एक आत्मसंवाद- धर्मराएका पाइलाहरू…

गन्तव्यको पहिचान, तर पनि पाइला धर्मराइरहेका । प्रकृतिको अनुपमतासँग लक्षभेदन गर्ने सोच पटक–पटक अनुभूति भए, फेरि पनि । तर, त्यो लक्ष्य भने जहाँको त्यहीँ, जहाँ थियो, त्यहीँ पर, कहिलेकाहीँ मात्र देखिने, अनुभूति हुने र गन्तव्यमा पुगेको बीचमा धेरै भिन्नता रहेछ । त्यो भिन्नता पनि कहिले सहज लाग्ने, कहिले असहज । यही परिप्रेक्ष्यमा जीवनका अनेकौँ रौद्ररुप व्यतीत भए ।

जब जीवनमा असहज हुन्छ, तब जीवनको अर्थको महसुस हुन्छ । आफ्नो लक्ष्यको याद पलपल आइरहन्छ । यो पनि प्रकृतिको पलभित्र पर्दछन् । अनुभूतिको यो अवस्था पनि निरन्तर नहुने, जब केही सहज हुन्छ, त्यो अनुभूति फिक्का साबित भइदिने ।

सक्दासम्म टार्ने मनोविज्ञानले जरा गाडेको हाम्रो मस्तिष्कमा पनि लक्ष्यको अनुभूति नहोस् भन्ने चाहनाले घर गर्दा, यो आत्मा पटक–पटक, अनेकन् पटक रोइरह्यो । सामान्य मनोकांक्षा, जुन पूरा हुन सक्दछ, ज्ञात हुने विषयलाई पनि टार्न खोज्ने मनोवृत्ति भने गज्जबको । जति पनि सकिने, जब असफल भएर जीवनमा हेक्का हुन्छ, भाग्यलाई दोष दिने प्रवृत्ति भने अलौकिक ।

प्रकृतिसँगै साक्षात्कार हुनैपर्ने बाध्यता कि कमजोर मानसिकता ? प्रकृतिसँग पौठेजोरी रहर होइन, यद्यपि सकिने सोचभित्रको परिणाममा समेत बाध्यता देख्ने मनोविज्ञान भने डरलाग्दो । यही डरलाग्दो परिपाटीले जीवन निरर्थक बनिदियो । आत्मादेखि नै असफलताको प्रत्याभूति भइरहँदा लाचारपनको दयनीयता यो वा त्यो नयनमा प्रष्टसँग देखियो ।

हिजो यही समयमा निष्पट गर्मीले पोलिरहँदा र आज झरीको त्यो गुञ्जन गुज्रिरहँदा वातावरणीय प्रभावको महसुस राम्रोसँग गरायो । देख्दादेख्दै जीवन सृष्टिको निरन्तरता बनिरहँदा यो मानसपटल भने लाचार बनिरह्यो । साँच्चै जीवन त संकुचित नै बनेछ, क्यारे, जुन संकुचनमा चेतनाका भावको महसुस पनि भए ।

महसुस हुनु र परिणाममा देखिनुमा चेतनाको अविकसित स्वरूपको घर रहेछ, जुन घरमा हामी सबै आश्रित छौँ । सोच जहाँजहाँ दौडिए पनि दैनिकी भने उही, मनमा आएका, ज्वारभाट फगत मिथ्या साबित भए । ज्वारभाटको कम्पनलाई केही भने पनि आत्मसात गर्न सके मन शान्ति हुने थियो नि । तर, त्यो त जब कमजोर र आत्मबल कम हुन्छ, नजरको सामुन्ने प्रष्फुटन भइदिन्छ ।

हृदयको गहिराई पनि विशाल हुने रहेछ । मन र मष्तिष्कमात्र बाँध्न सके पनि मनका रहर केही हदसम्म पूरा हुन्थे । सानो कुरा प्राप्तिमा पनि जीवन सफल भएको मनोभाव, जीवन दर्शनका अणु होइनन् रहेछ, जसलाई हामी सम्झिरह्यौँ । प्रकृतिको चिसो सिरेटोले पटक–पटक आत्मानुभूति गरिरह्यो, त्यसलाई पूरा गर्ने अनेकन् सोच विकास भइदियो । तर, त्यो अनुभूतिको पल र सोचको पलको बीचमा ठूलो खाडल रहेछ, त्यसलाई पुर्नका लागि सानो चेतनाले सम्भव नहुने रहेछ । सपना देख्न पाउने अधिकारभित्र पूरा गर्ने ल्याकतको आवश्यकता पर्ने रहेछ, जुन अधिकांशमा नहुने रहेछ । त्यही नहुने अभिलाषा अन्तरआत्मामा भने गडिरह्यो ।

जीवनदर्शन पनि अचम्मै रहेछ, जसले न सहजसँग बाँच्न दिन्छ, न बेअर्थ जिउन दिन्छ । ‘बेअर्थ’ भित्र अनेकन् सोचको विकास भयो । तर, त्यो विकास सोचमा मात्र सीमित बनिदियो । यसैले पनि बेचैनी, छटपटी, जीवनप्रतिको असन्तुष्टि पलपलमा प्रकट भइरहे । सोचेँ, जीवनका अर्थ पूरा भएन, तर पूरा नहुने अर्थभित्र लाखौँ तत्त्व सल्बलाइरहे, जसलाई चिरेर अगाडी बढ्ने सोच दीर्घकालीन हुन सकेन । अल्पकालीन सोचले जीवनको अर्थ पूरा भएन ।

पलपलमा सोधिरहने यो निरन्तरको प्रश्न कहिलेसम्म सोधिने हो ?

मन नै चञ्चल र कमजोर, सानो कन्दनीले पनि लर्किदिने । सामान्य हावाहुरीको बहावले पनि उडाइदिने । दिनको पारिलो घामले नै हुत्ताइदिने । वातावरणमा बग्ने वायुको मात्रा पनि असमान हुने रहेछ नि ! त्यसको हेक्का पनि नहुने । सधैँ अनुकूलता खोज्ने मेरो मानसिकता, वातावरणमा केही प्रतिकूलताको समेत असर ठूलो पर्ने ।

हृदयको गहिराई नाप्न यो चेतना र क्षमताले सम्भव रहेनछ । आत्मानुभूति भएको सोच सबै प्राप्त गर्ने अभिष्टले जीवनमा नैराश्यताशिवाय अन्य प्राप्त नहुने रहेछ । रह्यो कुरा मन र मष्तिष्कको । त्यसको मिलन केही हदसम्म गराउन सके पनि यावत प्रश्नको समाधान हुने थियो ।

कतै जीवनको अर्थ पुष्टि हुन्थ्यो कि ? अनायासै यही सोचले ग्रसित हुँदैगर्दा साथीलाई प्रश्न गरेँ, ‘तपाईँको जीवनको अर्थ पुष्टि भयो ?’ गमेर साथीले भन्यो, ‘भयो ।’ त्यो ‘भयो’ भित्र मेरो प्रश्नको उतारचढाव मिसिएका थिए कि थिएन होला ? साथीले मेरो प्रश्नको आशय कति प्राप्त गर्‍यो होला ? केही पलको अन्तरालमा केही पर साथीहरूको भीडबाट भनेछु, ‘मेरो जीवनको औचित्य पुष्टि भएको छैन ।’

साथीहरू अवाक बने । लाग्यो होला, कस्तो जीवनको औचित्य खोज्दै छ ?

जीवनको औचित्य पुष्टि गर्न हिँडिरहँदा लक्ष्यको आभास भयो । त्यही लक्ष्यको आभास पटक–पटक भयो । तर, सधैँ आभासमा नै यी महत्त्वपूर्ण पल बितिरहे । शून्यतामा नै जीवन मीठो हुन्छ क्यारे । ऊ त्यहीँ पर, जहाँ मेरो लक्ष्य देखिएको छ, तर त्यो लक्ष्यमा पुग्ने पाइला भने धर्मराईरहेका छन् ।

प्रकृति पूजक पनि मीठो, तर त्यो पूजकको पूजा गर्न आमसोचबाट सम्भव रहेनछ । अन्तरआत्माबाट सधैँ सोधिरह्यो, ‘हृदय र मष्तिष्कको मिलन गराउन सके…?’ मेरो अनेकन् प्रश्न र जीवनको औचित्य पुष्टि हुन्थ्यो होला, तर त्यो कसरी नै सम्भव होला र ?

धर्तीमा अनेकन् प्राणी, उनीहरूले आफ्नो जीवनको औचित्य आफ्नै तरिकाले पुष्टि गर्दैछन् । तर, म भने औचित्य पुष्टि गर्न नसकेर यो सांसारिक जन्जालमा भुलिरहेको छु ।

०००

शून्यतामा नै जीवन मीठो हुन्छ क्यारे । ऊ त्यहीँ पर, जहाँ मेरो लक्ष्य देखिएको छ, तर त्यो लक्ष्यमा पुग्ने पाइला भने धर्मराईरहेका छन् ।

धर्तीमा अनेकन् प्राणी, उनीहरूले आफ्नो जीवनको औचित्य आफ्नै तरिकाले पुष्टि गर्देछन् । तर, म भने औचित्य पुष्टि गर्न नसकेर यो सांसारिक जन्जालमा भुलिरहेको छु ।