भारतले पाकिस्तानी भू-भागमा प्रहार गरेको मिसाइलहरू कस्ता हुन् ?

काठमाडौं । अप्रिल २२, २०२५ मा भारत प्रशासित जम्मु र कश्मीरको पहलगाममा भएको आतंकवादी हमलापछि भारत र पाकिस्तानबीच तनाव चुलिएको छ। भारतले मे ६-७, २०२५ मा ‘अपरेसन सिन्दूर’ अन्तर्गत पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरका ९ स्थानमा हवाई हमला गरेको छ।

भारतले ‘अपरेसन सिन्दूर’ मा मुख्य रूपमा दुई प्रकारका हतियार प्रणाली प्रयोग गरेको विश्वसनीय स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमले जनाएका छन् ।

१. स्काल्प क्रूज मिसाइल

स्काल्प, जसलाई स्टर्म श्याडो (Storm Shadow) पनि भनिन्छ, फ्रान्सेली कम्पनी एमबीडीएले विकास गरेको लामो दूरीको क्रूज मिसाइल हो। यो राफेल लडाकु विमानबाट प्रहार गर्न डिजाइन गरिएको छ। भारतले सन् २०१६ मा राफेल विमान खरिद गर्दा यी मिसाइलहरू पनि प्राप्त गरेको थियो।

प्राविधिक विशेषताहरू:

रेंज: ५६० किलोमिटरसम्म

लम्बाइ: ५.१ मिटर

तौल: १,३०० किलोग्राम

वारहेड: ४५० किलोग्रामको उच्च विस्फोटक वारहेड, जसले बंकर र किल्लाहरू ध्वस्त गर्न सक्छ।

मार्गदर्शन प्रणाली: जीपीएस, इन्फ्रारेड इमेजिङ, र टेरेन रेफरेन्स नेभिगेसन

(TERCOM) को संयोजन, जसले मिसाइललाई उच्च परिशुद्धताका साथ लक्ष्यमा प्रहार गर्न सक्षम बनाउँछ।

प्रयोग: स्काल्प मिसाइलहरू विशेष रूपमा आतंकवादी शिविरहरू र भूमिगत संरचनाहरू नष्ट गर्न प्रयोग गरिए। यिनले कम उचाइमा उडेर राडारबाट बच्ने क्षमता राख्छन्, जसले पाकिस्तानको हवाई रक्षा प्रणालीलाई छल्न सहयोग पुर्‍यायो।

ह्यामर (HAMMER) प्रेसिजन-गाइडेड म्युनिसन

विवरण: ह्यामर (Highly Agile Modular Munition Extended Range) फ्रान्सेली कम्पनी साफ्रानले विकास गरेको स्मार्ट बम हो। यो राफेल विमानबाट प्रयोग हुन्छ र छोटो दूरीका लक्ष्यहरूमा उच्च परिशुद्धताका साथ प्रहार गर्न डिजाइन गरिएको छ।

प्राविधिक विशेषताहरू:

रेंज: १५-७० किलोमिटर (संस्करण अनुसार)

तौल: १००-३०० किलोग्राम (संस्करण अनुसार)

वारहेड: उच्च विस्फोटक वा बंकर-बस्टर वारहेड

मार्गदर्शन प्रणाली: जीपीएस र लेजर-गाइडेड प्रणाली, जसले गतिशील लक्ष्यहरूलाई पनि सटीक प्रहार गर्न सक्छ।

प्रयोग: ह्यामर म्युनिसनहरू साना र गतिशील आतंकवादी समूहहरू वा सतहमा रहेका संरचनाहरू नष्ट गर्न प्रयोग गरिए। यिनको छोटो दूरी र उच्च परिशुद्धताले नागरिक क्षति कम गर्न सहयोग पुर्‍यायो।

अन्य सम्भावित हतियार:

केही स्रोतहरूले भारतले ब्रह्मोस सुपरसोनिक क्रूज मिसाइल पनि प्रयोग गरेको हुन सक्ने उल्लेख गरेका छन्, तर यसको आधिकारिक पुष्टि भएको छैन। ब्रह्मोस मिसाइल ४५०-६०० किलोमिटर दूरीसम्म प्रहार गर्न सक्छ र ३ म्याक (ध्वनिको तीन गुणा गति) को गतिमा उड्छ। यो भारत र रूसले संयुक्त रूपमा विकास गरेको हो।

अग्नि मिसाइलहरू: अग्नि-५ जस्ता ब्यालिस्टिक मिसाइलहरू (५,००० किमी रेंज) यो हमलामा प्रयोग भएको सम्भावना न्यून छ, किनभने यी मिसाइलहरू परमाणु हतियार बोक्न डिजाइन गरिएका छन् र सामरिक हवाई हमलाका लागि उपयुक्त छैनन्।

मिसाइलहरूको घातकता

स्काल्प क्रूज मिसाइल:

क्षमता: स्काल्प मिसाइलहरू उच्च परिशुद्धताका कारण अत्यन्त घातक मानिन्छन्। यिनको ४५० किलोग्रामको वारहेडले कंक्रिट बंकरहरू र गहिरा संरचनाहरू ध्वस्त गर्न सक्छ। यिनले राडारबाट बच्ने स्टेल्थ प्रविधि र कम उचाइमा उड्ने क्षमता राख्छन्, जसले हवाई रक्षा प्रणालीलाई निष्क्रिय बनाउँछ।

प्रभाव: पाकिस्तानका आतंकवादी अड्डाहरूमा यी मिसाइलहरूले ठूलो संख्यामा संरचना र हतियार भण्डार नष्ट गरेको भारतीय स्रोतहरूले दाबी गरेका छन्। यद्यपि, नागरिक क्षेत्रमा प्रयोग हुँदा यिनले ठूलो मानवीय क्षति पुर्‍याउन सक्छन्, जसलाई भारतले नापीताैली कारबाही भनेर बचाउ गरेको छ।

मृत्यु र क्षति: पाकिस्तानी स्रोतले कम्तीमा २६ जनाको मृत्यु भएको र ४६ जना घाइते भएको दाबी गरेको छ, जबकि भारतीय सञ्चारमाध्यमले १०० भन्दा बढीको मृत्यु भएको अनुमान गरेका छन्। यी मिसाइलहरूको परिशुद्धताले नागरिक क्षति कम भएको भारतको दाबी छ।

ह्यामर म्युनिसन:

क्षमता: ह्यामर म्युनिसनहरू साना र गतिशील लक्ष्यहरू नष्ट गर्न विशेष रूपमा प्रभावकारी छन्। यिनको लेजर-गाइडेड प्रणालीले चलायमान वाहन वा व्यक्तिहरूलाई पनि सटीक प्रहार गर्न सक्छ। यिनको सानो वारहेडले ठूलो क्षेत्रमा क्षति नपुर्‍याई लक्षित संरचनाहरू नष्ट गर्छ।

प्रभाव: यी म्युनिसनहरूले आतंकवादी समूहका कमान्ड सेन्टरहरू र हतियार भण्डारहरू नष्ट गर्न प्रयोग भए। यिनको प्रयोगले नागरिक क्षेत्रमा क्षति कम भएको भारतको दाबी छ, तर पाकिस्तानले तीन बालबालिकासहित सात जनाको मृत्यु भएको बताएको छ।

घातकता: ह्यामर म्युनिसनहरू सामरिक हमलाका लागि डिजाइन गरिएकाले ठूलो क्षेत्रमा विनाश गर्नेभन्दा लक्षित क्षति पुर्‍याउन बढी प्रभावकारी छन्।

ब्रह्मोस मिसाइल (सम्भावित):

क्षमता: यदि ब्रह्मोस प्रयोग भएको हो भने, यो अत्यन्त घातक मानिन्छ। यसको सुपरसोनिक गति र ३०० किलोग्रामको वारहेडले ठूलो क्षेत्रमा विनाश गर्न सक्छ। यो मिसाइल राडारबाट बच्न सक्षम छ र समुद्र, जमिन वा हवाई लक्ष्यमा प्रहार गर्न सक्छ।

प्रभाव: ब्रह्मोसले ठूलो संख्यामा आतंकवादी संरचनाहरू र हतियार भण्डारहरू नष्ट गर्न सक्छ, तर यसको प्रयोगले नागरिक क्षेत्रमा ठूलो क्षति पुर्‍याउने जोखिम हुन्छ।

प्राविधिक र रणनीतिक विश्लेषण:

भारतले स्काल्प र ह्यामर मिसाइलहरू प्रयोग गरेर परिशुद्ध हमला गरेको दाबी गरेको छ। यी हतियारहरूको जीपीएस र लेजर-गाइडेड प्रणालीले नागरिक क्षति कम गर्न सहयोग पुर्‍याएको भारतको भनाइ छ।

भारतको यो रणनीतिले पाकिस्तानको हवाई रक्षा प्रणालीको कमजोरी पनि उजागर गरेको छ, किनभने यी मिसाइलहरूले पाकिस्तानको राडार र मिसाइल रक्षा प्रणालीलाई छल्न सफल भए।

मानवीय र कूटनीतिक प्रभाव:

यी मिसाइलहरूको घातकताले ठूलो मानवीय क्षति पुर्‍याउन सक्ने जोखिम छ, विशेषगरी घनाबस्ती वा नागरिक क्षेत्रमा प्रयोग भएमा। पाकिस्तानले भारतको हमलालाई ‘सीमा उल्लंघन’ भनेर कडा जवाफ दिने चेतावनी दिएको छ।

चीन र टर्कीले भारतको हमलालाई खेदजनक भन्दै शान्तिको अपिल गरेका छन्, जबकि अमेरिका, रूस र गल्फ देशहरूले संयम अपनाउन आग्रह गरेका छन्।

पाकिस्तानको जवाफी क्षमता:

पाकिस्तानले मे ३, २०२५ मा अब्दाली (हत्फ-२) ब्यालिस्टिक मिसाइलको परीक्षण गरेको छ, जसको रेंज ४५० किलोमिटर छ। यस्ता मिसाइलहरू भारतको सीमावर्ती क्षेत्रमा प्रहार गर्न सक्षम छन्, तर स्काल्प र ह्यामरजस्ता हतियारहरूसँग तुलना गर्दा कम प्रभावकारी मानिन्छन्।

पाकिस्तानको शाहीन-३ मिसाइल (२,७५० किमी रेंज) परमाणु हतियार बोक्न सक्षम छ, तर यो सामरिक हमलाका लागि उपयुक्त छैन।

भारतले अपरेसन सिन्दूरमा प्रयोग गरेका स्काल्प क्रूज मिसाइल र ह्यामर प्रेसिजन-गाइडेड म्युनिसनहरू अत्याधुनिक र उच्च सटिकतायुक्त हतियारहरू हुन्। यी मिसाइलहरूले आतंकवादी शिविरहरू नष्ट गर्न प्रभावकारी भूमिका खेले, तर नागरिक क्षेत्रमा प्रयोग हुँदा ठूलो मानवीय क्षति पुर्‍याउन सक्छन्।