बिहारमा कसरी असफल भयो राहुल गान्धी र तेजस्वी यादवको गठबन्धन ?

काठमाडौँ । भारतको बिहार विधानसभा चुनावमा राष्ट्रिय जनता दल (आरजेडी) र कांग्रेस पार्टीको महागठबन्धन पूर्ण रूपमा किन असफल भयो भनेर भारतीय सञ्चार माध्यमहरुले अनेक विश्लेष्ण गरिरहेका छन् ।

गठबन्धन पराजयको मुख्य कारण भने गठबन्धनमा आन्तरिक विश्वासको कमी र मुख्यमन्त्री पदमा कांग्रेसले तेजस्वी यादव बोक्दा कांग्रेस नेता राहुल गान्धीको कमजोर प्रदर्शन र सिट बाँडफाँडमा ठूलो फाटो देखिएको विषय सतहमा आएको छ । यसले गठबन्धनलाई भारी मात्रामा क्षति पुर्याएको देखिएको छ ।

यही कमजोरीको फाइदा उठाउँदै सत्तारुढ एनडीए गठबन्धन बिहार विधानसभा चुनावमा भारी विजय हासिल गरेर पुनः सत्तामा कायम रहने भएको छ भने आरजेडी–कांग्रेस महागठबन्धन फेरि जोडिनै नसक्ने पो हो कि भन्ने हिसाबले ध्वस्त भएको छ । यसले यो पुष्टि गरेको छ कि, सन २०१० पछिको सबैभन्दा खराब प्रदर्शन गठबन्धनले गर्दा तेजस्वी यादव र राहुल गान्धीको राजनीतिक यात्रामै ठूलो संकट देखिएको छ । मूलतः उनीहरु पराजित हुनुको कारण यस्ता छन्ः

१. विश्वासको अभाव
विधानसभा चुनाव घोषणा हुनुभन्दा अगाडि नै, महागठबन्धनका घटक दलहरू र ती सहयोगीहरू बीच विश्वासको गम्भीर अभाव देखिन्थ्यो । कोही पनि एक अर्काको सहयोगीको भूमिका खेल्न तयार थिएनन् । मतदाता अधिकार यात्रापछि राहुल गान्धी बिहारबाट गायब भएपछि र आन्तरिक कलहको गुनासोमा ध्यान दिन अस्वीकार गरेपछि विवाद सार्वजनिक भइसकेको थियो कि मुकेश साहनी र सीपीआई(एम) जस्ता साना दलले खुलेआम हिस्सा मागेर गठबन्धनमा भाँजो हालिसकेका थिए । राहुल र तेजस्वीले मिलाउन सकेनन् । तेजस्वी र राहुलको यो बीचमा भेटसमेत भएन ।

बरु, तेजस्वी रिसाउँदै पटना फर्किएको रिपोर्ट बाहिरियो । सिट बाँडफाँटको विवादले महागठबन्धन विभाजित भइसकेको थियो । प्रत्येक दलले आआफ्नो अभियान शुरु गर्दा पार्टी कार्यकर्तामा तनाव निम्तियो । अविश्वास उत्पन्न भयो र अन्ततः मतहरू स्थानान्तरण भएन ।

२. मुख्यमन्त्रीको उम्मेदवारमा कमजोरी
तेजस्वी यादवलाई मुख्यमन्त्री उम्मेदवार घोषणा गर्नु महागठबन्धनको सबैभन्दा ठूलो गल्ती साबित भएको छ । कांग्रेसका धेरैले तेजस्वीलाई भ्रष्टाचारका मुद्दा र ‘जंगल राज’ को विरासतले थिचिएको भनेर चिन्थे । उनीहरु नै आफ्नो पार्टीको उम्मेदवारलाई विश्वास गर्दनथे ।

यहीबेला तेजस्वीमाथि विश्वसनीयता र शैक्षिक योग्यताको प्रश्न उठ्यो । मतदाताहरू विभाजित भए । कांग्रेसले आफ्नो अनुभवी नेता अशोक गहलोतलाई मैदानमा उतारे पनि समस्या हल हुन सकेन । यतिखेर निकै ढिलो भइसकेको थियो । पोस्टरमा तेजस्वीको उपस्थितिले आरजेडीले आफ्नो निर्णय कांग्रेसमाथि लादेको सन्देश दियो भन्ने कांग्रेसलाई पर्न गयो । अर्को ठूलो गल्ती भनेको मुकेश सहनीलाई उपमुख्यमन्त्री उम्मेदवार घोषणा गर्नु थियो, जसले मुस्लिम समुदायलाई आक्रोशित बनायो ।

३. राहुल गान्धी फ्लप
विपक्षी नेतृत्वको अभियान यस्तो फितलो थियो कि साझेदारहरूबीच समन्वय अभाव थियो । राहुल गान्धी आफ्नो अमेरिकी भ्रमणपछि राजनीतिक दृश्यमा फर्कंदासम्म कांग्रेसले आफ्नो बाटो बिराइसकेको थियो । राहुल गान्धीको ¥यालीले मतदातालाई प्रभावित गर्नै सकेन । किनभने उनी बसाइँसराइ र बिहारका मानिसलाई देशका अन्य भागमा कसरी धकेलिएको छ भन्नेबारे मात्रै कुरा गरिरहेका थिए । राहुल गान्धीका भाषण पुरानो देखिन्थे र समर्थन जुटाउन असफल भए । राहुल गान्धीको बिहारमा कुनै प्रभाव देखिएन ।

बिहारका युवाले राहुल गान्धीसँग सम्पर्क गर्न सकेनन् र उनलाई बाहिरी व्यक्तिको रूपमा हेरे । प्रियंका गान्धीको करिश्मा पनि उत्तर प्रदेश र कर्नाटकमा जति राम्रोसँग काम गर्न सकेन, त्यति राम्रोसँग काम गर्न सकेन । कांग्रेसका स्टार प्रचारक बिहारमा पूर्ण रूपमा असफल भए ।

४. उठाउन नसकिएको एउटा राष्ट्रिय मुद्दा
राहुल गान्धीले राष्ट्रिय राजधानीमा ‘भोट चोरी’ (चुनावमा भएको धोखाधडी) सम्बन्धी आफ्नो मेगा पत्रकार सम्मेलनपछि, ‘मतदाता अधिकार यात्रा’ शुरु गरे । यद्यपि, प्रारम्भिक उत्साहपछि नै एसआइर मुद्दाले जनतामाझ समर्थन प्राप्त गर्न र समर्थन जुटाउन असफल भयो । जबकि राहुल गान्धीले भोट चोरीमा जोड दिए, जुन सायद राष्ट्रिय मुद्दा थियो । कांग्रेसले यो बुझ्न सकेन कि यो बिहारको राजनीतिक परिदृश्यमा प्रवेश गर्न कठिन थियो । यता, एनडीए तुरुन्तै सतर्क मोडमा गयो र सरकारी योजनाको श्रृंखलाको सामना ग¥यो र ‘लखपति दीदी योजना’मार्फत महिला मतदातालाई आकर्षित गर्न सफल भयो ।

५. सिट बाँडफाँटमा विवाद
सिट बाँडफाँटलाई लिएर महागठबन्धनभित्रको आन्तरिक कलह पटनादेखि दिल्लीसम्म फैलिएको थियो । यसअघि लालुप्रसाद यादव र सोनिया गान्धीले धेरै गठबन्धनबीचको तनाव कम गरेका थिए, तर यसपटक वरिष्ठ नेताहरूको फिर्ताका कारण यो खुला युद्धमा परिणत भयो । यसपटक गठबन्धनसँग अनुभव र मतभेद कम गर्न सक्ने सन्देशवाहक अभाव भयो ।

राहुल गान्धीका नजिकका विश्वासपात्र कृष्ण अल्लावरुले केही ‘जित्न सकिने’ सिटहरूमा आफ्नो अडानबाट पछि हट्न अस्वीकार गरे । आरजेडी र कांग्रेसबीचको तनाव यति बढ्यो कि धेरै दिनसम्म वार्ता रोकियो र दुई सहयोगीहरूले अन्ततः लगभग एक दर्जन सिटमा एकअर्का विरुद्ध प्रतिस्पर्धा गर्न थाले ।

यसले महागठबन्धनको सम्पूर्ण चुनावी अभियानलाई मात्र असर गरेन, पार्टीको आन्तरिक सम्बन्धलाई पनि चिस्यायो र पार्टी कार्यकर्ताहरूबीचको एकता कमजोर बन्यो । एनडीएलाई फाइदा हुन गयो ।

बिहारमा भाजपाको जित
राज्यको २४३ विधानसभा सिटमध्ये भाजपाले सबैभन्दा धेरै ८९ सिट जित्यो । जबकि यसको सहयोगी जेडीयूले ८५ सिट जितेको छ । त्यही समयमा, एनडीएले २०२ सिट जित्दै भारी विजय हासिल ग¥यो । अर्कोतर्फ, आरजेडी–कांग्रेस नेतृत्वको महागठबन्धन ३५ सिटमा झरेको छ । (एजेन्सीहरुको सहयोगमा)