पन्ध्र सन्तानकी आमा हाम्री हजुरआमा

आज मेरी हजुरआमाले हामीलाई छाडेर गएको २४ वर्ष पुग्यो, तर उहाँको माया, जीवनशैली र वाणी अझै पनि मनभित्र झल्झली आउँछ- कहिले स्मृतिका चित्र बनेर, कहिले जीवनदर्शन भएर । उहाँको जीवन एक युगको दस्तावेज हो, जसलाई लेख्नु भनेको केवल श्रद्धाञ्जली दिनुमात्र होइन, एक अविस्मरणीय महिला पात्रलाई इतिहासमा सम्मानपूर्वक उभ्याउनु पनि हो ।

१५ सन्तानकी आमा, समर्पणकी प्रतिमूर्ति

हजुरआमाले १५ सन्तान जन्माउनुभयो । नौ भाइ, ६ बहिनीमध्ये एक भाइ र एक बहिनी सानैमा बिते । आठ छोरामध्ये हाम्रो बुबा र साइला काकाको भौतिक शरीर हामीबीच छैन । पाँच दिदीमध्ये अहिले पनि चार जना जीवित हुनुहुन्छ । त्यो बेला ताप्लेजुङ ढुँगेसाँघु तेल्लाबुङका पण्डित होमनाथ भट्टराई जस्ता प्रसिद्ध भागवत वाचकका कान्छा छोरा महाजन कान्छाकी पत्नी भएर पनि हजुरआमाको जीवन सुगम थिएन । घर, खेत, बच्चा, परिवार सबै जिम्मा उहाँको काँधमा थियो । १३ जना सन्तानलाई हुर्काउनु, पढाउनु, व्यवहार सिकाउनु चानचुने कुरा थिएन, तर उहाँले त्यो सबैलाई मातृत्वको अटल संकल्पले कुशलतापूर्वक सम्पन्न गर्नुभयो ।

जे मन लाग्छ खा, तर खानेकुराले आफैँलाई नखाओस्

हजुरबुबा धार्मिक, परम्परावादी र कडा स्वभावको व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । बाहुनका छोराहरू जनै नलगाई धारामा नुहाएको देख्नुभयो भने तीन गाउँ लखेटेर भए पनि अनुशासनमा ल्याउने स्वभाव । अण्डा त घरभित्र प्रतिबन्धित नै थियो, तर हजुरआमा व्यवहारवादी हुनुहुन्थ्यो । भन्नुहुन्थ्यो- ‘हजुरबा नभएको बेला ल्याएर उसिनेर खाऊ ।’ उहाँले एक दिन मलाई सम्झाउनुभयो-‘देहीले मागे जे खाए पनि हुन्छ, तर याद राख, खानेकुराले चाहिँ आफैँलाई नखाओस् ।’ यो वाक्य अहिले आएर स्वास्थ्य र विवेकको गहिरो शिक्षा लाग्छ ।

हजुरबुबा धार्मिक, परम्परावादी र कडा स्वभावको व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । बाहुनका छोराहरू जनै नलगाई धारामा नुहाएको देख्नुभयो भने तीन गाउँ लखेटेर भए पनि अनुशासनमा ल्याउने स्वभाव । अण्डा त घरभित्र प्रतिबन्धित नै थियो, तर हजुरआमा व्यवहारवादी हुनुहुन्थ्यो ।

‘जन्मिहाल, रेडियो दिउँला’

बेलुकैदेखि आमालाई सुत्केरी व्यथा लागेको थियो । रातभरि म जन्मिनँ । बिहान सबेरै हजुरआमाले भनिदिनुभयो- ‘लु, नाती जन्मिहाल, रेडियो दिउँला ।’ नभन्दै म जन्मिएँ । अनि चालीसको दशकमै हाम्रै घरमा रेडियो आयो । त्यो बेला गाउँभरिमा रेडियो भएका गनिएका घरहरू थिए, हामी पनि तीमध्ये एक थियौं । आज म रेडियोमै काम गर्न थालेको पनि २४ वर्ष पुग्न लाग्यो- अचम्मको संयोग, हजुरआमाको इच्छाबाट सुरु भएको यात्राको ।

‘घरैमा बसेर अनुहार हेरीहेरी कुरा गर्ने दिन आउँछ’

चालीसको दशकमा हाम्रो स्कुलमै मात्र पीसीओ थियो, फोन गर्न ४५ मिनेटको बाटो हिँडेर तेम्बे पुग्नुपर्थ्यो । त्यही बेलामा हजुरआमाले भन्नुभएको सम्झना छ- ‘हेर्दै जाऊ नाति, एक दिन यस्तो आउँछ, जहाँ घरैमा बसेर अनुहार हेरीहेरी कुरा गर्न पाइन्छ ।’ आज हामी भिडियो कलमा संसारसँग कुरा गर्छौं । त्यो भविष्यदृष्टि कहाँबाट आउँथ्यो होला हजुरआमामा ?

औषधिमूलो: लोकज्ञानको कोष

एक पटक म लडेर अनुहारमा ठूलो चोट लाग्यो । हजुरआमा दौडिँदै बारीतिर पस्नुभयो, जडिबुटी ल्याएर घाउमा लगाइदिनुभयो । रगत थामियो, घाउ सुक्यो, खतसमेत परेन । उहाँ भन्नुहुन्थ्यो- ‘लेखेर राख, काम लाग्छ ।’ तर त्यो औषधिमूलोको बारेमा लेखिएन । आज लाग्छ- लेखेको भए हुनेरहेछ ।

हजुरआमाले भन्नुभएको सम्झना छ- ‘हेर्दै जाऊ नाति, एक दिन यस्तो आउँछ, जहाँ घरैमा बसेर अनुहार हेरीहेरी कुरा गर्न पाइन्छ ।’ आज हामी भिडियो कलमा संसारसँग कुरा गर्छौं । त्यो भविष्यदृष्टि कहाँबाट आउँथ्यो होला हजुरआमामा ?

‘बीचको लाइन खै ?’

असारको झरी, खेतमा सबै व्यस्त हुँदा हामी हजुरआमा-नाति घरमा रामायण पढ्थ्यौं । म पढ्थेँ, उहाँ सुन्नुहुन्थ्यो । जानाजानी कहिलेकाहीँ एक लाइन छुटाउँथेँ, उहाँ तुरुन्तै भन्नुहुन्थ्यो- ‘बीचको लाइन खै ?’ उहाँको स्मृति यस्तो थियो कि सुनेको कथा पूर्ण रूपमा सम्झनसक्ने । भागवत सुनेपछि कथा सुनाउन सक्नुपर्छ भन्ने उहाँको मान्यता थियो । यही हो जीवनमा सुनिएको कुरा आत्मसात गर्नुको महत्व ।

‘स्कुलको पढाइमात्र हैन, चतुरविद्ये जान्नुपर्छ’

म स्कुलमा सधैं प्रथम हुने गर्थेँ । रिजल्ट आयो कि घरमा खुशीयाली हुन्थ्यो, हजुरबाले पाती लगाइदिनुहुन्थ्यो, हजुरआमा पनि खुसी देखिनुहुन्थ्यो, तर भन्नुहुन्थ्यो- ‘यो स्कुलको पढाइले मात्र केही हुँदैन, चतुरविद्ये जान्नुपर्छ ।’ त्यो ‘चतुरविद्ये’ के हो भन्ने बालक मनले बुझ्न सकेको थिएन । अहिले आएर थाहा हुँदैछ- जीवनको बुझाइ, व्यवहारको बुद्धिमता, समयको मूल्य पो रहेछ चतुरविद्ये ।

अन्त्यमा

मेरी हजुरआमाले अस्पताल कहिल्यै जानुपरेन, तराई आउन मान्नुभएन । परम्परागत समयमा पनि हजुरआमा आधुनिक हुनुहुन्थ्यो । हजुरआमाले हामीलाई छाडनुभएको २४औं वर्ष भयो । शारीरिक रूपमा हुनुहुन्न, तर तपाईंको आशीर्वाद, शिक्षाहरू र जीवनदर्शन आज पनि मेरो विचार, कर्म र व्यक्तित्वमा बलिया जरा फैलाएर बसेका छन् । तपाईं हाम्रो परिवारको मात्र होइन, समग्र समाजकै एक प्रेरणादायी आमाको जीवित उदाहरण हो- सधैं सम्झना, सधैं सम्मान आदरणीय हजुरआमा भागीरथा भट्टराई ।