फुट र जुटको द्वन्द्वमा कम्युनिष्ट आन्दोलनः जनार्दन शर्माको अडान र एकताको अपरिहार्यता

नेपालको राजनीतिक इतिहासमा नेकपा (माओवादी केन्द्र), नेकपा (एकीकृत समाजवादी) र अरु केही साना दलबीचको सम्भावित एकताले एकपटक फेरि कम्युनिष्ट आन्दोलनको भविष्यबारे गम्भीर बहस सिर्जना गरेको छ । यो केवल केही पार्टीबीचको सांगठनिक एकीकरण मात्र नभई, नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनले दशकौंदेखि भोग्दै आएको विभाजन र एकताको चक्रव्यूह, वैचारिक मतभेद, नेतृत्वको टकराव र जनयुद्धको विरासतलाई कसरी सम्बोधन गरिन्छ भन्ने गम्भीर प्रश्नसँग जोडिएको छ ।

यस सन्दर्भमा, १० वर्षे जनयुद्धका एक कमाण्डर तथा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिव जनार्दन शर्मा ‘प्रभाकर’ले एकताको विपक्षमा लिएको अडानले यो बहसलाई थप पेचिलो बनाएको छ । उनको यो अडानको अन्तर्य केलाउनु र समग्र कम्युनिष्ट एकताको औचित्य तथा यसका चुनौतीमाथि विस्तृत विवेचना गर्नु आजको आवश्यकता हो ।

नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको इतिहास विभाजन र एकताको निरन्तर प्रक्रियाले भरिएको छ । २००६ सालमा स्थापना भएयता वैचारिक भिन्नता, कार्यदिशाको अस्पष्टता, नेतृत्वको टकराव र बाह्य प्रभावले गर्दा कम्युनिष्ट पार्टी अनेकौं टुक्रामा विभाजित हुँदै आएका छन् । कहिले वर्ग संघर्षको कार्यदिशा त कहिले बहुदलीय जनवादको सैद्धान्तिक बहस, कहिले राजतन्त्रको अन्त्यको माग त कहिले गणतन्त्र स्थापनाको लक्ष्यले कम्युनिष्ट पार्टीलाई फरक ध्रुवमा उभ्यायो ।

माओवादी जनयुद्धले नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनमा एउटा नयाँ मोड ल्यायो, जसले परम्परागत कम्युनिष्ट शक्तिलाई चुनौती दियो र राज्यसत्ताको चरित्रमाथि गम्भीर प्रश्न खडा गर्‍यो । जनयुद्धको अन्त्य र शान्ति प्रक्रियाको सुरूवातसँगै कम्युनिष्ट शक्तिबीच सहकार्य र एकताका प्रयास भए । २०७५ सालमा तत्कालीन नेकपा (एमाले) र नेकपा (माओवादी केन्द्र) बीचको ऐतिहासिक एकताले नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई एउटै विशाल पार्टीको रूपमा स्थापित गरेको थियो, जसले आम निर्वाचनमा दुई तिहाइको हाराहारीमा जनमत प्राप्त गरी शक्तिशाली सरकार निर्माण गरेको थियो ।

यो एकता केवल पार्टी एकीकरण मात्र नभएर, जनयुद्धले परिकल्पना गरेको समाजवादको यात्रालाई अगाडि बढाउने एउटा महत्वपूर्ण कडी बनोस् भन्ने आम जनचाहना छ ।

तर, त्यो एकता करिब तीन वर्ष पनि टिक्न सकेन र आन्तरिक शक्ति संघर्ष, वैचारिक मतभेद तथा सर्वोच्च अदालतको फैसलाका कारण पुनः विभाजन भयो, जसको परिणामस्वरूप नेकपा (एकीकृत समाजवादी)को जन्म भयो । यो घटनाले कम्युनिष्ट एकताको दिगोपना र यसका अन्तर्निहित चुनौतीलाई छर्लङ्ग पारेको छ ।

अहिले फेरि माओवादी केन्द्र, एकीकृत समाजवादी र केहि साना दलबीच एकताको प्रयास भइरहँदा, जनयुद्धका एक महत्त्वपूर्ण कमाण्डर जनार्दन शर्मा ‘प्रभाकर’ को अडानलाई गम्भीरतापूर्वक विश्लेषण गर्नुपर्ने हुन्छ । युद्धकालमा जनमुक्ति सेनाको प्रभावशाली कमाण्ड सम्हालेका शर्माले पार्टी र सरकारमा पनि विभिन्न महत्वपूर्ण जिम्मेवारी सफलतापूर्वक निर्वाह गरेका छन् । उनले जनयुद्धका आदर्श र माओवादी आन्दोलनका उपलब्धिलाई जोगाउने विषयमा निरन्तर वकालत गर्दै आएका छन् ।

एकताको विपक्षमा उनको अडानलाई विभिन्न कोणबाट हेर्न सकिन्छ । पहिलो, जनयुद्धको विरासत र वैचारिक शुद्धताको प्रश्न । शर्मालाई लाग्न सक्छ कि विगतमा भएका एकताका प्रयासले जनयुद्धको मर्म र समाजवादको लक्ष्यलाई सही ढंगले आत्मसात् गर्न सकेनन्, जसले गर्दा जनयुद्धका उपलब्धिलाई कमजोर बनायो । त्यसैले, नयाँ एकताको पहल गर्दा जनयुद्धको मूल्यमान्यता र वैचारिक दिशालाई कसरी सुरक्षित राखिन्छ भन्नेमा उनको गहिरो चासो हुन सक्छ ।

दोस्रो, पार्टीभित्रको शक्ति सन्तुलन र नेतृत्वको प्रश्न । हरेक एकताले पार्टीभित्रको आन्तरिक शक्ति समीकरणमा परिवर्तन ल्याउँछ । शर्मालाई लाग्न सक्छ कि यो एकताले उनको राजनीतिक स्पेस वा उनको समूहको भूमिकालाई कमजोर पार्न सक्छ । नेतृत्वको बाँडफाँट, संगठनात्मक संरचना र भावी कार्यदिशामा उनको फरक मत वा सरोकार हुन सक्छ ।

तेस्रो, विगतका अनुभवबाट सिकाइ । २०७५ सालको एकताको असफलताले शर्मालाई हतारमा गरिने एकता दिगो हुँदैन भन्ने पाठ सिकाएको हुन सक्छ । उनी पर्याप्त गृहकार्य, वैचारिक स्पष्टता र सहमतिबिना गरिने एकताको विपक्षमा हुन सक्छन् । चौथो, रणनीतिक भिन्नता । वर्तमान राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिक परिस्थितिमा कम्युनिष्ट आन्दोलनको भूमिका, कार्यदिशा र रणनीतिबारे उनको फरक दृष्टिकोण हुन सक्छ । उनलाई अहिलेको प्राथमिकता एकताभन्दा संगठन सुदृढीकरण वा अन्य कुनै रणनीतिक कदम हुन सक्छ भन्ने लागेको हुन सक्छ ।

यो गम्भीर परिस्थितिमा नेकपा (माओवादी केन्द्र) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ र समग्र माओवादी केन्द्रको भूमिका अत्यन्त महत्वपूर्ण छ । प्रचण्ड, जसले जनयुद्धको नेतृत्व गरे र शान्ति प्रक्रियामार्फत मुलुकलाई नयाँ दिशा दिए, उनैले कम्युनिष्ट एकताको निरन्तर पहल गर्दै आएका छन् । यसपटक पनि उनी एकताको पक्षमा उभिएका छन् । जनार्दन शर्माजस्ता जनयुद्धका प्रभावशाली कमाण्डरलाई एकता प्रक्रियाबाट बाहिर जान नदिन प्रचण्ड र पार्टी नेतृत्वले विशेष पहल गर्नुपर्छ । यसका लागि, पहिलो र महत्वपूर्ण कदम भनेको खुला संवाद र छलफल हो ।

नेकपा (माओवादी केन्द्र), नेकपा (एकीकृत समाजवादी) र अन्य केहि साना दलबीचको प्रस्तावित एकता नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनका लागि एउटा महत्वपूर्ण र निर्णायक मोड हो । यो एकताले नेपालमा कम्युनिष्ट शक्तिलाई एकताबद्ध गरी राजनीतिक स्थिरता कायम गर्न, जनमुखी शासन सञ्चालन गर्न र समाजवादको आधार तयार पार्न मद्दत गर्न सक्छ ।

शर्माका सबै सरोकारलाई धैर्यपूर्वक सुन्नुपर्छ र उनका वैचारिक, सांगठनिक वा रणनीतिक प्रश्नको इमानदार जवाफ दिनुपर्छ । विश्वासको वातावरण निर्माण गर्नका लागि पारदर्शी संवाद अपरिहार्य छ । दोस्रो, विगतका अनुभवबाट आत्मसमीक्षा गर्नुपर्छ । २०७५ को एकता किन सफल हुन सकेन भन्नेबारेमा गहन विश्लेषण गरी त्यसका कमजोरी नदोहोरिने सुनिश्चितताका लागि स्पष्ट खाका प्रस्तुत गर्नुपर्छ ।

तेस्रो, एकताको वैचारिक आधारलाई स्पष्ट पार्नुपर्छ । एकीकृत पार्टीको भावी कार्यदिशा, सिद्धान्त र रणनीति के हुनेछ भन्नेबारे स्पष्ट दस्तावेज तयार गरी सबै नेता कार्यकर्तालाई बुझाउनुपर्छ । जनयुद्धका उपलब्धि, गणतन्त्र र समाजवादको लक्ष्यलाई कसरी अगाडि बढाइन्छ भन्नेमा सुनिश्चितता दिलाउनुपर्छ ।

चौथो, एकीकृत पार्टीमा नेतृत्व र जिम्मेवारीको बाँडफाँटलाई न्यायोचित र पारदर्शी बनाउनुपर्छ । जनार्दन शर्मा जस्ता नेताको उचित कदर र भूमिका सुनिश्चित गर्नुपर्छ ।

पाँचौं, एकताको विषयलाई पार्टीको केन्द्रीय कमिटी वा अन्य उपयुक्त संरचनामार्फत सामूहिक निर्णय प्रक्रियाबाट टुंग्याउनुपर्छ, ताकि कसैलाई पनि निर्णय लादिएको महसुस नहोस् । अन्ततः, एकताको अपरिहार्यता र यसले मुलुकको राजनीतिमा तथा कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पार्ने सकारात्मक प्रभावबारे स्पष्ट भविष्यको मार्गचित्र प्रस्तुत गर्न सक्नुपर्छ ।

जसरी प्रचण्ड र माओवादी केन्द्रको एकताका लागि पहल गर्ने जिम्मेवारी छ, त्यसरी नै जनार्दन शर्माको पनि यो गम्भीर परिस्थितिमा बृहत्तर कम्युनिष्ट एकताका लागि महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी छ । उनले व्यक्तिगत, समूहगत वा तात्कालिक लाभभन्दा माथि उठेर दीर्घकालीन सोच राख्नुपर्छ । पहिलो, कम्युनिष्ट आन्दोलनको सफलताका लागि एकता अपरिहार्य छ ।

नेपालमा जनयुद्ध र विभिन्न आन्दोलनबाट प्राप्त उपलब्धिलाई संस्थागत गर्न, जनमुखी शासन सञ्चालन गर्न र समाजवादको दिशामा अगाडि बढ्नका लागि कम्युनिष्ट शक्तिको एकता अनिवार्य शर्त हो । खण्डित कम्युनिष्ट शक्तिले देश र जनताको हितमा प्रभावकारी काम गर्न सक्दैनन् । दोस्रो, जनभावनाको कदर । नेपाली जनताले पटकपटक कम्युनिष्ट पार्टीलाई आफ्नो मत दिएर सत्तामा पुर्‍इँउङ्कँ छन्, तर कम्युनिष्ट पार्टीबीचको विभाजनले जनताको आशामाथि निराशा थप्दै आएको छ ।

जनार्दन शर्माले जनभावनाको कदर गर्दै एकताको पक्षमा उभिनु उनको राजनीतिक धर्म हो । तेस्रो, व्यक्तिगत लाभभन्दा माथि उठ्ने आवश्यकता । कुनै पनि नेताले व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा वा पदीय लाभका लागि एकता प्रक्रियालाई अवरुद्ध गर्नु हुँदैन । इतिहासले यस्ता कदमलाई सकारात्मक रूपमा लिँदैन । जनार्दन शर्माले आफ्नो विगतको योगदानलाई थप सार्थक बनाउन र भविष्यमा पनि प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्नका लागि एकताको अपरिहार्यतालाई बुझ्नुपर्छ ।

हरेक एकताले पार्टीभित्रको आन्तरिक शक्ति समीकरणमा परिवर्तन ल्याउँछ । शर्मालाई लाग्न सक्छ कि यो एकताले उनको राजनीतिक स्पेस वा उनको समूहको भूमिकालाई कमजोर पार्न सक्छ । नेतृत्वको बाँडफाँट, संगठनात्मक संरचना र भावी कार्यदिशामा उनको फरक मत वा सरोकार हुन सक्छ ।

चौथो, जनयुद्धका आदर्शको रक्षा । जनयुद्धले परिकल्पना गरेको समानता, न्याय र समृद्ध समाज निर्माणका लागि कम्युनिष्ट शक्तिको एकता आवश्यक छ । विभाजनले जनयुद्धका आदर्शलाई कमजोर बनाउँछ । जनार्दन शर्माले जनयुद्धका कमाण्डरका रूपमा ती आदर्शको रक्षाका लागि एकतालाई समर्थन गर्नुपर्छ । पाँचौं, गम्भीर आत्मसमीक्षा । उनले आफ्नो अडानमाथि गम्भीर आत्मसमीक्षा गर्नुपर्छ ।

पार्टीभित्र आफ्ना जायज सरोकार राख्ने र छलफल गर्ने अधिकार छ, तर पार्टीले सामूहिक रूपमा लिएको निर्णयलाई मान्नुपर्ने संगठनात्मक सिद्धान्तलाई पनि बिर्सनु हुँदैन । उनले अहिलेको अवस्थामा एकताबाट बाहिर रहँदा उनलाई वा कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई के फाइदा हुन्छ भन्ने प्रश्नको इमानदार जवाफ खोज्नुपर्छ ।

अन्ततः, नेकपा (माओवादी केन्द्र), नेकपा (एकीकृत समाजवादी) र अन्य केहि साना दलबीचको प्रस्तावित एकता नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनका लागि एउटा महत्वपूर्ण र निर्णायक मोड हो । यो एकताले नेपालमा कम्युनिष्ट शक्तिलाई एकताबद्ध गरी राजनीतिक स्थिरता कायम गर्न, जनमुखी शासन सञ्चालन गर्न र समाजवादको आधार तयार पार्न मद्दत गर्न सक्छ । यस प्रक्रियामा जनार्दन शर्मा जस्ता प्रभावशाली र अनुभवी नेताको अडानलाई सम्मान गर्दै उनका सरोकारलाई सम्बोधन गर्नुपर्छ ।

प्रचण्ड नेतृत्वको माओवादी केन्द्रले शर्मालाई एकता प्रक्रियामा जोड्नका लागि हरसम्भव प्रयास गर्नुपर्छ । वैचारिक स्पष्टता, न्यायोचित जिम्मेवारी बाँडफाँड र विगतका गल्तीबाट सिक्ने प्रतिबद्धताका साथ अगाडि बढ्नुपर्छ । त्यसैगरी, जनार्दन शर्माले पनि बृहत्तर कम्युनिष्ट आन्दोलनको हित र जनभावनाको कदर गर्दै व्यक्तिगत अडानभन्दा माथि उठेर एकताको पक्षमा उभिनु आजको आवश्यकता हो ।

यदि जनार्दन शर्मा जस्ता नेता एकता प्रक्रियाबाट बाहिर रहे भने त्यसले न त माओवादी आन्दोलनलाई नै सफल बनाउँछ, न त जनार्दन शर्मालाई व्यक्तिगत रूपमा नै सफल बनाउँछ । यो एउटा गम्भीर मोड हो जहाँ सबैले दूरदर्शिता, त्याग र समर्पणका साथ काम गर्नुपर्छ ताकि कम्युनिष्ट आन्दोलनले नयाँ ऊर्जा प्राप्त गरोस्, देशमा राजनीतिक स्थायित्व कायम गरोस् र जनताको समृद्धिको आकांक्षालाई पूरा गर्न सकोस् ।

यो एकता केवल पार्टी एकीकरण मात्र नभएर, जनयुद्धले परिकल्पना गरेको समाजवादको यात्रालाई अगाडि बढाउने एउटा महत्वपूर्ण कडी बनोस् भन्ने आम जनचाहना छ ।