‘सावर्णि’ माथि छोटो चिरफार : मानव यान्त्रिक होइन, प्राकृतिक रहनुपर्छ

समय यति परिवर्तन भइसकेको छ कि हामीले त्यसको पत्तो पाइरहेका हुँदैनौं । त्यो विशेष एकदिन जहाँ मृगका पाठाहरू आमासँग खेल्दै थिए जाहा मातृ वात्शल्य र प्रेमले आमालाई यस संसारकै सुन्दर र सबैभन्दा प्रेमिल वस्तुको रूपमा चित्रित गरिरहेको थियो । हुन पनि प्राकृतिकरूपमै निस्वार्थ भावले कसैले प्रेम दर्शाउँछ भने त्यो आमाभन्दा अर्को हुन सक्दैन र हुँदै होइन पनि !

अहिलेको मानव विश्व जहाँ विहानीले प्रत्येकलाई भिन्न किसिमले छुन्छ । आफ्नै पर्खाल, आफ्नै अभिमान तथा आफ्नै पर्दाले धेरैको रोशनी छेक्छ । रोशनीको स्पर्सले कमैका मात्र आँखाका ढकनी खुल्छन् । धेरैका ढकनी छट्पटी, डर, अनिद्रा, बेचैनी, लोभ, अभिमान, घमण्ड बासना तथा अहंकारले उघारिन्छन, बन्द हुन्छन् । वर्तमान मानव स्वरूपलाई यति सरल र क्लिस्ट भाषामा दर्शाउँदै लेखक डा. श्रीधर खनालले पृथ्वीभन्दा अर्को विश्व खोज गर्नुपर्ने कुरा औंल्याएका छन् ।

‘सावर्णि’ को पुनरोदय भयो ‘सावर्णि’ ले आफ्नो अस्तित्व के हो भन्ने भेउ कतै पाउन सकेनन् । ‘सावर्णि’ को इच्छा भन्दा फरक, तर सम्झिने कोसिस गर्दै गर्दा जीवनका अनुभूतिसहितका सुरक्षित रहेका स्मृति पत्रहरू खुल्दै गए । संसार AI ले आफ्नो कब्जामा राखेको भन्ने आरोप खप्दै AI प्रयोग भएका सबै कुराहरू बाट AI लाई निष्क्रिय तथा विलय गराए र अन्त्यमा ‘सावर्णि’ माहाशून्यमा बिलाए ।

यस पछाडि प्रयोग गरिएका ‘सावर्णि’ युगको प्रादुर्भाव कस्तो रह्यो, के भयो र मानव सभ्यतामा AI ले कसरी जरा गाड्यो, कसरी AI मानव सभ्यताको अभिन्न अङ्ग जस्तै बन्न पुग्यो रोचक प्रसङ्ग AI असिस्टेन्टले मानवीय संवेदनशीलतालाई कसरी नियन्त्रण वा प्रभाव पारेका कुरासँग खनालले गहन विश्लेषण गरेका छन् ।

पात्र प्रयोग वासु, देरिका, हुन वा किशन नै हुन् यी पात्र छनौटले लेखक कतै द्वापर युगमा नै पुगेका हुन जहाँ वासुदेव, देवकीका पुत्र कृष्णलाई नै किसन बनाएका हुन कि भन्ने महसुससमेत गराउँछ । वासु र देरिकाले जन्म दिएका किसनको शरीरमा AI फिट नहुनु र उनीहरू चिन्तामा रहनुले स्वाभावत: लेखकको कल्पनशिलता सामान्य सोचभन्दा पर रहेको पुस्ट्याइँ गर्दछ ।

वर्तमान मानव सभ्यतामा असर पर्नुका कारण समेत लेखकले औंल्याउन भ्याएका छन् । आणविक युद्ध, जलवायु परिवर्तन, उल्का पिन्ड, AI प्रादुर्भाव, प्राकृतिक विपत्ति र एलियन इन्भेजनका कुरा समेत गर्न भ्याएका छन् ।

लेखक आफैँ paedriatician भएकैले हुनुपर्छ गर्भवती महिलामा हुने विभिन्न परिवर्तन, सुगर प्रेसर, हर्मोन हुँदै ब्लड्मा हुने कार्टिसोलको लेभलसमेत देखाउन भ्याएका छन् जसले यस उपन्यास मा मिठास भर्न सकेको छ ।

किसनको चरित्र पनि ठ्याक्कै द्वापर युगका भगवान कृष्णकै जस्तो देखाएका छन- चन्चल, छट्पट । कृष्णले यसोदा मैयाँले खुवाएको जे सुकै होस् मीठो मान्थे त्यस्तै किसनले देरिकाले पकाएको वा उनले खुवाएकै मात्रै खान्छु भन्ने हठले किसनलाई कृष्णकै लेभलमा उतार्न र कथामा पाठकलाई जोडिरहन खोजेका छन् जुन यसको सौन्दर्य हो ।

कृष्ण गोपीनीहरूसँग हराएजस्तै किसन पनि आफ्ना AI असिस्टेन्टबाट मिलिक्क हुँदै अर्कै संसारमा पुग्ने गरेको समेत देखाएका छन् जहाँ AI आधिपत्य हुँदा पनि मानव AI प्रभावबाट मुक्त रहने कोसिस गर्दछ भन्ने प्रतीत हुन्छ । उता कृष्ण बासुरीले ग्वाला र गोपीलाई सारा बज्रबारका लाई मन्त्रमुग्ध पार्ने गर्दथे यता किसनलाई बासुरी चाहिएको छ । AI ले प्रदान गर्ने संगीतभन्दा आफैँ धुन निकाल्न चाहन्छ । आफ्नै धुनमा रमाउन चाहन्छ । किसन र देरिकाको कथा ठ्याक्कै कृष्ण र यसोदा मैयाँसङ्ग खान्छ ।

उता किसन र अल्फाको प्रेम प्रसङ्ग पनि राधा र कृष्णको भन्दा कम छैन । वृन्दावनका बगैँचा घुमेर प्रेमालाप गर्ने राधा-कृष्णलाई लेखकले यता काल्पनिक बगैँचामा प्रेमालाप गर्ने बनाउन सक्षम बनाएका छन् । यमुना नदीजस्तै नदीको कल्पना गरेका छन । गोपिनी, ग्वाला, राधाकृष्णको प्रेमरुपी लीलालाई ठ्याक्कै प्रदापण गरेका छन् ।

AI द्वारा सृजना गरिएको संसार सबै कुरामा AI माथि भर पर्नुपर्ने अवस्थालाई AI असिस्टेन्ट अफ गर्दैगर्दा भएको दुर्घटनामार्फत जाहेर गरेका छन् । AI जगतमा AI विरुद्ध जानु अपराध करार किसनलाई जेल सजाय हुने प्रष्ट पारेका छन् । किसन नै त्यो पात्र हो जसले AI सृजित समाजबाट हामीलाई मुक्त गर्न सक्ने इङ्गित गरेका छन् किसन ‘सावर्णि’ युगको हिरो साबित गर्न जोड्नुपर्ने कस्मेटिक्स बाँकी राखेका छैनन् जसले सुरूदेखि अन्त्यसम्म नै पाठकको कौतुहलतालाई ताजै राख्ने भरमग्धुर प्रयास गरेको देखिन्छ ।

‘सावर्णि’ युग सर्वोत्कृष्ट हो भनेर सावर्णीले वकालत गरिरहँदा किसनको सानो शब्दरूपी भेदनले AI समेत प्रभावित भएको देखिन्छ । जहाँ मन छैन त्यो कस्तो युग ? जहाँ शब्द, रस, रंग, गन्ध, स्पर्श छैन त्यो युग कस्तो युग ? जहाँ मानवीय समवेदना नै छैन त्यो कस्तो मानव हो ? मानवलाई मानव नै राख्दा सही हुने कुरा, मानव यान्त्रिक होइन प्राकृतिक रहनुपर्ने कुरा गर्दै किसनको विलय हुनु नै फेरि नयाँ मानवीय संसार को प्रादुर्भाव हो भन्ने ‘सावर्णि’ ले महसुस गर्नु नै AI माथि मानवीय जित हुन्छ भन्ने फेरि प्रमाणित हुनु हो ।

यसरी ‘सावर्णि’ युग सुरू किन कसरी भयो के कस्ता घटनाक्रमको सुरु वा अन्त्य भयो र अन्तमा मानव सभ्यताकै जित गराएर कथामा लेखकले न्याय गरेका छन् । लेखकलाई साधुवाद !