यात्रा विवरणः वसाङलुङलाई जगाएर आइयो

मधेशको तातो घामलाई कारको चिसो एसीले भुलाउँदै इटहरीको फूलबारी टोलबाट सरासर बरगाछी ससुराली घरमा पुगियो । बिहानको खाना खाएर केहीबेरको गफसपपछि सासू-ससुरा र दिदीसँग बिदा माग्दै कान्छो सालोसँग वसाङलुङको यात्रामा निस्किएँ । मधेशको गर्मीले हामीलाई बिदाई गर्न धरान जिरो प्वाइन्टमाथि सारङ्गा रिसोर्टसम्म पुग्छ र पहाडको चिसो काखमा सुम्पिएर फर्किन्छ ।

ड्राइभरले बजाएको गीत ‘कालचुडा चरी कराउँदै होलिन् खोलीको डिलैमा’ सुन्दासुन्दै कार लेउतीको किनारै-किनार हुइँकिएर लाबर्बोटेतिर बढ्दै थियो । मैले लिम्बुनी माइलीलाई झल्यास्स सम्झेँ- धरान-धनकुटाको बाटो (सडक) खन्दा धनकुटाको फलामेटारमा गोरा र लिम्बुनी माइलीको लभ परेको कहानी ।

सम्भवतः लिम्बुनी माइली रक्सी पैकारी (व्यापारी) थिइन् कि ? त्यस्तै, गोरा धरान-धनकुटा बाटोको सुपरभाइजर ।

गोराले भनेको लिम्बुनी नबुझ्ने । लिम्बुनीले भनेको गोराले नबुझ्ने ।

अनि त एक दिन गोरा र लिम्बुनी माइली फलामेटारबाट भागेपछि यस्तो गीत बनेछ-

लिम्बुनी माइली ‘पेगिरो’ भन्छिन्, ‘गो’ भन्छ गोराले ।

आँखैको चालमा भगाइ लग्यो त्यो खैरे मोराले ।

झिली र मिली बत्ती है बल्यो, तामाको तारबाट ।

लिम्बुनी माइली पोइल गइन् फलामेटारबाट ।

कारलाई लिम्बुनी माइलीको घरतिर मोड्न लगाऊँ कि जस्तो लाग्यो । तर, वसन्तपुर पुग्न रात पर्छ भनेर हामी एकछिन तमोर किनारको चिया पसलमा पस्यौँ । तमोर किनारमा बसेर बाटोतिर हेर्दै चियावाली दिदीलाई चिया बनाउन लगायौँ । चियावाली दिदी घरीघरी पसिना पुछ्दै गर्छिन् । तीन कप चिया घुट्क्याएर ड्राइभर र सालो-भेना पहाडतिर लाग्यौँ । नागबेली घुम्ती पार गर्दै धनकुटा, हिले, सिधुवा, चित्रे छाड्दै वसन्तपुर पुग्यौँ र अन्नपूर्ण होटलमा बस्यौँ ।

वसन्तपुर लालीगुराँस नगरपालिकामा पर्छ । त्यही लालीगुराँस नगरपालिकाका मेयर अर्जुन बाबु माबुहाङ दाइ पनि अन्नपूर्ण होटलमा आइपुग्नुहुन्छ र कफी पिउँदै गर्दा केहीबेरमै त्यहीँ होटलमा साथीहरू आइपुग्छन्- पाँचथरका लक्ष्मण लावती र नरेन्द्र केरुङ । अर्जुन बाबु माबुहाङ दाइले सबै पोर्टर र गाइडहरूलाई ‘तयारी छौ होइन, केटाहरू ?’ भन्दै जानकारी लिनुहुन्छ । फोनमा सबै तयारी भएको जानकारी गराउँछन् । केही गफसप गरेर मेयर सा’ब आफ्नो घरतिर लाग्नुहुन्छ । लक्ष्मण लावती, नरेन्द्र केरुङ र सालो केटासँग खाना खाएर म पनि आराम गर्न कोठातिर लाग्छु ।

बिहानै उठेर कफी र वसन्तपुरमै उत्पादन गरिएको कोदोको बिस्कुट खाएर केहीबेर सरसामान मिलायौँ । गाइड, पोर्टर चढेको जिपलाई अघि पठायौँ र हामी पनि जिपमा गुफापोखरीतिर लाग्यौँ । बिहानको खाना लामपोखरीमा खायौँ । याकको सिकुटी, पातले सिस्नुको दाल, तिमुरको अचारले चिसोमा दुई थाल भात रुचायो । खाना खाएर केहीबेर वरिपरि रमिता हेरेर मिल्केको उकालो लाग्यौँ ।

१० किलो जतिको झोला र हातमा मालिङ्गोको लौरो टेक्दै-टेक्दै जति माथि चढ्दै गयो, उति नै सास बढ्दै गयो । पानीको महत्व कस्तो हुन्छ, थाहा पायौँ । बाटोमा कहीँ-कतै गाउँ भेटिँदैन । माथि-माथि पाखामा याक गोठहरू मात्र भेटिन्छन् । याकको दूध पिउँदै कुहिरोमा घरी लुक्दै, घरी निस्कँदै याक गोठालोसँग मौसम बुझ्दै हामी २८०० मिटरको उचाइमा पहिलो रात चौरीगोठमा बास बस्यौँ । रातभर पानी परेर जुकाले दु:ख दिनुसम्म दियो ।

भोलिपल्ट बिहानै कफी र जौली खाना खाएर सबैजना आफ्नो गन्तव्यतर्फ बढ्यौँ । नाक ठोक्किने पहाडसँग पौठेजोरी खेल्दै बिहानको खाना खान हामी ३५०० मिटरको उचाइमा पुग्यौँ र खाना चौरीगोठमा खायौँ । बिहानैदेखि पानीले कुटेर सबैजना भिजिसकेका थियौँ । सबैले आफ्नो कपडा खोलेर गोठमा सुकायौँ । कम्मरमा खुकुरी बोकेर खुट्टामा गमबुट लगाएका सोझा याक गोठालोको मुसुमुसु निस्कने मुस्कान हेर्दै बस्यौँ । केहीबेरको बसाइपछि याकको हुलहरू पाखामा छाडेर गोठालो कुहिरोको घुम्टो ओढेर तल बेँसीको घामलाई जिस्क्याउँदै उटौलो गफ गरेको सुन्दै बस्यौँ ।

याक उकालो लागेसँगै गोठालो पनि उकालो लाग्यो, सुसेलीमा पालम हाल्दै, हातमा मालिङ्गोको लौरो र कम्मरमा खुकुरी भिरेर । अलिक तल एक जोडी चिल फाइटर उडे जस्तैगरी घरी तल, घरी माथि, घरी कोल्टे फर्दै तल-तल बस्तीमा कुखुराको चल्लाहरू खोज्दै-खोज्दै झर्छ । खाना खाएर हामी उकालो लाग्छौँ ।

चारैतिर २५-३० थरिका लालीगुराँसहरू फुलेका छन् । आँखैअगाडि मकालु र कञ्चनजङ्घा सेतै हाँसिरहेका छन् । झट्ट हेर्दा लाग्छ, हामी स्वर्गमा यात्रा गर्दैछौँ । साँझको ६ बजेतिर हामी काधेया फुक्पोमा पुग्यौँ र त्यहीँ ओडारमा बास बस्यौँ । चारैतिर निगालो र मालिङ्गोको घारी, कुहिरोले कहिल्यै नछाड्ने । भुसुनाले दिनुसम्म दु:ख दियो । रातभर बीचमा आगो बालेर वरिपरि सबै जना ढल्कियौँ । अलिक चङ्खो भएर सुत्नुपर्छ, राति यता भालु निस्किन्छ भन्ने कुरा गाइड बूढाको मुखबाट फुत्त निस्कियो । त्यसपछि सबैलाई मीठो निद्राले छुनसम्म सकेन ।

रातको १२ बजेतिर आकाश खुलेर तारा र जुन टलटल टल्किएको देखियो । जङ्गली चराको आवाज खालखालको सुनिन्थ्यो । बिहानै उठेर लालीगुराँसको दाउराले पकाएको तातो चिया र बिस्कुट खाएपछि हामी उकालो लाग्यौँ । लगातार ५ घण्टा हिँडेर बिहानको खाना खान हामी ३७०० मिटरको उचाइमा चैनपुरे गोठालोले बनाएको चौरी गोठमा पुग्यौँ । हामी त्यहाँ पुग्दा खाना तयार भइसकेको थियो । याकको सुकुटी फ्राइ, दाल र सागसब्जीसँग खाना खायौँ । थाकेको शरीरलाई चट्ट ढल्न मन थियो, तर गन्तव्य टाढा भएकोले हिँड्नुको विकल्प थिएन ।

दिउँसोको एक बजेतिर हामी त्यहाँबाट आफ्नो गन्तवतर्फ लाग्यौँ । बाटैभरि देखिने डाँफे र मुनालको नाच हेर्दै, चिमल फूल र लालीगुराँसको बास्नाले लठ्ठिँदै हामी साँझको सात बजे तिर ४१०० मिटरको उचाइमा चैनपुरे नेवारहरूले बनाएको पाटी घरमा पुग्यौँ । आकाश खुलेकोले चारैतिरको हिमश्रृङ्खला हेर्दै बस्यौँ अबेरसम्म ।

साँझको खाना खाइसकेपछि तन्नेरी छँदाको गफ निकाल्न थाल्यौं पालैपालो । लामो सास फेर्दै माथि आकाशमा पिलपिल टल्किने जुन-तारा हेर्दै ‘हाउ नाती म पनि सुब्बाको छोरा, जग्गा-जमिन, पाखाबारी पर्याप्त, जगरबगरको धनी, रूप-डाल परेकै राजकुमारजस्तो केटाले वर्षौँ दिन लगाएर फकाएको तरुनी महिना दिनको छुट्टीमा आउने रिकुटेले लगिदियो, मन बिरक्तियो ।

जोडी छुटेको मैनचरी जस्तै धान नाच्दै, हाट-बजार धाउँदै, पालम गाउँदै जसोतसो अर्को तरुनी फकाएँ । पुरानो तरुनीको सम्झना बिर्साउन खोज्दाखोज्दै फेरि अर्को वर्ष छुट्टीमा निस्केको रिकुटेले त्यो तरुनी पनि लगिदियो । बकुल्ला जस्तो एक्लो ज्यान, एक-दुई साल भौँतारिँदै, हल्लिँदै, आठ-दशवटा मेलामा तरुनी ढुक्दै डुल्दा बल्लबल्ल अर्की सुन्दरी तरुनी फकाएँ । अब त यहीँसँग बिहे गरेर घरबार बसौँला भन्दाभन्दै त्यसलाई पनि लाहुरेले टप्कायो । मन साह्रै विरक्तियो ।

माथि सेतै हिमालतिर औँलाले देखाउँदै ‘मेरो तरुनी लाने लाहुरेको क्रिया बसेको हो’ भन्दै अरूलाई देखाउँथे । मनमा रिसको आगो बाल्दै, यो ‘जाँ… लाहुरेहरूसँग कस्तो मोहनी छ हो ? राम्री तरुनी देख्यो कि भगाइहाल्ने, अब त लाहुरे देख्दा डर मात्र लाग्छ । खिस्स हाँस्दै भन्छ, मलाई त्यो बेला लाहुरे-फोबिया नै भयो हो । हे भगवान, यदि भाग्यमा छैन भने भेट नगराइदेऊ, यो अधुरो भेटले धेरै रुवाउने रहेछ भन्दै देउरालीमा फूलपाती पनि चढाएँ । निकै भावुक हुनुभयो ।

नरेन्द्र केरुङको गफ सुन्दासुन्दै कति बेला निदाएछु, पत्तै भएन । एकैचोटि बिहानको खाजा खान उठाउँदा मात्र झसङ्ग भएँ । बिहानको ६ बजेको रहेछ । खाजा खाइसकेर हामी वसाङलुङलाई निशाना बनाएर अघि बढ्यौँ । मालिङ्गो, लालीगुराँस र पोत्रे काँडाको बोट फाड्दै-फाँड्दै भुसुना र जुकाको हुलमा छिरेछौँ । टोक्नुसम्म टोक्यो । हामीले सिग्रेट तान्दै धुवाँ फ्याल्दै गर्‍यौँ । हामी भुसुना र जुकाको संसारमा प्रवेश गर्‍यौँ । यो यिनीहरूको संसार हो, हामीले यिनीहरूको नियम-कानून मान्नुपर्छ भन्ने लाग्यो ।

दुई घण्टाको कष्टकर यात्रापछि हामी वसाङलुङको फेदमा पुग्यौँ । पहिलोपटक देख्दा सबैजना तिनछक्क पर्‍यौँ । चार-पाँच सय मिटरको विशाल अग्लो चट्टान, फेदमा बसेर माथि हेर्दा टोपी खस्ने । सबैले श्रद्धाले सिर झुकायौँ र ढोग्यौँ । वसाङलुङ तेरेपलुङलाई धीत मरुञ्जेल हेर्‍यौँ । अनि चोलुङ प्राप्तिको क्षण ।

लालीगुराँस नगरपालिकाका मेयर, मुन्धुमविद् तथा इतिहासकार अर्जुनबाबु माबुहाङ, लिम्बूजातिका मुन्धुम इतिहास अध्येता लक्ष्मण लावती, पूर्व कियाचु पाँचथर अध्यक्ष नरेन्द्र केरुङलगायत हाम्रो समूहले ठूलो उत्साहकासाथ मालिङ्गो र गुराँसघारीको पाटेरोको भीरबाट वसाङलुङको दर्शन पायौँ । वसाङलुङलाई जगाएर पनि आइयो ।

यसरी

…असाङलुङ तेरेपलुङ माङ ए । सिन्दोलुङ मैवा पुन माङ ए । साजारा लुम्द्वा या ए । फएत सम्दो । सिजङ्वा पङ नु । तुम्फुङ सेरि स्या नु । फाक्सारा एतिम्भे नु । नावप्पा चिल्लेक्पा याङ नु । फाक्सारा लामलक के?नारो । आसेन्ना । सोदुङ लेप्मुहाबारे । चिनु ताङ केनिसिबा । हुकेसो ताङे केसेगिबा । सावा येहाङ पाङ्भे?यो । सावा येहाङ सेप्मा । चजुम चहाङ सेप्माफाङ । तेरेप असाङनु । आप्लाङ सेल्लेङनु । अम्लारि पेत्तारि सु?वानु । खामलुङ अइबुक्मानु । लिगे अदो बुक्मानु । सेरा केङ सिङदुम असेक । इसा पोनानु । साङपङ्गे लिङपङ्गे । सिरिङपङ्गे किरिङ तिम्मानु । सामतेख्खङ सुहेमतिम्बानु । लिङतेख्खङ तुयेङ तिम्मानु । पाङ फई नु । थक्लुङ काबे केयारिआङ । पुप्पुरु?ना प?ना केथासिबा । खप्मोसा …। फुङफाको यङाक मेल्लए । साक्फागो चिरेप मेल्लए । माता ए इमेत मेन्याके । हारा मिक्सो मेल्लेङए । कदासा पे मेल्लेके । सुङसारे केहाक मेन्बत्ते । साङखि थो मेन्बत्ते । लिङखि यो मेन्बोत्ते । मुन्धारा खारा मेन्याए । लाप्चामा इहु केरिरो । सिङदुङ कप्फा केरि । सक्वा मुइङ केरिरो। केत्तक नुधि साक्तिरो । सेजोपेहि थाइरो । मिधुङ मिराक पोगि । लजुम लना पोगि । सिगि सोसाम फोक्सुम । मुक्कुम सेमि सेरुम । तिङदिन नाहेन लाक्सिरो । खाप्पुरा सुगुत÷सुसुमे खेरेङ्मे सेरुम । इधुक सामसोघा÷लाङधोककेम्बा सेरुम । कुलित लेच्छाम थेक्तुम । थिरि यङदङ । आबु सेसिक थेक्तुम । काइ सोधोक खेक्सुम । चेङलुङ काङलुम खक्तुम । सोउम्रुङ नासो थप्पन । सोमायोमा लाभाक एक्मा । इङ्ला खांचो । तङअम्बा अमिक सङदोक इक्सुम …। तुत्तु तुम्याङ । याक्ला सुहाङ । सिसा मेन्छिन । नालि थाङ्बेन ।तेत्ले पाङली । चिनु मेन्छा ।आप्लुङ ताङसेप सेप्तुमसिम । सिङ्वा पेरुङ खजुम खया कत्तुमसिम ।