विद्यालाई ‘बुमर्‍याङ’- अति महत्वाकांक्षी हुँदाको खति

एमाले पोलिटब्युरोले ७० वर्षे उमेरहद र दुई कार्यकाल खारेज गर्ने सचिवालयको निर्णय अनुमोदन गरेपछि राष्ट्राध्यक्ष भइसकेकी विद्यादेवी भण्डारीको राजनीतिक सक्रियता अन्योलमात्रै होइन, पूर्णविराम लागेको छ ।

एमालेको सक्रिय राजनीतिमा होमिने घोषणा गरेकी भण्डारीले पूर्वराष्ट्राध्यक्षका रूपमा प्राप्त गर्ने सबै सुविधासमेत त्याग गरिसकेको अवस्थामा एमालेमा पुनः पार्टी प्रवेशमा समेत प्रतिवन्धित हुने स्थिति उनले सामना गर्नुपरेको छ । राष्ट्राध्यक्ष भइसकेको मान्छे फेरि एउटा निश्चित राजनीतिक दलको काममा फर्किनुले समग्र राजनीतिक प्रणालीमा कस्तो असर पर्ला भन्ने एमाले अध्यक्षको तर्क मननीय छ ।

राष्ट्राध्यक्ष भइसकेका व्यक्तिलाई एक दल र गुटको नेता बन्ने र बनाउने कर्मले गणतान्त्रिक व्यवस्थामै राम्रो सन्देश जाँदैन । देशकै मानार्थ व्यक्तिले देश र जनताको सेवा गर्न राजनीति पेशा नै गर्नुपर्छ भन्ने हुँदैन । विचार र सामाजिक कर्म गरेर पनि देश र जनहितमा सक्रिय बन्न सकिन्छ ।

अध्यक्ष ओलीले प्रष्टरूपमा भनेका छन् कि, ‘केपी ओलीबिनाको एमाले र एमालेमा गुट, उपगुट सम्भव छैन ।’ उनको नेतृत्वलाई चुनौति दिनेगरी एमालेमा गुटगत चलखेल गर्नु सहज र स्वीकार्य थिएन र होइन पनि ।

अब पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीका लागि राजनीतिमा सक्रिय हुन एउटै विकल्प हो- माधवकुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, वामदेव गौतम र भीम रावलहरूसँग मिलेर एमाले पुनर्गठन गर्ने । यो विकल्प सम्भव भयो भने पूर्वनेकपा फेरि ब्युँतिन्छ भन्ने आँकलन गर्न सकिन्छ । किनभने, माओवादी केन्द्र र अन्य वाम समूहमा एकीकृत कम्युनिष्ट पार्टीको आशा अझै जीवितै छ । पार्टी सदस्यसमेत नभएको अवस्थामा म्याडम भण्डारी केपी ओलीलाई चुनौति दिनेगरी अघि बढ्न के कुराले उत्प्रेरित भइन् ?

राज्य र सरकारमा रहेका उपल्लो तहबाटै हाकाहाकी भ्रष्टचार र अनैतिकको संरक्षण गरेको देखे आम जनसाधारण पनि ठग भ्रष्ट चोख्याउने भनी हस्ताक्षर गर्न थाले । यी नकरात्मक प्रवृत्ति र आचरण पार्टी पद्धतिमा देख्न पाइन्छ । यस्तो अवस्थामा आदर्श र सिद्धान्तनिष्ठ, जनताप्रति प्रतिवद्ध पार्टी कम राजनीतिक पेशेवर र राजनीतिलाई नै व्यवसाय वा पुस्तौनी विरासतको रूपमा उपयोग गर्ने प्रवृत्ति हावी हुँदै गयो ।

के केपी ओलीलाई नबुझेर हो ? आफ्नै विवेक, पार्टीप्रतिको चिन्ता र पार्टीका अन्य साथीको आग्रहमा पार्टी अध्यक्ष बन्न चाहेकी हुन् ? यो आंशिकमात्र सत्य हो । के एमालेको तत्कालको आन्तरिक शक्तिकेन्द्रित राजनीति र संगठनात्मक स्थिति नबुझेर हो ? सामान्यतया बुझाईमा केही सत्यता भए पनि अन्तिम सत्य यो पनि होइन । विद्यादेवी भण्डारी अतिमहत्वाकांक्षी भइन्, यो सत्य हो । तर, यो भन्दा ठूलो सत्य अध्यक्ष केपी ओलीले एमाले दललाई केन्द्रीकृत (गुटरहित) बनाउन धेरै जोखिम मोलेर, मेहनत र योगदान, नेतृत्व क्षमताको प्रयोग गरेको कुरालाई नजरअन्दाज गरिन्, यो नै सत्य हो ।

निश्चय पनि हो कि, अध्यक्ष केपी ओलीले सिद्धान्ततः ‘विपरीतको एकत्व र रूपान्तरण’ मान्दैनन् । वस्तुतः यो विज्ञानलाई जोकोहीले जीवन व्यवहारमा भने स्वभाविक लागु गरिरहेको हुन्छ । मूलतः पार्टीहरू पनि विपरीत विचार प्रवृत्तिको सामूहिक थलो हो । पार्टीमा गुटगत समूहले पार्टीको एकीकृत विचार र शक्ति पैदा गर्नुको विपरीत पार्टीको सामूहिक संकल्प र विचारलाई खण्डित र कमजोर पार्दछ ।

एउटै गुटमा पनि समान विचार र विवेक हुँदैनन् । गुटका आफ्नै ‘गुट अनुशासन’ हुन्छ । उनीहरूले पनि गुटकै मुख्य नेताको विचार र आचारलाई पछ्याउनु अनिवार्य हुन्छ । गुटका सदस्य पनि स्वतन्त्रतापूर्वक आफ्ना विचार धारणा राख्न प्रतिबन्धित हुन्छन् । उनीहरू गुटको स्वार्थभन्दा माथि व्यक्तिस्वार्थलाई प्राथमिकता दिन बाध्य छन् । फेरि गुटहरूको गुटगत क्रियाकलापलाई लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यताको भाष्य बनाउँछन् ।

केपी ओली पार्टीमा निरंकूश भएको आरोप छ । प्रायः पार्टी लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यता, विधि र प्रणालीमा चलेका छैनन् । सबै पुराना वा नयाँ भनिएका प्रायः सबै पार्टी केन्द्रीयतालाई मुख्य मान्दै व्यक्तिकेन्द्रित, नेतृत्व वा केन्द्रीयता केन्द्रित प्रणालीमा चलेका छन् । कार्यशैली र आचरण आंशिक फरक होलान् । तर, प्रायः पार्टी र नेताको नोकरशाही प्रवृत्तिमा तात्विक अन्तर देखिन्नन् । पद र सत्ताकेन्द्रित पार्टी र दलमा केपी ओलीको तरिकाले नेतृत्व गर्नु स्वाभाविक मानिन्छ ।

यसको अर्थ केपी नै सबै दृष्टिले अब्बल नेता भएको अर्थ्याउनु गलत हुनेछ । एमालेलाई एकीकृत होइन विभाजन गर्न केपी ओलीको विचार-प्रवृत्ति मुख्य जिम्मेवार छ । तर, अन्य वरिष्ठ नेता पनि ‘नेकपा’ वा एमाले दल विभाजनमा जिम्मेवार छन् । आफूलाई प्रजातान्त्रिक भन्ने कांग्रेसमा गुट र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता छ, तर त्यो सत्ता र पदको भागबण्डामा सीमित छ । यद्यपि एमाले दलभित्र दर्जनौँ गुट, उपगुट विद्यमान छन् । पार्टीबाट भीम रावलको बहिर्गमन भएपछि अध्यक्षलाई चुनौती दिने गरी कुनै एमाले नेता देखा परेनन् ।

एउटै गुटमा पनि समान विचार र विवेक हुँदैनन् । गुटका आफ्नै ‘गुट अनुशासन’ हुन्छ । उनीहरूले पनि गुटकै मुख्य नेताको विचार र आचारलाई पछ्याउनु अनिवार्य हुन्छ । गुटका सदस्य पनि स्वतन्त्रतापूर्वक आफ्ना विचार धारणा राख्न प्रतिबन्धित हुन्छन् । उनीहरू गुटको स्वार्थभन्दा माथि व्यक्तिस्वार्थलाई प्राथमिकता दिन बाध्य छन् ।

ओली नेतृत्वको एमालेमा ओलीबिनाको एमाले र गुट र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको एमाले सम्भव छ । पार्टीमा गुट हुनुहुन्न भन्ने विचार मान्नेका निम्ति ओली विचारलाई आदर्श मान्नुबाहेक के विकल्प छ ? राजनीतिक पार्टीको आवश्यकता सामन्तवाद, साम्राज्यवादको विरोध र जनताको स्वतन्त्रता एवं समुन्नतिका निम्ति भएको हो । जब पार्टीहरूको लक्ष र उद्देश्य सत्ताप्राप्ति र पुँजीवादी एकाधिकारको आवश्यकतापूर्ति गर्ने साधनको रूपमा परिणत भयो, तबदेखि पार्टी राजनीतिक पेशेवरको सत्ता प्राप्त गर्ने सबैभन्दा सहज माध्यम बन्यो ।

१९ औँ र २० औँ शताब्दीमा जनताको लोकप्रिय पार्टी निर्माण गर्न नेता, कार्यकर्ता र जनताले जति त्याग र बलिदान गर्नुपर्दथ्यो । अहिले शक्ति राष्ट्रका एजेन्सी, कर्पाेरेट कम्पनी र मिडिया बिग हाउसद्वारा कुनै सेलिब्रेटीलाई प्रायोजित रूपले क्षणभरमै लोकप्रिय बनाउने र सत्तामा पुर्‍याउन सक्छन् । जस्तो कि, रवि लामिछाने र रास्वपा, वालेन्द्र साहहरूलाई लिन सकिन्छ । आजकलको लोकप्रियता भोटमा मापन गरिन्छ । उसको विचार, आचरण, नैतिकता, देश र जनताप्रतिको प्रतिवद्धता, त्याग बलिदानलाई होइन । जबकि, भ्रष्ट, ठग र अनैतिक कानुनका अभियुक्तलाई लोकप्रिय मान्न थाले ।

राज्य र सरकारमा रहेका उपल्लो तहबाटै हाकाहाकी भ्रष्टचार र अनैतिकको संरक्षण गरेको देखे आम जनसाधारण पनि ठग भ्रष्ट चोख्याउने भनी हस्ताक्षर गर्न थाले । यी नकरात्मक प्रवृत्ति र आचरण पार्टी पद्धतिमा देख्न पाइन्छ । यस्तो अवस्थामा आदर्श र सिद्धान्तनिष्ठ, जनताप्रति प्रतिवद्ध पार्टी कम राजनीतिक पेशेवर र राजनीतिलाई नै व्यवसाय वा पुस्तौनी विरासतको रूपमा उपयोग गर्ने प्रवृत्ति हावी हुँदै गयो ।

राजनीति देश र जनताप्रति त्याग, समर्पण, बलिदान र आदर्शको सेवाको भावना रित्तिँदै गरेको अवस्थामा पार्टीको सत्ता प्राप्त गर्न जस्तोसुकै अनैतिक हुन र वैचारिक रूपले बिचलित हुन पछि नपर्ने प्रवृत्ति बढ्दै गइरहेको छ । त्यसको बिम्बको रूपमा एमाले पार्टीमा चलेको बहस, गुट संघर्षमा देख्न सकिन्छ ।