महाकुलुङकी बिपना- जसको आँटले फेरिँदैछ दुर्गम गाउँ

काठमाडौं । बिपना कुलुङको जन्म सोलुखुम्बुको महाकुलुङमै भएको हो । कुलुङ समुदायको ऐतिहासिक उपस्थिति, परम्परा र प्रकृतिको सौन्दर्यले भरिएको यही गाउँपालिकाको नेतृत्व सम्हालेकी उपाध्यक्ष छिन्, बिपनाले।

आफ्नो थरकै नामबाट पहिचान पाएको गाउँपालिकामा कुलुङहरूको बहुलता छ। त्यही ठाउँको भूगोल, संस्कार र दुःखसुख बिच बिपनाले नेतृत्वका पहिलो पाइला राखेकी हुन्।

गाउँकै अल्लोबाट बुनेको परम्परागत पोसाकमा सजिएर काठमाडौं आएकी बिपना आफ्नो संस्कृति लिएर गर्वले भन्छिन्, ‘हाम्रो कुरा, हाम्रो पहिचान ढाकेर कहिल्यै ओझेल पर्ने होइन।’

सादा बोली, भित्री साहस, समाज परिवर्तन गर्ने आँट र निरन्तर कर्मप्रति समर्पण भएकै कारणले जिल्ला, प्रदेश हुँदै देशभर चिनिने महिला जनप्रतिनिधि बन्न सफल भएकी छन्।

उनी भन्छिन्, ‘हामी कुलुङहरूकै बाहुल्य भएको गाउँ हो, म पनि त्यही समुदायकी छोरी। यही माटोले मलाई आजको बिपना बनायो।’ गाउँपालिकाले नै अहिले महिलालाई तालिम दिएर, अल्लो बुन्ने सीपलाई आयमूलक बनाउने अभियान चलाइरहेको छ।

सानै उमेरदेखि नेतृत्वमा

बिपना सानैदेखि संघसंस्था, समूह र स्थानीय नेतृत्वमा सक्रिय थिइन्। घर गृहस्थी, बच्चा, खेती बारी सबै जिम्मेवारी सम्हाल्दै पनि उनी महिला समूह, सहकारी तथा सामुदायिक बैठकहरूमा समय छुटाउने गर्थिन्।

उनले भन्छिन्, ‘सानैमा अग्रजहरूले जिम्मेवारी दिनुभयो, म सिक्दै गएँ। महिलाहरू चुलो चौकामा मात्रै सीमित हुनु हुँदैन भन्ने सोचले म बढ्दै गएँ। समुदायले मलाई काम गर्ने, नडराई जिम्मेवारी उठाउने, निर्णय लिन सक्ने महिलाको रूपमा चिन्दै गयो। यही विश्वासले उपाध्यक्ष बन्न सफल भएँ।’

जीवनका मोड सबै सहज नहुने उनको बुझाइ छ। बिपना एक पटक कुटपिटको घटनामा निर्दोष हुँदाहुँदै पनि आरोपित भइन्।  पहिलोपल्ट प्रहरी प्रशासनको प्रक्रियामा प्रवेश गर्दा उनी आत्तिएकी पनि थिइन्।

तर यही अनुभवले बिपनालाई बलियो बनायो। प्रहरी प्रशासन, कानुनी प्रक्रिया, राजनीतिक प्रभाव, नागरिक अधिकारलगायत सबै विषयको वास्तविकता उनले त्यही समयमा समयमा नजिकबाट बुझ्ने मौका पाइन्।

उनी सम्झिन्छिन्, ‘त्यो घटनाले मलाई राजनीतिमा सक्रिय हुन प्रेरणा दियो। महिलाले आफ्ना हक अधिकार बुझ्नुपर्छ भन्ने महसुस पनि भएको छ।’

महाकुलुङजस्ता दुर्गम क्षेत्र अझै पुरुष प्रधान मूल्य मान्यताबाट मुक्त छैन। अधिकार, नागरिकता, आर्थिक पहुँचजस्ता विषयमा महिलालाई चुनौतीहरू देखिन्छन्। विशेषतः विवाहपछि श्रीमानले नागरिकता बनाउन नदिने समस्याले धेरै महिलाको जीवन प्रभावित हुँदै आएको उनको अनुभव छ।

उनले न्यायिक समितिमा बसेर उनले धेरै यस्ता मुद्दाहरू हेरेको सुनाउँछिन्। सामाजिक चलन बदल्ने, अधिकारबारे सचेत गराउने र सरकारी कार्यालयसँग समन्वय गरेर महिलालाई पहिचान उपलब्ध गराउने उनका दैनिक काम बनेका छन्।

सुधारको प्रयास

उपाध्यक्ष बनेपछि आफ्नो कार्यकालमा गाउँपालिकाले धेरै काम गरेको सुनाइन्। सडक, पुल निर्माणमा प्राथमिकता दिएकी छन्।

गाउँ  जोड्ने सडक, नदीमा पुल, महिलालाई सीपमूलक कार्यक्रम, महिलालाई तानमा अल्लो बुनाइ तालिम, उनीहरूले बुनेका कपडाको बजार व्यवस्थापन, र आयमूलक अवसर सिर्जना गर्ने काम गरिरहेकी छन्।

दुर्गम ठाउँमा स्वास्थ्यको सहज पहुँच पु¥याउन बर्थिङ सेन्टरमा सुरक्षित प्रसूति गर्न प्रोत्साहन, गर्भवतीका लागि निःशुल्क एम्बुलेन्स सेवा, महिला स्वयंसेविकाको स्वास्थ्य बिमा, दीर्घ रोगी, वृद्ध वृद्धाका लागि निःशुल्क स्वास्थ्य बिमा, पाठेघर सम्बन्धी स्वास्थ्य शिविर, मोतीबिन्दु उपचारका उपचार लगायतमा उनको प्राथमिकता छ।

कृषकलाई आय बढाउन बिउ वितरण, अनुदान, कृषिको व्यावसायिकता र बजार व्यवस्थापनमा  समेत ध्यान दिने गरेकी छन्। त्यसमा पनि महिला कृषकलाई विशेष प्राथमिकता दिन्छिन्।

वृद्ध वृद्धाका लागि उनले गाउँमा आँखा उपचार अभियान समेत चलाएको बताइन्। बिपना भन्छिन्, ‘उहाँहरूले फेरि संसार देख्दा जसरी खुसी हुनुहुन्थ्यो, त्यो मेरो जीवनकै सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण क्षण हो।’

उनको पालिका उपाध्यक्ष बन्ने यात्रा सहज थिएन। टिकट पाउनेदेखि मत माग्न घर घर धाउने, जनताका अपेक्षा बुझ्ने, चुनौती, आलोचना, आर्थिक कठिनाइ सबै सामना गर्दै उनले चुनाव जित्न सफल भइन्।

जितलाई ठुलो अवसरको रूपमा लिँदै बिस्तारै सबै सम्हाल्दै उनले व्यवस्थित नेतृत्व देखाइन्। बिपना अबको दिनमा कृषि बजार विस्तार, आलु, लसुन, प्याजजस्ता स्थानीय उत्पादनको व्यावसायिकता र बजार जडानमा काम गर्न चाहन्छिन्। महाकुलुङलाई व्यवस्थित पर्यटकीय गन्तव्य बनाउने योजना पनि उनको छ।

महिलाका लागि प्रेरणा

बिपना कुलुङको जीवनले महिलालाई महत्त्वपूर्ण शिक्षा दिने गरेको छ।  जिम्मेवारीबाट नभाग्ने, कठिन परिस्थितिको सामना गर्नसक्ने, सीप र चेतना भएको महिलाको रूपमा परिचित छिन्।

उनलाई देखेर गाउँका धेरै महिलाले नेतृत्व, सहकारी, संघसंस्था, राजनीति र उद्यममा सक्रिय हुन थालेका छन्। उनले निर्वाचित महिलालाई नेटवर्किङ, सशक्तीकरण र आत्ममूल्यांकनको अवसर दिनुहुने ‘शी लिड्स आइकन’ कार्यक्रमप्रति पनि आभार व्यक्त गर्छिन्। उनी आज हजारौँ महिलाको प्रेरणा बनेकी छन्।

उनी भन्छिन्, ‘समाजमा भएका समस्या समाधान गर्दै रुपान्तरणको प्रयास गर्दै छु। मेरो आवाज, नेतृत्व र प्रतिबद्धता महाकुलुङ मात्रै होइन। देशका महिलाहरूका लागि नयाँ उदाहरण बन्ने मेरो सपना छ।’

(नेपाली महिला जनप्रतिनिधिहरूको सुकर्मलाई सञ्चार गर्ने अभियान शि लिड्स आइकन दोस्रो संस्करणको ३१ प्रेरणादायी महिला जनप्रतिनिधि रूपमा उनी छनोट भएकी छन्।)