जनताको मनमा कसरी फर्किन्छ एमाले ? सम्भव छ, तुष र गुट फाले

चाणक्य नीतिले भन्छ, ‘राजनीतिज्ञ भनेको असाध्यै चतुर, विवेकी, गुप्त राजनीतिज्ञ र आफू र आफ्नो राज्यमा आउन सक्ने संकटको बारेमा पूर्वानुमान गर्न सक्ने कूटनीतिक कला भएको हुनुपर्दछ ।’
हामी पनि कमका छैनौँ, मुखैमा आएर अगुल्टोले झोसिसक्यो । तर, कतै आगोको झिल्काजस्तो देखिन्थ्यो भनेर घामतिर आँखा लगाउँदा निधारमाथि हात राखेर हेरेजस्तो तन्केर हेर्ने र अन्ठाएर सर्म पचाउन सक्ने । यो तरिका पनि कता कता चाणक्य नीतिसँग मिल्दोजुल्दो छ ।

राजनीतिक कर्मी र राजनीतिज्ञ हेर्दा, सुन्दा लवजको आधारमा उस्तै उस्तै लाग्ने भाष्य हुन, तर यी शब्द अलग अलग सन्दर्भका हुन् । उदाहरणस्वरुप राजनीतिकर्मी पार्टी वा दलको सेवक हो भने, राजनीतिज्ञ राष्ट्रको सेवक हो।

राजनीतिकर्मी नेताको आदेशमा चल्छ, राजनीतिज्ञ आफ्नै विवेक र नीतिमा चल्छ । राजनीतिज्ञले अन्य नीतिलाई सैद्धान्तिक आधारबाट परम्परावादी सत्ता उलटपुलट गर्न, गराउन सक्छ। नेपालमा धेरै राजनीतिकर्मी भेटिन्छन् । उनीहरू पार्टीगत हितका लागि मात्र सक्रिय हुन्छन्, देखिन्छन् ।

तर, राष्ट्रिय नीति निर्माणमा उनीहरू प्रभावशाली हुन सक्दैनन्, देखिँदैनन्। जहाँ विश्व परिदृश्यमा लेनिन, माओ, महात्मा गान्धी, नेल्सन मण्डेला र स्वदेशमा बीपी कोइराला, गणेशमान, मदनजस्ता व्यक्तित्व राजनीतिज्ञ हुन् । जसले विचार, नीति र नैतिकताको आधारमा नेतृत्व गरेर दुनियाँलाई देखाए । हाल रुसी राष्ट्रपतिका राजनीतिक गुरु, अर्थात् दार्शनिक अलेक्ज्यान्डर दुग्गिनको नीतिअनुसार भ्लादिमिर पुटिन र सी चिनफिङको नयाँ फर्मुलाअनुसार पुटिनको युरेसियावाद र सिको एससीओ अवधारणाले पश्चिमाहरूको सातो उडेको छ । यसर्थ, अलेक्ज्याण्डर दुग्गिन राजनीतिज्ञ र दार्शनिक हुन् । उनको प्रभाव राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रियस्तरमै पर्दछ भने त्यो दार्शनिक या महान् राजनीतिज्ञभित्र पर्दछन् ।

जनता अब चेतनाको हिसाबले धेरै विकसित भइसके । नेताको भाषणमा  खासै विश्वास गर्दैनन् । चरित्रलाई  विश्वास गर्छन्। हरेक विषयको ज्ञान भएको, सादगी, पारदर्शी र सेवा भाव– यी तीन गुण नेता, कार्यकर्तामा फर्कियो भने एमाले पुनः जनताको मनमा बस्न सक्छ ।

साउथ एसियन मोडलको राजनीतिलाई नै पेसा वा व्यवसाय बनाउने अधिकांश पेटी बुर्जुवाहरूले बुझ्न के जरुरी छ भने, राजनीति भनेको नितान्त सत्ताको खेल मात्रै होइन । यो आम जनताको विश्वास जित्ने कलाको नाम हो। कुनै बेला यस्तो समय थियो, एमाले त्यो आम रूपमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय जनविश्वासको प्रतीक थियो। कारण जबज हो ।

अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिस्ट सम्मेलनमा मदन भण्डारीले दिएको मन्तव्यबाट साम्राज्यवादी मुलुक अमेरिका आत्तियो । कारण भर्खरै सोभियत संघलाई भत्काएर शान्तिको श्वास फेर्न पाउँदा नपाउँदै नेपालजस्तो सानो मुलुकमा मदन भण्डारीको गर्जनले अमेरिका त्रसित भयो । उसलाई संसारभर कम्युनिस्ट शब्द सुन्ने इच्छा नै थिएन । अमेरिकालाई वैचारिक स्तरबाट थर्काउन सक्ने अवस्थामा पुगेको एमालेले गणतन्त्रको सपना देखाउँथ्यो, जनताको अधिकारका लागि सडक र संसद् दुबैमा लड्ने पार्टीका रूपमा यसले देशको इतिहासमा स्वर्ण अक्षरले नाम लेखाएको थियो।

तर, आज त्यही पार्टी किन दिशाविहीन भएर अलमलिएको छ । किन राष्ट्रका लागी नयाँ दृष्टिकोण दिन सकस भइरहेको छ ? सत्ता र स्वार्थबीच, धुमिल विचार र मरणोपरान्त अलोकतान्त्रिक नेतृत्व र सदा सर्वदा अवसरहरू कुम्ल्याउनेका बीच र तिनका गिद्धे नजरद्वारा आफैँभित्र असन्तोषहरू बढ्दै जाँदा जनताको आन्दोलनद्वारा कम्युनिस्ट पार्टीले नेतृत्व गरिरहँदा अनायासै सत्ताच्यूत हुनुपर्‍यो । आफू सँग असन्तुष्टहरूलाई बेलैमा किन व्यवस्थापन गर्न सकेन कि जानेन ? के कारणले रोकियो ? रोक्ने तत्त्व घरेलु  थिए कि बाह्य ? यावत सवालको व्यवस्थापन गर्न नसक्नु सु स्पष्ट नीति र विचार नभएरै हो त ?

अब यहाँनेर कोही राजनीतिज्ञ देखिएनन् । मात्रै स्वार्थसँग जोडिएका राजनीतिकर्मीको भिडले नेकपा एमालेको सैद्धान्तिक धारलाई भुत्ते बनायो ।  त्यसैले प्रश्न उठेको छ– एमाले फेरि आफ्नो पुरानो गौरवमा कसरी फर्किन सक्छ ? र, कसले नेतृत्व गर्दा एमालेलाई अझ सशक्त बनाउन सकिन्छ ? नेतृत्वले मार्ग प्रशस्त गर्नै पर्छ । र, टेस्टेड र पेलिएर नेतालाई ससम्मान बिदाइ गर्नै पर्छ ।

अब एमालेले आफ्नै आत्मामा फर्किनुपर्ने आवश्यकता छ । पार्टीको आत्मा भनेको सिद्धान्त हो र सिद्धान्त भनेको जनताप्रतिको उत्तरदायित्व हो। अहिले पार्टीभित्र देखिएको प्रतिस्पर्धा विचारको होइन, पद र पहुँचको हो। नेता, कार्यकर्ताले सत्ता होइन, सेवा, पद होइन, प्रतिबद्धता रोज् नसक्ने हिम्मत देखाउन सक्नुपर्छ। जनताको मन जित्ने सजिलो बाटो यही हो। मुख्यतः तुष र गुट फालौँ, सुन्दर एमाले जगाऔँ ।

राजनीतिक कर्मी र राजनीतिज्ञ हेर्दा, सुन्दा लवजको आधारमा उस्तै उस्तै लाग्ने भाष्य हुन, तर यी शब्द अलग अलग सन्दर्भका हुन् । उदाहरणस्वरुप राजनीतिकर्मी पार्टी वा दलको सेवक हो भने, राजनीतिज्ञ राष्ट्रको सेवक हो।

एमालेको पुनर्जागरण आन्तरिक लोकतन्त्रबाट सुरु हुन जरुरी छ। पार्टीभित्र असहमतिको आवाजलाई कुल्चेर, दबाएर, आलोचनालाई तिरस्कृत गरेर, सच्चा एकता जन्माउन सकिन्न। बहस, संवाद र विचारको स्वतन्त्रता नै संगठनको सशक्तीकरण हो। नेता, कार्यकर्ताले ‘नेताले भनेपछि यो नै अन्त्य हो’ भन्ने भाष्य स्थापित गराउन लाग्दा आइपरेको कठिनाइले आज के भयो ?

अब त्यस्तो होइन, ‘विचारले बोलेपछि मात्रै निर्णय’ भन्ने संस्कार बसाल्नुपर्छ। भुईँ मान्छेको मन छुने अपानी र  सर्कुलर जारी हुनुपर्दछ । हावादारी घोषणापत्र होइन, आधारभूत तहका जनतालाई आर्थिक रूपमा जुरुक्क उठाउन सक्ने कार्यक्रम प्रस्तुत गर्न सक्नुपर्दछ ।

जनता अब चेतनाको हिसाबले धेरै विकसित भइसके । नेताको भाषणमा  खासै विश्वास गर्दैनन् । चरित्रलाई  विश्वास गर्छन्। हरेक विषयको ज्ञान भएको, सादगी, पारदर्शी र सेवा भाव– यी तीन गुण नेता, कार्यकर्तामा फर्कियो भने एमाले पुनः जनताको मनमा बस्न सक्छ ।

तथापि, एमालेका नेता, कार्यकर्ता सत्ताको लोभभन्दा माथि उठेर सिद्धान्तको पक्षमा उभिन्छन्, तब एमाले फेरि जनताको विश्वासी र अभिभावक दल बन्न सक्छ। विचार, इमानदारी र जनसेवामा फर्किन सक्ने हो भने एमाले फेरि जनताको मनमा रहरलाग्दो पार्टीको रूपमा उदाउनबाट कसैले रोक्न र छेक्न सक्दैन ।

(लेखक एमाले, सर्लाहीका पूर्वउपसचिव हुन् ।)