विद्यार्थी एकता दिवसः प्रेरणा र ४ संकल्प

नेपाली विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहास गौरवमय छ । ‘अरिंगालको गोलामा ढुंगा नहान, पञ्चायत ढाल्ने विद्यार्थीलाई कमजोर नठान’ जस्ता चर्चित नाराले तत्कालीन निरंकुश पञ्चायती शासनविरुद्ध विद्यार्थीको अविचलित संघर्ष र अदम्य साहसको गाथा गाउँछन् ।

सारतः पञ्चायती कालरात्रीविरुद्ध लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको पक्षमा, विद्यार्थी अधिकार, राष्ट्रियता र शैक्षिक लगायतका जनमुखी माग लिएर विद्यार्थीले पञ्चायतीय व्यवस्थालाई घुँडा टेकाउन बाध्य पारेको त्यो ऐतिहासिक दिन आज पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ ।

२०१७ साल पौष १ गतेको शाही ‘कू’ ले जनताका सीमित अधिकारलाई समेत कुण्ठित गर्‍यो । त्यसपछि, पञ्चायतका विरुद्ध संघर्षरत विद्यार्थी भूमिगत रूपमा संगठित भए । संघर्षशील विद्यार्थी लामो समयसम्म चुपचाप बस्न सकेनन् । परिणामस्वरूप, २०१८ सालमा पञ्चायती व्यवस्थाविरोधी परिवर्तनका हिमायती विद्यार्थीको बैठकले स्ववियू (स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन) को नारालाई अगाडि सार्ने महत्वपूर्ण निर्णय गर्‍यो । यसै क्रममा २०२१ साल बैशाखमा त्रिचन्द्र कलेज विद्यार्थी युनियनको सक्रियता र कुशल व्यवस्थापनमा उपत्यकाव्यापी अन्तरकलेज विद्यार्थी सम्मेलन सफलतापूर्वक सम्पन्न भयो ।

यस सम्मेलनले गोर्खा भर्ती केन्द्रको पूर्ण खारेजी, राष्ट्रघाती असमान सन्धिको अन्त्य, स्ववियू खोल्न पाउने अधिकारको पुनर्बहाली र सम्पूर्ण बन्दी विद्यार्थीको विना शर्त रिहाई जस्ता महत्वपूर्ण माग सहितको मागपत्र तयार गरी सशक्त संघर्ष गर्ने निर्णय गर्‍यो । पाँच दिनसम्म चलेको त्यो ऐतिहासिक सम्मेलन भव्यताका साथ सम्पन्न भएको खुशियालीमा जेठ १ गते विद्यार्थीको विशाल जुलुस प्रदर्शन भयो ।

आजको युगमा विद्यार्थी एकताको आवश्यकता झनै बढेको छ । गुणस्तरीय शिक्षा, रोजगारीको अवसर, युवा नीतिको प्रभावकारी कार्यान्वयन र संघियता सहित गणतान्त्रिक शासन व्यवस्थाको संरक्षण जस्ता महत्वपूर्ण मुद्दामा विद्यार्थी एकताबद्ध भएर सशक्त आवाज उठाउनुपर्ने समय आएको छ । सामाजिक सञ्जाल र प्रविधिको सही सदुपयोग गरी विद्यार्थीले आफ्नो आवाजलाई अझ प्रभावकारी बनाउन र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्दछन् ।

भर्खरै सत्तामा पुगेको पञ्चायती शासन व्यवस्थाले विद्यार्थीको शान्तिपूर्ण जुलुसमाथी व्यापक दमन गर्‍यो । पञ्चायती प्रहरी र आन्दोलनकारी विद्यार्थीबीचको भिषण झडपमा धेरै विद्यार्थी र प्रहरी घाइते भए भने १५० भन्दा बढी विद्यार्थीलाई गिरफ्तार गरियो । यस दमनको प्रतिरोधमा उपत्यकाव्यापी आम हड्ताल सुरु भयो । अन्ततः विद्यार्थीको एकता र संघर्षको बलमा पञ्चायती सत्ता स्ववियू खोल्न पाउने अधिकार पुनर्बहाली गर्न र बन्दी विद्यार्थीलाई रिहा गर्न बाध्य भयो । यसरी विद्यार्थी एकताको अद्वितीय शक्तिले आन्दोलनमा ऐतिहासिक विजय हासिल गरेको दिनको सम्झनामा हरेक वर्ष जेठ १ गतेलाई विद्यार्थी दिवस (एकता र विजय दिवस) को रूपमा मनाइँदै आएको छ ।

आज, फेरि एक पटक विद्यार्थी एकता दिवस मनाइरहँदा, यो दिन हामीलाई एकजुट भएर आफ्ना अधिकार र समाजका विभिन्न ज्वलन्त मुद्दामा आवाज उठाउन प्रेरित गर्दछ । विगतका विद्यार्थी आन्दोलनले नेपालको राजनीतिक र सामाजिक परिवर्तनमा अमूल्य योगदान पुर्‍याएका छन् । निरंकुश शासनको अन्त्यदेखि सामाजिक न्याय र समानताको स्थापनासम्म विद्यार्थी सधैँ अग्रपंक्तिमा रहेका छन् ।

वर्तमान समयमा विद्यार्थी सूचना प्रविधि र भूमण्डलीकरणको युगमा बाँचिरहेका छन् । सूचनाको सहज उपलब्धताले विश्वलाई साँघुरो बनाएको छ र विद्यार्थीले विश्वका विभिन्न विचार र घटनासँग सहज पहुँच प्राप्त गरेका छन् ।

तर, यसको अर्थ विद्यार्थी एकताको महत्व कम भएको भने कदापि होइन । बरु, आजको जटिल परिस्थितिमा विद्यार्थी अझ बढी संगठित र सशक्त भएर आवाज उठाउनुपर्ने आवश्यकता छ । आज पनि विद्यार्थीले विभिन्न महत्वपूर्ण मुद्दामा एकताबद्ध हुनुपर्ने टड्कारो आवश्यकता छ । यहाँ केही प्रमुख मुद्दालाई विस्तृत रूपमा चर्चा गरिनेछः

१. गुणस्तरीय शिक्षाः

शिक्षा व्यक्तिको जिवन, विकास र राष्ट्र निर्माणको आधारशिला हो । तर विडम्बना, नेपालमा अझै पनि सबै विद्यार्थीले गुणस्तरीय शिक्षा प्राप्त गर्न सकेका छैनन् । सरकारी विद्यालयको नाजुक अवस्था र निजी विद्यालयको चर्को शुल्कका कारण आर्थिक रूपले विपन्न विद्यार्थी गुणस्तरीय शिक्षाबाट वञ्चित हुनुपरेको छ । गुणस्तरीय शिक्षाको अर्थ केवल पाठ्यक्रमका विषय पढाउनु मात्र होइन, यसमा विद्यार्थीको सर्वाङ्गीण विकासमा ध्यान दिनु पनि पर्दछ ।

विद्यार्थीले आलोचनात्मक सोच, समस्या समाधान गर्ने क्षमता, सिर्जनात्मकता र सहकार्य जस्ता जीवनोपयोगी सीप हासिल गर्न सक्नुपर्दछ । यसका लागि शिक्षण विधि विद्यार्थीमुखी र प्रविधिमैत्री हुनु अपरिहार्य छ । पर्याप्त भौतिक पूर्वाधार, योग्य र तालिमप्राप्त शिक्षक, उपयुक्त शैक्षिक सामग्री र स्वस्थ शैक्षिक वातावरणको सुनिश्चितता आजको आवश्यकता हो ।

आजका विद्यार्थीले गुणस्तरीय शिक्षाको मागलाई बुलन्द बनाउनुपर्दछ । उनीहरूले सरकार र सम्बन्धित निकायलाई सार्वजनिक शिक्षामा पर्याप्त लगानी गर्न, शिक्षकको क्षमता विकास गर्न, पाठ्यक्रमलाई समयसापेक्ष बनाउन र सबै विद्यार्थीको सहज पहुँच सुनिश्चित गर्न निरन्तर दबाब दिनुपर्दछ । विद्यार्थी संगठनले यस विषयमा गहन अध्ययन र अनुसन्धान गरी ठोस नीतिगत सुझाव प्रस्तुत गर्न सक्नुपर्दछ ।

दूरदराज र पिछडिएका क्षेत्रका विद्यार्थीलाई गुणस्तरीय शिक्षा प्रदान गर्न विशेष कार्यक्रम ल्याउनु आजको आवश्यकता हो । सामाजिक सञ्जाल र प्रविधिको सदुपयोग गरी विद्यार्थीले गुणस्तरीय शिक्षाको महत्वबारे जनचेतना फैलाउन र शैक्षिक संस्थामा गुणस्तर सुधारका लागि भएका प्रयासको अनुगमन र मूल्याङ्कनमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्न सक्दछन् ।

२. रोजगारीको अवसरः

शिक्षा हासिल गरेपछि विद्यार्थीको प्रमुख चासो भनेको मर्यादित रोजगारीको अवसर प्राप्त गर्नु हो । तर दुःखको कुरा, नेपालमा शिक्षित युवाका लागि पर्याप्त रोजगारीका अवसर सिर्जना हुन सकेका छैनन् । लाखौँ युवा उच्च शिक्षा हासिल गरेपछि पनि बेरोजगार बस्न बाध्य छन् वा विदेशमा कम ज्यालाको काम गर्न जान विवश छन् । यो अवस्थाले युवामा गहिरो निराशा र आक्रोश पैदा गरेको छ ।

रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्न सरकारले लगानीमैत्री वातावरण निर्माण गर्नुपर्दछ । स्वदेशी उद्योग धन्दाको विकास र विस्तारलाई प्राथमिकता दिनुपर्दछ । कृषि, पर्यटन, ऊर्जा र सूचना प्रविधि जस्ता क्षेत्रमा रोजगारीको अपार सम्भावनालाई सरकारले पहिचान गरी ठोस नीति तथा कार्यक्रम ल्याउनुपर्दछ । व्यावसायिक तथा प्राविधिक शिक्षामा लगानी वृद्धि गरी युवालाई सीपमूलक तालिम प्रदान गर्नुपर्दछ, ताकी उनीहरू स्वरोजगार बन्न सकून् वा सहजै रोजगारी प्राप्त गर्न सकून् ।

विद्यार्थी संगठनले रोजगारीको मुद्दालाई प्रमुख रूपमा उठाउनुपर्दछ । उनीहरूले सरकारलाई युवा लक्षित रोजगार कार्यक्रम ल्याउन, बेरोजगारी भत्ताको व्यवस्था गर्न र विदेश जान बाध्य युवाका लागि स्वदेशमै सम्मानजनक रोजगारी सिर्जना गर्न निरन्तर दबाब दिनुपर्दछ । विद्यार्थीले उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गर्ने कार्यक्रममा सक्रिय सहभागिता जनाउनुपर्दछ र नयाँ व्यवसाय सुरु गर्नका लागि आवश्यक ज्ञान, सीप र सहयोग प्राप्त गर्नुपर्दछ । सामाजिक सञ्जालको माध्यमबाट विद्यार्थीले बेरोजगारीको समस्या र यसका मूल कारणहरूबारे गम्भिर बहस सिर्जना गर्न र सफल उद्यमीका अनुभव साझा गरी अन्य युवालाई प्रेरित गर्न सक्दछन् ।

३. युवामैत्री नीतिः

युवा देशको उज्ज्वल भविष्य हुन् । उनीहरूको समग्र विकास र प्रगतिका लागि स्पष्ट र प्रभावकारी युवा नीति हुनु अपरिहार्य छ । नेपालमा प्रभावकारी युवा नीति बन्न पनि सकेको छैन काम चलाउ नीति कार्यान्वयन हुन पनि सकेको छैन । युवाले शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, खेलकुद, मनोरञ्जन र सामाजिक सहभागिता जस्ता क्षेत्रमा समान अवसर प्राप्त गर्नुपर्दछ । उनीहरूको समग्र विकास र प्रगतिका लागि स्पष्ट र प्रभावकारी युवा नीति हुनु अपरिहार्य छ ।

युवाले शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, खेलकुद, मनोरञ्जन र सामाजिक सहभागिता जस्ता क्षेत्रमा समान अवसर प्राप्त गर्नुपर्दछ । प्रभावकारी युवा नीतिको निर्माण कार्यान्वयनका लागि सरकारले आवश्यक बजेट विनियोजन गर्नुपर्दछ र त्यसको नियमित अनुगमन र मूल्याङ्कन गर्नुपर्दछ । युवा परिषद् र अन्य सम्बन्धित निकायलाई थप सक्रिय र जिम्मेवार बनाउनुपर्दछ । युवाको राय र सुझावलाई नीति निर्माण प्रक्रियामा समावेश गर्नु आजको आवश्यकता हो ।

विद्यार्थी संगठनले युवा नीतिको कार्यान्वयनका लागि निरन्तर खबरदारी गर्नुपर्दछ । उनीहरूले युवाका समस्या र आवश्यकतालाई सरकारसम्म पुर्‍याउनुपर्दछ र नीति कार्यान्वयनमा देखिएका कमीकमजोरीलाई औंल्याउनुपर्दछ । युवालाई आफ्नो हक अधिकारबारे सचेत गराउन र नीति निर्माण प्रक्रियामा सक्रिय सहभागी हुन प्रेरित गर्नुपर्दछ । सरकारलाई नीति कार्यान्वयनका लागि ठोस सुझाव प्रस्तुत गर्न सक्दछन् ।

साथसाथै आज दलीय प्रतिस्पर्धाको राजनीतिमा राजनीतिक दललाई युवा मैत्री बनाउन कम्तीमा २० प्रतिशत र ४० वर्षमुनिका युवा नीति निर्माण तहमा सहभागिता सुनिश्चित गर्न प्रभावकारी हस्तक्षेप गर्न जरुरी छ ।

४. संघीयता र गणतन्त्रको कार्यान्यनः

नेपालले लामो र कठोर संघर्षपछि संघियता सहित गणतान्त्रिक शासन व्यवस्था प्राप्त गरेको छ । तर, जसलाई संस्थागत गर्न र दिगो शान्ति कायम राख्न अझै धेरै काम गर्न बाँकी छ । राजनीतिक अस्थिरता, व्याप्त भ्रष्टाचार, सामाजिक विभेद र बढ्दो असहिष्णुता जस्ता गम्भीर समस्याले गणतन्त्रलाई कमजोर बनाउन सक्छन् ।

विद्यार्थीले संघियता र लोकतन्त्रको महत्वलाई गहिरो रूपमा बुझ्नुपर्दछ र यसको संरक्षणका लागि सक्रिय र रचनात्मक भूमिका निर्वाह गनुपर्छ । उनीहरूले सहिष्णुता, संवाद र सहमति जस्ता गणतान्त्रिक मूल्य मान्यतालाई आत्मसात गर्नुपर्दछ । हिंसा र द्वेष फैलाउने गतिविधिको दृढतापूर्वक प्रतिरोध गर्नुपर्दछ । नागरिक शिक्षाको माध्यमबाट विद्यार्थीलाई लोकतन्त्रका आधारभूत सिद्धान्त र प्रक्रियाबारे सुसूचित गराउनुपर्दछ ।

आज, फेरि एक पटक विद्यार्थी एकता दिवस मनाइरहँदा, यो दिन हामीलाई एकजुट भएर आफ्ना अधिकार र समाजका विभिन्न ज्वलन्त मुद्दामा आवाज उठाउन प्रेरित गर्दछ । विगतका विद्यार्थी आन्दोलनले नेपालको राजनीतिक र सामाजिक परिवर्तनमा अमूल्य योगदान पुर्‍याएका छन् । निरंकुश शासनको अन्त्यदेखि सामाजिक न्याय र समानताको स्थापनासम्म विद्यार्थी सधैँ अग्रपंक्तिमा रहेका छन् ।

विद्यार्थी संगठनले शान्ति र लोकतन्त्रको पक्षमा सशक्त वकालत गर्नुपर्दछ । उनीहरूले राजनीतिक दललाई जिम्मेवार र पारदर्शी बन्न निरन्तर दबाब दिनुपर्दछ । सामाजिक न्याय र समानताका लागि बुलन्द आवाज उठाउनुपर्दछ । विभिन्न जातजाति, भाषाभाषी र धर्म संस्कृतिबीच आपसी सद्भाव र सहकार्यलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्दछ । सामाजिक सञ्जालको सकारात्मक प्रयोग गरी विद्यार्थीले शान्ति र लोकतन्त्रको महत्वबारे सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्न र विभिन्न सामाजिक मुद्दामा रचनात्मक बहस र छलफल जरुरी छ ।

निष्कर्षः

आजको युगमा विद्यार्थी एकताको आवश्यकता झनै बढेको छ । गुणस्तरीय शिक्षा, रोजगारीको अवसर, युवा नीतिको प्रभावकारी कार्यान्वयन र संघियता सहित गणतान्त्रिक शासन व्यवस्थाको संरक्षण जस्ता महत्वपूर्ण मुद्दामा विद्यार्थी एकताबद्ध भएर सशक्त आवाज उठाउनुपर्ने समय आएको छ । सामाजिक सञ्जाल र प्रविधिको सही सदुपयोग गरी विद्यार्थीले आफ्नो आवाजलाई अझ प्रभावकारी बनाउन र समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सक्दछन् ।

विद्यार्थी एकता दिवसले सम्पूर्ण विद्यार्थीलाई एकजुट भई यी उच्च लक्ष्य प्राप्त गर्न प्रेरणा प्रदान गर्नेछ भन्ने विश्वास लिन सकिन्छ । विद्यार्थी देशको भविष्यका कर्णधार हुन् र उनीहरूको सक्रिय सहभागिता बिना कुनै पनि राष्ट्रले प्रगति हासिल गर्न सक्दैन । जसका लागि आज पनि एकताबद्ध विद्यार्थी आन्दोलनको महत्व उत्तिकै छ । त्यसैले गौरवपुर्ण संघर्षको बलिदान पुर्ण इतिहासले नया पुस्तालाई प्रेरणा र संकल्प थपिरहेको छ ।

(माओवादी केन्द्रकी केन्द्रीय सदस्य समेत रहेकी सिंह अखिल (क्रान्तिकारी) को तत्कालीन अध्यक्ष हुन् ।)