एमाले महाधिवेशन- न्यायको तराजुमा ओली, विद्या र ईश्वर

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एकीकृत मार्क्सवादी–लेनिनवादी) को ऐतिहासिक ११ औँ राष्ट्रिय महाधिवेशन मंसिर २७, २८ र २९ गते काठमाडौंमा आयोजना हुँदैछ । महाधिवेशनको मूल मुद्दा विचार होइन, अनुहार बनेको छ ।

ब्यहोरा र चेहरा नै एमालेका हरेक महाधिवेशनमा बहसका विषय हुँदै आएको सिलसिला नै छ । मदनको युगमा जनताको बहुदलीय जनवादीबीच ‘राम–लक्ष्मण’ को जस्तो भातृत्वपूर्ण सम्बन्ध र सहकार्य थियो । त्यो निष्ठा हाबी भएको कालखण्ड थियो । कुण्ठा विस्फोट र गडबडीका अभ्यासले शिर उठाउन खोजे पनि मौका पाएको थिएन ।

मदनले मति, गति र सरस्वतीले अग्रज पुस्ताका मनमोहन अधिकारी, सहाना प्रधान, सिद्धिलाल सिंह, बलराम उपाध्याय, भरतमोहन अधिकारी, मोहनचन्द्र अधिकारी, मोदनाथ प्रश्रितदेखि आफूभन्दा जेठा र सिनियर सहकर्मी सीपी मैनाली, झलनाथ खनाल, जीवराज आश्रित, राधाकृष्ण मैनाली, अमृतकुमार बोहरा, माधवकुमार नेपाल, केपी शर्मा ओली, वामदेव गौतम सबैको टहल गर्नु भएको थियो । पार्टीलाई वैचारिक स्पष्टता, जनतासँग घनिष्ठ सम्बन्ध, आन्दोलन हाँक्ने क्षमता, सबल र सुदृढ संगठनका हिसाबले सशक्त र सबल बनाउने मदनको लगाव र पहलका अगाडि असन्तुष्टिहरू छताछुल्ल भएनन् ।

धर्तीमा दुई वटा अनमोल मणि छन् । पहिलो मातृत्व हो । दोस्रो नेतृत्व । आफूलाई नमेटाई मातृत्व र नेतृत्व सम्भव हुँदैन । रगत सुकाएर ओथारो बस्ने, चल्लालाई चुच्चाले चराउने प्वाँखले ढाक्ने त्याग र लगावले मात्र एक मै मत्ता बैँस चढेको पोथी रगत सुकेको जर्जर चल्ली माऊमा रूपान्तरित हुने गर्छ । निजी स्वार्थ, रहर र लहडमाथि डोजर चलाउन सक्ने महान् त्यागी मात्र भीडलाई पन्छाएर महानायक बन्न सक्छ ।

देख्नेले मदन भण्डारीलाई चेहरा र व्यहोरा दुवैले साथ दिएको युवावयको नेकपा (एमाले) को प्रखर र प्रभावशाली महासचिव देखे । वास्तवमा पञ्चायत पल्टाउने क्रममा निजी स्वार्थ र रहरमाथि डोजर चलाउँदा चलाउँदा शरीर दुब्लो-पातलो र व्यक्तिगत जीवन अस्तव्यस्त भएका धेरै सहकर्मी, तिनीहरू सुषुप्त र प्रकट इच्छा, आकांक्षा र महत्त्वाकाङ्क्षा ज्वालामुखीमाथि उभिएर मदन आफू बाँचेर एमालेलाई बचाइराख्नु भएको थियो ।

नेता हुन औकात र इमान चाहिन्छ । औकात भएको नेताको ओत लागेर इमान मात्र भएको नेताले पनि तहल्का चुटेका  उदाहरण छन् ।  पुटिन, बीपी, जीपी, मोदी, ओली र देउवा औकातले उठेका नेता हुन् भने दिमित्री मेतभेदेव, कृष्णप्रसाद भट्टराई, सुशील कोइराला, पूर्णबहादुर खड्का, अमित शाह, जेपी डन्डा इमानले चम्केका हिरा हुन् । भण्डारी र पोखरेल दुवैले औकात र इमान दुबैबाट एकैसाथ जोर लात्ती खानु परेको छ ।

शक्तिको शिरमाथि नांगो खुकुरी हुन्छ । शक्तिको पाइतालामुनिको जमिनमा ज्वालामुखी हुन्छ । दैव, दरबार र दिल्लीको खुट्टामा भकुन्डो मानिएको नेपालको राजनीतिलाई नेपाली जनताको चेतना, रोजाई र शक्तिको मियोमा उभ्याउनु मदनको गल्ती थिएन, बरु देश र जनताको हातमा थमाएको कहिल्यै ननासिने नासो थियो । मदनको मौजुदीले राजा-महाराजा र तिनका फौजी तथा गैर फौजी ताबेदारहरूको पुस्तौनी रजगजमा तलमाथि परेको थियो । हस्तक्षेप र हालीमुहालीका सिकारीलाई मदनको उपस्थितिले तल बितल पारेको थियो । उनीहरूमध्ये कसैले दासढुंगा काण्ड रचे ।

मदनको अवसानपछि कार्यवाहक महासचिव बनाइएका माधवकुमार नेपालमाथिको एमालेको लगानी बालुवामा पानी भयो, खेर गयो । मूलतः माधवले मदनले जसरी सहकर्मी जुटाई राख्न सकेनन् । उनमा जनताको बहुदलीय जनवाद विरोधीलाई समेट्न सक्ने मदनको जस्तो औकात त देखिएन नै, बहुदलीय जनवादीबीचको एकता कायम राख्ने सामर्थ्य र तत्परता भएन । मदनले काठमाडौंमा जीवराज आश्रित र माधव, भूगोलतिर पूर्वमा केपी शर्मा ओली र पश्चिममा वामदेव गौतमको भर गरेर ‘एमाले रथ’ हाँक्नु भयो ।

माधवले निष्ठा र कुण्ठा, काम गर्ने र कान भर्ने, मुठ्ठी कस्ने र चिल्लो घस्नेको भेद छुट्याउनु भन्दा पनि आफूलाई केन्द्र भागमा राखे । माधव नेपाल महासचिव निर्वाचित हुँदा पनि पार्टी विभाजन भयो- २०५४ सालमा । अध्यक्षमा पराजित हुँदा पनि पार्टी विभाजन भयो– २०७८ सालमा ।

२०५४ सालको माघमा नेपालगन्जमा सम्पन्न एमालेको छैटौँ महाधिवेशनमा महासचिव पदको आकांक्षी वामदेव गौतमले पराजयलाई सहन नसक्दा पार्टी विभाजनको अपजस आयो । जसले गर्दा गौतमले बोकेको विराट सम्भावना खण्डहर बन्यो । केपी ओलीको महानता हार्दा नआत्तिने र जित्दा नमात्तिने बिछट्टको कलामा देखियो । सीपी, झलनाथ, मदन, मनमोहन सबैलाई काँध थाप्ने धैर्य, २०५० सालमै महासचिव बन्न आएको प्रस्ताव ठाडै अस्वीकार गरी माधव नेपाललाई अघि सारेर गरेको त्याग, २०५३ सालमा कार्यवाहक महासचिव माधव नेपालविरुद्ध छेडिएको ‘महासचिव हटाऊ अभियान’ असफल पारेर एमालेको पार्टी सत्तालाई जगैदेखि मजबुत पार्ने दूरदर्शिता, आफैँले मजबुत पारिदिएको पार्टी सत्ताको डन्डा आफैँमाथि चलाइँदा पनि माधव, झलनाथ र ईश्वर त्रिकोणको कृतघ्नताको सामना गर्ने संयममा पढ्न सकिन्छ– एमालेले मदन र मनमोहनपछि पाएको अर्काे सौभाग्य ओली रत्नको मूल्य, महानता, गहनता र गरिमा ।

धर्तीमा दुई वटा अनमोल मणि छन् । पहिलो मातृत्व हो । दोस्रो नेतृत्व । आफूलाई नमेटाई मातृत्व र नेतृत्व सम्भव हुँदैन । रगत सुकाएर ओथारो बस्ने, चल्लालाई चुच्चाले चराउने प्वाँखले ढाक्ने त्याग र लगावले मात्र एक मै मत्ता बैँस चढेको पोथी रगत सुकेको जर्जर चल्ली माऊमा रूपान्तरित हुने गर्छ । निजी स्वार्थ, रहर र लहडमाथि डोजर चलाउन सक्ने महान् त्यागी मात्र भीडलाई पन्छाएर महानायक बन्न सक्छ ।