सात शक्तिराष्ट्रको राजनीति एउटै पुस्तकमा

कैलाली । शनिबार काठमाडौंमा नेकपा एमालेका केन्द्रीय सदस्य तथा चाँगुनारायण नगरपालिका पूर्वमेयर सोमप्रसाद मिश्रले लेखेको ‘शक्तिराष्ट्रका राजनीतिक दलहरू तुलनात्मक अध्ययन’ पुस्तक सभामुख देवराज घिमिरेको विमोचन गरे ।

कार्यक्रममा नेपाली कांग्रेसका सहमहामन्त्री जीवन परियार, नेकपा एमालेका सचिव योगेश भट्टराई, नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिव शक्ति बस्नेत, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका महामन्त्री कवीन्द्र बुर्लाकोटी, सङ्घीय सांसद दुर्लभ थापा, बागमती प्रदेशका स्वास्थ्य मन्त्री किरण थापा लगायतको उपस्थिति थियो ।

नेपाली पुस्तक बजारमा मिश्रले लेखेको पुस्तक विश्व राजनीतिमा चासो राख्नेहरूको लागि एउटा उपयुक्त अध्ययन सामाग्री हुने देखिन्छ । पुस्तकबाट संयुक्त राष्ट्रसङ्घ सुरक्षा परिषद्का पाँच स्थायी सदस्य र स्थायी सदस्यमा आफ्नो दाबी बढाइरहेका जापान र भरतसमेत गरी सात देशको उत्पत्ति, संवैधानिक तथा राजनीतिक विकासक्रम, प्रमुख राजनीतिक पार्टीबारे विस्तृत जानकारी पाउन सकिन्छ ।

‘यस पुस्तकले संयुक्त राष्ट्रसङ्घ सुरक्षा परिषद्का पाँच स्थायी सदस्य र एसियाबाट स्थायी समितिमा आफ्नो दाबी बढाइरहेका जापान र भरतसमेत गरी सात देशको मानव बसोबासको अवस्था राज्यको उत्पत्ति आधुनिक समाजको विकासक्रम र विभिन्न कालखण्डमा भएका आन्दोलन तथा उपलब्धिका बारेमा यथार्थ जानकारी दिने मैले विश्वास लिएको छु’, प्रधानमन्त्री ओलीले पुस्तकको शुभकामना सन्देशमा लेखेका छन् ।

सात शक्तिराष्ट्रको शक्ति बुझाउने गरी तयार गरिएको पुस्तक राजनीतिकशास्त्रका विद्यार्थीका लागि अनिवार्य अध्यनको विषय बन्ने पुस्तकको भूमिकामा राजनीतिक विश्लेषक कृष्ण खनालले चित्रण गरेका छन् ।

उनी लेख्छन्- ‘राजनीतिकशास्त्रका विद्यार्थीहरूका लागि यो उपयोगी सन्दर्भ पुस्तक हुन्छ । र, अन्य जिज्ञासु विद्यार्थीहरूको लागि पनि सान्दर्भिक ग्रन्थ साबित हुने छ । ’

पुस्तकमा फ्रान्स, बेलायत , अमेरिका ,रुस , चीन, जापान र भारतका सबै राजनीतिक घटनाक्रम समेटेका छन् ।

ती देशहरूको क्षेत्रफल, जनसङ्ख्या, जनसङ्ख्या वृद्धिदर, जनघनत्व, कूल राष्ट्रिय उत्पादन, आर्थिक वृद्धिदर,प्रतिव्यक्ति आय, मानव विकास सुचांकको स्थान, शासकीय स्वरूप, कार्यकारी प्रमुख र सत्तारुढ दलबारे राखिएका विवरणहरू निकै महत्त्वपूर्ण छन् ।

‘राजनीतिक दलहरूकै कारण विश्वयुद्ध, क्षेत्रीय युद्ध र गृह युद्ध हुन्छन्’, लेखक स्वयंले पनि पुस्तकबारे चर्चा गर्दै लेखेका छन् ।

पुस्तकमा सबै भन्दा पहिलो जानकारी फ्रान्सबारे उल्लेख गरेका छन् । त्यहाँ लेखकले राज्यको उत्पत्तिबारे प्रस्ट पारेका छन् ।

‘एसियाका भारत चीन तथा इराक र इरानजस्तै स्वतन्त्र प्राचीन इतिहास र सभ्यताको गौरव फ्रान्सले बोक्न सकेन’ लेखकले मानव बसोबासको प्राचीनकालमा उल्लेख गरेका छन् । पुस्तकमा मध्यकालको फ्रान्सबारे पनि सचित्र वर्णन गरिएको छ ।

पुस्तकमा संसार हल्लाउने फ्रान्सेली राज्यक्रान्ती र आधुनिक फ्रान्सको इतिहास पनि समेटिएको छ । संवैधानिक तथा राजनीतिक विकासक्रम, राजनीतिक संस्था तथा दलहरूको उदय, वर्तमान संवैधानिक व्यवस्था प्रस्ट पारिएको छ ।

‘रमाइलो कुरा के छ भने संसदहरुले फ्रान्समा मन्त्री बन्न पाउँदैनन् । मन्त्री बन्न संसद् सदस्यबाट राजीनामा गर्नु अनिवार्य छ ’, पुस्तकमा लेखिएको छ। पुस्तकमा पार्टीहरूका सङ्गठनात्मक संरचना पनि उल्लेख गरिएको छ ।

बेलायतको विगत र अहिलेको अवस्थाबारे पनि पुस्तकमा विस्तृत समेटिएको छ । संविधानभन्दा जेठा र सांसदभन्दा कान्छा राजनीतिक दलहरूदेखि , पार्टी कमिटीबारे पनि उल्लेख गरिएको छ ।

अमेरिकाबारे पनि उत्पत्तिदेखि लिएर मध्यकालीन विकास क्रम र संविधानको जन्मबारे पनि अध्ययन सामाग्री छन् ।

‘बेलायतका राजनीतिक पार्टीको उदय भएको झन्डै एक सय वर्षपछि अमेरिकामा पनि पार्टी राजनीतिको आवश्यकता महसुस हुन थाल्यो ’ पुस्तकमा लेखिएको छ, ‘अमेरिकामा संविधानको व्याख्या र कार्यान्वयन गर्ने सिलसिलामा राजनीतिक पार्टीहरूको उदय भयो । नेपालमा जस्तो पार्टीहरूको उदय भएर तिनीहरूले नै संविधान बनाउनु परेन ।’

पुस्तकमा अमेरिकी राष्ट्रपतिको अधिकार र क्षेत्रबारे पनि वर्णन गरिएको छ ।

‘कार्यपालिका व्यवस्थापिका र न्यायपालिकाबिच शक्तिपृथकिकरणको सिद्धान्तलाई अमेरिकी संविधानले अत्यन्त सुन्दर नमुनाको रूपमा प्रस्तुत गरेको छ ’ पुस्तकमा भनिएको छ, ‘अमेरिकी राष्ट्रपतिलाई विश्वका कुनै पनि संसदीय वा राष्ट्रपतीय प्रणाली भएका मुलुकको कार्यकारी प्रमुखको भन्दा बढी अधिकार छ । ’

पुस्तकमा राजनीतिक दल तथा संस्थाहरूको उदयलाई पनि विस्तृत रूपमा वर्णन गरिएको छ ।

प्रमुख राजनीतिक पार्टी,मुख्य नीति तथा सिद्धान्त, विदेश नीति, तथा पार्टीको सङ्गठनात्मक संरचना प्रस्तुत गरिएको छ ।

पुस्तकमा रुसी महासङ्घबारे पनि विभिन्न विषयहरू पढ्न पाइन्छ । त्यहाँको राज्य उत्पत्ति र पुनर्गठन, संवैधानिक तथा राजनीतिक विकासक्रम, मजदुर वर्गको नेतृत्वका भएको सफल क्रान्तिबारे पुस्तकमा चर्चा गरिएको छ ।

‘लेनिनको नेतृत्वमा रहेको रुसले सन् १९२१ बाट युद्ध कम्युनिजमको सिद्धान्तलाई देशको पुनर्निर्माणका लागि नयाँ आर्थिक नीति अङ्गीकार गर्‍यो । सन् १९२४ मा लेनिनको मृत्यु भएपछि पार्टी र मुलुकको नेतृत्वमा स्तालिन आए ’, पुस्तकमा भनिएको छ, ‘स्वतालिनकै समयमा मुलुकको समग्र विकास निर्माणका लागि प्रथम पञ्चवर्षीय योजना कार्यान्वयन भयो । तत्कालीन विश्वमा आवधिक योजनको निर्माण र कार्यान्वयन भएको यो नै विश्वको पहिलो घटना थियो । ’

उक्त योजना कार्यान्वयन भएपछि मुलुक पछौटे र कृषि प्रधानबाट आधुनिक र औद्योगीकरण भएको परम्परागत र व्यक्तिगत कृषि प्रणालीको सट्टा सामूहिक र विशाल मात्रामा यान्त्रीकरण भएको लगायतका परिवर्तन भएको विषयमा पुस्तकमा छन् ।

पुस्तकमा पुटिन युगलाई विस्तृत वर्णन गरिएको छ । प्रमुख राजनीतिक दलसँगै एक दशकभित्र उदय र अस्त भएका विभिन्न राजनीतिक पार्टीहरूबारे उल्लेख गरिएको छ । पुस्तकमा चीनबारे पनि केही नयाँ तथ्यहरू लेखकले प्रस्तुत गरेका छन् ।

‘चिनियाँ सभ्यताको इतिहास धेरै पुरानो छ यो युनानी (greek) रोम (roman) सभ्यता भन्दा धेरै पुरानो छ’ राज्यको उत्पत्ति अन्तर्गत मानव बसोबास तथा प्राचीन कालमा उल्लेख गरिएको छ ।

मध्यकालीन चीन आधुनिक चीनको स्थापना, संवैधानिक तथा राजनीतिक विकास, चीनको पहिलो संविधानदेखि संवैधानिक व्यवस्थासम्मका विषयहरू पुस्तकमा छन् । प्रमुख राजनीतिक पार्टीहरूको अवस्थाबारे पनि पुस्तकका अध्ययन गर्न सकिन्छ ।

‘चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको साङ्गठनिक ढाँचा राज्यका प्रशासनिक निकायहरूको ढाँचासँग समानान्तर रूपमा गठन गरिएका छन्’ पुस्तकमा व्याख्या गरिएको छ । पुस्तकमा जापानको उत्पत्तिबारे पनि व्याख्या गरिएको छ ।

‘सन् १९४५ मा जब जापानमा राजनीतिक धार्मिक नागरिक आदी स्वतन्त्रताहरू खुल्ला गरियो , भाषण प्रेस र युनियनहरूको गठनलाई खुल्ला गरियो त्यसैबेलादेखी एक्कासि राजनीतिक पार्टीहरू च्याउ जस्तै उदाए’ राजनीतिक दलको उदयमा उल्लेख गरिएको छ ।

राष्ट्रसङ्घीय सुरक्षा परिषद्को स्थायी सदस्यको प्रमुख दाबेदारको रूपमा रहेको भारतबारे पुस्तका विभिन्न चर्चा गरिएको छ ।

‘सहरी सभ्यता र तुलनात्मक रूपमा विकसित संस्कृतिसमेत बोकेर आएका आर्यहरूले भारतमा प्राचीन ग्राम राज्य प्रणालीको विकास गरे । उन्नत किसिमका ग्रामीण बस्तीहरूको निर्माण गरे । उत्तर भारतबाट सुरु भएको यो क्रम उत्तिकै विशाल जङ्गलहरू पर गर्दै अगस्त्य मुनिको नेतृत्वसँगै दक्षिण भारतसम्म फैलियो’ भारतको उत्पत्ति एकीकरण र स्वाधीनतामा उल्लेख गरिएको छ ।

विश्वको सबैभन्दा लामो संविधान भारतमा रहेको उल्लेख गरिएको पुस्तकमा १९५० देखि हालसम्म १०६ भन्दा बढी पटक संशोधन भइसकेको जनाइएको छ । पुस्तकका भारतका प्रमुख राजनीतिक पार्टीबारे विस्तृत जानकारी गराइएको छ ।

भारतको विविधताबारे गरिने एउटा टिप्पणी लेखकले पुस्तकमा यसरी प्रस्तुत गरेका छन् ,‘भारतमा विश्वका सबैभन्दा धनी र सबैभन्दा गरिब, विश्वका सबैभन्दा अग्ला र सबैभन्दा होचा, विश्वका सबैभन्दा काला र सबैभन्दा गोरा, विश्वका सबैभन्दा विद्वान् र विश्वका सबैभन्दा मूर्ख मानिसहरूको बसोबास छ ।’

पुस्तकमा मोदी युगबारे पनि लेखकले चर्चा गरेका छन् ।