औं शताब्दीको जस्तो वातावरण सिर्जना गर्दैछ । ट्रम्पले आइतबार फ्लोरिडाबाट ट्रूथ सोसलमा लेखे- ‘क्यानडा हाम्रो प्रिय ५१औं राज्य बन्नुपर्छ । क्यानडेली जनताको लागि निकै कम कर, अझ राम्रो सैन्य सुरक्षा र कर शून्य ।’
तर उनको धम्कीविपरीत असर पार्दैछ । पूर्वक्यानडेली वित्तमन्त्री क्रिस्टिया फ्रिल्यान्डले सीएनएनमा फरिद जकारियसँग आइतबार भनिन्- ‘यो आर्थिक युद्धको कार्य हो । राष्ट्रपति ट्रम्पले आज बिहानमात्र स्पष्ट रूपमा जे भने- यो हाम्रो सार्वभौमिकतामाथिको प्रत्यक्ष आक्रमण हो ।’
फ्रील्यान्ड, जो लिबरल पार्टीको नेतृत्वको दौडमा छिन् र ट्रुडोको सम्भावित उत्तराधिकारी हुन् । उनले भनेकी छन्- ‘अमेरिकीहरू क्यानडेली प्रतिक्रियाबाट आश्चर्यचकित हुनेछन् । हामीले चोट खाएका छौं । अवश्य पनि, किनभने हामी तपाईंका मित्र र छिमेकी हौं, तर सबैभन्दा बढी, हामी क्रोधित छौं र हामी एकताबद्ध तथा दृढ छौं ।’
(सीएनएनका वरिष्ठ संवाददाता स्टेफेन कोलिनसनको विश्लेषणलाई नेपालीमा अनुवाद गरिएको हाे ।- सं.)
