युरोपेली पथमा लम्किएको मोरोक्को र प्राथमिकताको सडक सञ्जाल

घुम्नु, नयाँ परिवेशबारे जानकारी लिन चाहनु वा केही नयाँ खोजी गर्नु मानवीय स्वभाव नै हो । यदि मानिसको प्रारम्भिक पुस्ता घुमन्ते नभई जंगलमै रहिदिएको भए यो एक्काइसौं शताब्दीको मानव पुस्ताको नयाँ गन्तव्य चन्द्रलोक वा मंगललोक हुने थिएन । दरबार छोडेर नयाँ गन्तव्यको खोजी नगरेको भए सिद्धार्थ गौतम बुद्धको रुपमा रुपान्तरित हुने सम्भावना कतिको थियो ? इटालीदेखि स्पेनसम्मको जीवन यात्रा तय नगरेको भए क्रिस्टोफर कोलम्बस कसरी आजसम्म उत्सुकता र खोजीका पात्र हुने थिए ?

जापान किनारादेखि पूर्वी युरोप अनि साइबेरियादेखि हिमालय सीमा हुँदै इरान-अफगानसम्मको साम्राज्य खडा गर्न चङ्गेज खानले कति माइलको यात्रा तय गरे होलान् ? आखिर यात्राले भूगोलको नयाँ गन्तव्यमा मात्र पुर्‍याउँदैन, चेतना, अन्वेषण र चिन्तनको नयाँ उचाइमा पनि पुर्‍याउँछ । त्यही उचाइका कारण होला उनीहरूलाई धरातल साँघुरो देखिन थाल्छ र उनीहरू थप फराकिलो धरातलको लक्ष्यमा लाग्छन् । साँच्ची नै जति उचाइमा पुग्यो, भूगोल र धरातल त उत्ति नै सानो त देखिन्छ नि होइन ? त्यसैले त होला हजारौं माइलको यात्रा गरेर नयाँ क्षितिज भेट्टाउनेहरू नै सहश्राब्दीसम्म बाँचिरहेका छन्, त्यही उचाइको यात्रा र फाँटिलो क्षितिजका कारण ।

मानव अभिरुचिको विषयमात्र होइन यात्रा र घुमन्ते जीवन । जनावर र चराचुरुङ्गी र जलचरहरू पनि घुमाइमा खुब रमाउँछन् । आवश्यकता, बाध्यता वा परिबन्धले पनि मानिस वा कुनै पनि प्राणी घुमिरहेको हुन्छ, घुमन्ते बनेको हुन्छ । घुम्नु भनेको जीवनलाई अनुकूलतर्फ डोर्‍याउनु र जगतलाई नयाँ दृष्टिबाट हेर्नु पनि हो । आफू बाँच्ने र भावी पुस्ता बचाउने अभिलाषाले पनि मानिस वा प्राणीलाई घुमाइरहेको हुन्छ । यही बुझेर त होला, साइबेरियाको प्रतिकूलताका कारण अनुकूलताको खोजीमा लाखौं चराको हुल घुम्दै नेपाल आइपुग्छ । अनि पूर्वोत्तर भारतदेखिका हात्तीका बथान हजारौं लमक पार गर्दै बाहुनडाँगी छिचोलेर कोशी टप्पु हानिन्छन् । सामुद्रिक मिचाहा माछाका प्रजाति पूर्वी नेपालका खोलामा भेटिन्छन् । घुम्ने मानिसमात्रै होइन, सबै प्राणी घुमिरहेकै हुन्छन् ।

मानव अभिरुचिको विषयमात्र होइन यात्रा र घुमन्ते जीवन । जनावर र चराचुरुङ्गी र जलचरहरू पनि घुमाइमा खुब रमाउँछन् । आवश्यकता, बाध्यता वा परिबन्धले पनि मानिस वा कुनै पनि प्राणी घुमिरहेको हुन्छ, घुमन्ते बनेको हुन्छ ।

जे होस्, घुम्नु कसैको रहर, कसैको नियति, कसैको अस्तित्व रक्षाको कवच पनि हो । घुमाइ र यात्राबारे मभित्रै चाहिँ विरोधाभाष छ । उत्सुक रहने, तर अल्छी गर्ने, तराई मधेशको समथर जमिनमा पाइला सार्न सिकेका कारण पनि अग्ला पहाडहरू मलाई उक्लिन आँट आउँदैन । फेरि सम्म भूमिमा जन्मिएकै कारण पैदल र उकालो यात्राबाट पन्छिन खोज्नु मेरो अल्छे पनि हो । मेरै जस्तै भूगोलमा हुर्किएर हाड-छाला कसिलो बनाएकाहरूले हप्तौंको यात्रा र हजारौं मिटरको उचाइ नापिसकेका छन् । मैले केही नापेको छैन । फेरि उचाइमा पुग्नुभन्दा उचाइमा टिकिरहनु थप चुनौतीपूर्ण पनि हो, चाहे त्यो भौगोलिक उचाइ होस् वा मानक उचाइ । त्यसैले उचाइदेखि मलाई डर पनि लाग्छ ।

अनि शुरु भयो ५ हजार माइलको यात्रा

हिमालको काखमा हुर्किएको मेरो लागि सागरको डिल र मरुभूमिको टुप्पोसम्म पुग्न पाउनु स्वाभाविक रोमाञ्चकता थियो । मभन्दा मेरो राहदानी हतारिएको थियो पुग्न र उसको आफ्नो जीवनको उत्तरार्द्धमा आफू हुनुको अस्तित्व पाउन लागेकोमा । ८ हजार ५१५ किलोमिटर अर्थात ५ हजार २९१ माइलको यात्रा थाल्ने बेलामा काठमाडौंको ठिही निख्रिँदै थियो, घामको जवानी जवान बनिरहेको थियो, तर काठमाडौंको उष्णता वयष्क हुन जति हतारिएको मलाई उत्ति बेस्सरी चाहिँ औडाहा भएको थिएन पहिलो वैदेशिक यात्राका लागि ।

मभन्दा अनुभवी, बढी घाम-जून खेपेका, धेरै मूलको पानी पिएकाहरूको साथ रहने निधो भएकाले पनि म ढुक्क थिएँ, तर व्यवसायिक यात्राका लागि उत्ति आकर्षक नभइरहेको उत्तर अफ्रिकाको भूगोलले भने मलाई लोभ्याएको थियो । आन्ध्र महासागरले थकाई मार्नेदेखि सहारा मरुभूमिले यात्रा थाल्नेसम्मको मोरोक्को उत्सुकताको भूगोल थियो । मेरा लागि मोरोक्कोमात्र नयाँ ठाउँ थिएन, महासागर र महामरुभूमि पनि कुमारी गन्तव्य थियो ।

वैदेशिक यात्राको प्रक्रियासम्म नबुझेको, विदेश यात्राका लागि औंठाछाप म । छामछाम-छुमछुम गर्दै त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका प्रक्रियाहरू पार गर्दा एक घण्टा त बितिहालेछ । विमानस्थलमा झोला पुर्‍याइदिन, शुभयात्रा भन्न, खादा-माला लगाइदिन वा विछोडका पीडा अँगालोमा बाँधिएर विभाजन गर्न आउनेहरू हुलका हुल थिए । न मैले कसैलाई बिदाईका हात हल्लाउनु पर्‍यो न त कसैको खादा-माला लाइदिनुपर्‍यो । आखिर ४-५ दिनको यात्रा न थियो, अँगालोमा बेरिएर बिदाई विरक्ति पनि बाँड्नु थिएन । म हात र काँधमा एक-एक झोला सम्हाल्दै प्रतीक्षास्थलमा पुगेर श्रीमती गीतालाई पछिल्लो अवस्थाबारे जानकारी दिएँ । विमानस्थलमा पुगेको फोटा माग हुँदा कसैलाई खिचिमाग्न पनि झ्याउ लाग्यो । ‘सेल्फिस’ हुँदै गएको दुनियाँ झैं केही थान ‘सेल्फी’ पठाइदिएँ ।

घुम्ने मानिसमात्रै होइन, सबै प्राणी घुमिरहेकै हुन्छन् । जे होस्, घुम्नु कसैको रहर, कसैको नियति, कसैको अस्तित्व रक्षाको कवच पनि हो । घुमाइ र यात्राबारे मभित्रै चाहिँ विरोधाभाष छ । उत्सुक रहने, तर अल्छी गर्ने, तराई मधेशको समथर जमिनमा पाइला सार्न सिकेका कारण पनि अग्ला पहाडहरू मलाई उक्लिन आँट आउँदैन ।

कार्यक्रमको सन्दर्भ थियो, विश्वका मन्त्रीहरू सहभागी हुने सडक सुरक्षासम्बन्धी विश्व सम्मेलनको चौथो संस्करण, सन् २०२५ फेब्रुअरी १८-२० । सडक र सडक सुरक्षा मामिला हेर्ने नेपालको भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्रालयबाट सचिवको नेतृत्वमा नेपाली प्रतिनिधिमण्डल त्यसतर्फ जाँदै थियो । नेपालबाट विभिन्न अनुसन्धानकर्ता, अभियानकर्मी, सरोकारवालाहरू सहभागी हुँदै थिए । कतार एयरको विमानभित्र आसन ग्रहणपछि मन्त्रालयका सचिव, हाम्रा टोली नेता केशवकुमार शर्माले भन्नुभयो– ‘गोपालजी क्या भाग्यमानी है ? पहिलो विदेश भ्रमण त्यो पनि अफ्रिकी मुलुक अनि बिजनेस क्लास जुर्‍यो है ? भाग्यमा त लेखेकै हो ।’ मुस्कुराउनु बाहेक मसँग के नै जवाफ थियो र ?

हवाईजहाजले पखेँटा फिजाएपछि हाम्रो के काम ? उसले आफ्नो काम थालेपछि हामी फुर्सदिला ! उत्सुकुता, अत्यास, अन्योल खास त केही थिएन । सबै सामान्य थियो । मलाई त केही थिएन, बरु विमानभित्र उपलब्ध सामलतुमलको स्वादले जिब्रोले नै अनौठो मानिरहेको थियो । जहाजले उचाइ लियो, घरदेखि घरसम्मका दूरीहरू कम हुँदै गए । अघिसम्मका वैभवहरू पुड्का भए । बादलमाथि पुगेपछि पहाडहरू पोथ्रा भए, हिमालहरू छोपिए । आखिर जति उचाइबाट हेर्‍यो, दूरी र फरक त झन् झन् कम देखिँदो रहेछ नि ! भौतिक दृष्टिमात्रै होइन हाम्रा दूरी र फरक मतहरूलाई पनि त चेतनाको उचाइबाट हेर्दा त्यस्तै पोथ्रा र होचा देखिँदा हुन् नि है ? तर विवेकको त्यो उचाइ चढ्ने कसलाई फुर्सद छ र ! मलाई निदाउन साइत हेर्नुपर्दैन, कर लाउनुपर्दैन, समय चाहिँदैन, बहाना पनि चाहिँदैन । जोखना हेर्नु केही थिएन, सँगैको सीटकी सहयात्रीसँग पनि संवाद फुटाउने प्रयास भएन । विमान उडिरहयो, म सुतिरहेँ ।

विश्रामस्थल कतार विमानस्थलसम्म ३ हजार ३९५ किलोमिटर अर्थात २ हजार १०० माइलभन्दा लामो दूरी पार गर्दा चानचुन ४ घण्टाका अधिकांश समय निद्राएरै बित्यो । रमिता हेर्नु केही थिएन आखिर । निदाउनुबाहेक, केही समय खानपिन र फाट्टफुट्ट शौचालयमा बित्यो । सचिव शर्मा र सहसचिव शुभराज न्यौपाने अघिल्लो सीटमा संवाद गरिरहेको पनि देख्दै थिएँ । आफ्नो सँगैकी सीटकी सहयात्री न मेरो भाषा बुझ्ने न त म मैले उनको । बुझ्नैपर्ने परिवन्ध भएको भए कष्ट पनि गरिन्थ्यो, त्यो परेन ।

वैभवको कुरै नगरौं

कतार विमानस्थलमा पाइला बिसाउनासाथ केही घण्टा अघि छोडेको मेरो विमानस्थल आँखाभरि नाच्न आइपुग्यो । साँघुरो, चेपारो भए पनि मेरो, मेरो नै थियो । वैभवशाली, चमकदार, बहुतले अनि भव्य सुपरमार्केट भन्दा पनि विशाल लागे पनि त्यो मेरो थिएन । ओठभरि लाली, आङभरि मासु र मुहारभरि कान्ति भरिएकी अर्काकी आमा र आफ्नी लुम्री-झुम्री आमाको तुलाना गरेर किन आफ्नै मुखमा छिटा पार्नु ? तर त्यो कृत्रिम भू-बनोटमा भीमकाय वैभव स्थापित गर्न मेरा हजारौं दौंतरीहरूको रगत-पसिना, बल-वैंश र हाडखोरसमेत त्यही माटोमा मिसिएको सम्झिन खोज्दा चाहिँ भोको पेटको झुसिलो डकार मुख तीतो पार्दै बाहिर निस्कियो । अर्काको उचाइसँग तुलना गरेर आफू होचो हुने, अर्काको सम्पन्नतासँग तौलिएर आफू दरिद्र सावित हुने, अर्काको वजनसँग जोखिएर आफू फिस्टो बन्ने यत्न नगरेकै जाती । भो, अर्काको वैभवको कुरा नगरौं !

व्यवसायिक यात्राका लागि उत्ति आकर्षक नभइरहेको उत्तर अफ्रिकाको भूगोलले भने मलाई लोभ्याएको थियो । आन्ध्र महासागरले थकाई मार्नेदेखि सहारा मरुभूमिले यात्रा थाल्नेसम्मको मोरोक्को उत्सुकताको भूगोल थियो । मेरा लागि मोरोक्कोमात्र नयाँ ठाउँ थिएन, महासागर र महामरुभूमि पनि कुमारी गन्तव्य थियो ।

केही घण्टा बिताउनु थियो विमानस्थलमा । के गर्ने, कसो गर्ने केहीबेर छटपटी भयो, तर यात्रुलाई आराम गर्न र सजिलो बिछ्यौना नचाही निदाउन सक्नेहरूका लागि ‘साइलेन्स रुम’ सहयात्री शुभराजले पहिल्याएपछि ज्यान छोडिदिन ढुक्क भयो । एउटा फ्ल्याक जत्रो, तर सुत्न सकिने तख्तामा घुरीघुरी निदाउनु अघि सम्झिएँ, हजारौं नेपालीहरूको बल-वैंशको जगमा उभिएको कतारको वैभव पूरापूर घुम्न पाए झन् कति देखिएला ? भाँडाको भात पाक्यो-पाकेन थाहा पाउन, दुई सिता औंलामा मिच्दै थाहा हुन्छ, प्रत्येक सिता जाँच्नु पर्दैन । पढिएका विवरण, सुनिएका बखान र देखिएको एयरपोर्ट त्यही वैभवको संकेत थियो, तर निद्रा पुर्‍याएर केही घण्टामा मोरोक्कोको कासाव्ल्याङ्का उड्नु थियो । त्यसैले आफ्नो घाउ, आफैं कोट्याएर, आफैंलाई कति दुःखाउनु ? भो अर्काको वैभवको कुरा नगरौं !

अनि भ्रमको पर्दा च्यातियो

काठमाडौंदेखि कतारभन्दा दोब्बर लामो हवाई उडानपछि मोरोक्कोको प्रमुख शहरमध्येको कासाव्ल्याङ्का विमानस्थलमा उत्रँदा हेँला-होचोको दृष्टिले हेरिने अफ्रिकाभन्दा भीमकाय लाग्यो, त्यो उत्तर अफ्रिकी भूमि । आँखाका लागि अनन्त लाग्ने फाँटसम्म फैलिएको विमानस्थलमा ताँती लागेका राष्ट्रिय ध्वजाबाहक विमानहरू । निख्रिँदै निख्रिँदै गएको मेरो देशको ध्वजाबाहक विमान सम्झिएर आफ्नै गोडा किन लुला पार्नु, त्यो विरानो भूमिमा भन्दै चेकजाँचको प्रक्रियामा लागियो ।

विमानस्थलभित्रै रहेको कार्यक्रम आयोजकहरूको स्टलमा पुगेपछि उनीहरूले हामीलाई कार्यक्रमस्थलसम्म लैजान गाडीको व्यवस्था गरिएको जानकारी दिए । बाहिर पुग्दा गाडी हामीलाई नै पर्खिरहेको थियो । चालक बस्ने सीट हाम्रोभन्दा ठीकविपरीत । हाम्रोमा दायाँतर्फ चालक रहने, त्यहाँ बायाँतर्फ । फरक यहीबाट शुरु भयो ।

२४२ किलोमिटरको दूरी पार गर्दै कार्यक्रमस्थलसम्म पुग्नु थियो । हतारिएका हामीलाई गाडी चालक आश्वस्त पार्दै थिए, नआतिनु अढाई घण्टामा पुगिन्छ । हामी सबैका लागि नौलो ठाउँ, नौलो परिवेश, उत्सुकता समान थियो । टोली नेता र चालकबीच भइरहने संवादले हामीलाई पनि कतिपय विषयहरूको जानकारी भइरहेको थियो । सडकबाट देखिने शहरमा गगनचुम्बी महल थिएनन्, शहरी कर्कसा सुनिएन । औसतमा ४-५ तलाका अरबिक मोडलका घरहरूका झुरुप्प बस्ती, कहीँ तिनै झुरुप्प बस्तीहरूका मझौला शहरहरू नियाल्दै यात्रा वेग मारिरहेको थियो ।

भौगोलिक रुपमा उत्तर अफ्रिका, शासन व्यवस्थामा राजतन्त्र, राष्ट्रिय धर्म इस्लाम अनि समाज हेर्दा युरोप । मुस्लिम राजतन्त्रात्मक मुलुक भए पनि बुर्काले अनुहार छोपिएका महिलाहरू देखिएनन् । विमानस्थलमा महिला कर्मचारीहरू पनि उल्लेख्य । हुन त पर्यटकहरूका लागि आन्ध्र महासागरदेखि सहारा मरुभूमिसम्मको मज्जाका लागि मोरोक्को प्रमुख गन्तव्य हो । त्यसैले पनि यहाँ धेरै देशका पर्यटक आउने नै भए, तर कर्मचारी, सवारी चालक, वेटर, पसलका गल्लावाललगायतका ठाउँमा पनि महिलाहरू मधुर मुस्कान र फुर्तिलो छाँटासहित सक्रिय थिए । अफ्रिकी देश, मुस्लिम राजतन्त्र भएको देशप्रति जुन भ्रम थियो, गाडीको प्रतिघण्टा १२० किलोमिटरको गतिले क्रमशः च्यातिरहेको थियो ।

आखिर जति उचाइबाट हेर्‍यो, दूरी र फरक त झन् झन् कम देखिँदो रहेछ नि ! भौतिक दृष्टिमात्रै होइन, हाम्रा दूरी र फरक मतहरूलाई पनि त चेतनाको उचाइबाट हेर्दा त्यस्तै पोथ्रा र होचा देखिँदा हुन् नि है ? तर विवेकको त्यो उचाइ चढ्ने कसलाई फुर्सद छ र !

सडक, सुरक्षा र बजार

आन्ध्र महासागरको अनन्त चुम्बनले चम्किएको कासाव्ल्याङ्का विमानस्थलबाट बोस्कुरा, बेरिचिड, सेत्तात हुँदै मर्सिडिज बत्तिँदा गति सुईले प्रतिघण्टा १३० सम्मको संकेत गर्थ्यो । सेत्तात बजार चाहिँ मोरोक्को राजधानी रावत र हामी पुग्ने शहर माराकेशको मध्यविन्दु हो । रावत जाने रहरलाई हुर्कन नदिई हामी लाग्यौं माराकेशतर्फ । आठ लेनको समथर सडकमा १२०-१३० किलोमिटर प्रतिघण्टाको वेग मार्दा पनि तिव्र गतिको महसुस हुन पाएको थिएन । ‘एक्सप्रेस वे’ प्रयोग गरेबापत ठाउँठाउँका सडक शुल्क बुझाउने ढाटहरू थिए, तर ढाटमा गाडी रोक्ने वा मानिस उत्रिएर पैसा बुझाउनु नपर्ने । अग्रीम रकम जम्मा गरिएका कार्डको स्टिकर गाडीको अग्रभागमा राखिएको रहेछ, ढाटका छेउमा पुगेर गाडीको गति घटाएपछि आफैं शुल्क भुक्तान हुने र ढाट खुल्ने । यो हाम्रो देशका लागि नौलो थियो ।

सडक सुरक्षाका लागि आठ लेनको मध्य भागमा सडक विभाजनको दर्विलो संरचना वारपारै रहेको अनि किनारामा पूरापूर ‘क्यास बेरियर’ लगाएर सुरक्षित बनाइएको । सडक र सुरक्षाका लागि मोरोक्कोले राम्रै चेष्टा गरेको रहेछ । ट्राफिक लाइटको व्यवस्थापन पनि दृष्टिमैत्री पाइयो । हाम्रा शहरहरूमा १५-२० फिट अग्ला खम्बाहरूमा रहेका ट्राफिक लाइट र चिन्ह देख्न नजिकै आइसकेको सवारी चालकलाई सहज हुँदैन । आकाशतिर फर्किएर हेर्नुपर्छ, त्यो पनि सवारीसाधनभित्रबाट देख्न कठिन हुन्छ, तर त्यहाँका सडकमा सामान्य मानिसको उचाइभन्दा केही अग्लोमात्र, ८-९ फिट अग्लो खम्बामा राखिएका चिन्ह र बत्ती देख्न पनि सजिलो रहेछ ।

समुद्रदेखि मरुभूमिसम्म फैलिएको मोरोक्कोको सडक सञ्जाल विस्तार पनि तिव्र रहेछ । इन्टरनेट सर्चले भन्यो, ‘यहाँ सडक र राजमार्गहरूको सञ्जालको कुल लम्बाइ ५७ हजार ३३४ किलोमिटर छ । यो देशको ३७.७१ मिलियन बासिन्दाको लागि प्रत्येकको लागि १.५२ मिटर हो । यसले मोरक्कोलाई विश्वव्यापी वरीयतामा ८२औं स्थानमा राख्छ ।’ यो आँकडामा रेलवेको लम्बाइ तथा अद्यावधिक विवरण थपिने ठाउँ भए पनि मोरोक्कोले सडक निर्माण, सुरक्षा र व्यवस्थापनमा महत्व दिएको पाइयो ।

बजार क्षेत्रहरू एक्सप्रेस वेभन्दा निकै पर । मानव बस्तीलाई छलेर बगेको सडक । एक्सप्रेस वेदेखि बजार र मानव बस्तीसम्म पुग्न अन्य सहायक सडक तथा राजमार्गहरू लमतन्न थिएँ, आँखैअघि । तिव्र गतिका सवारीसाधनमात्र चल्ने भएकाले द्रुत मार्गमा भीड नहुने । कुनै पनि घर पालुवा जनावरले बाटो काटेन, हाम्रो यात्रा अवधिभरि । द्रुतमार्गलाई छिचोलेर कुनै सहायक सडक जानुपर्ने भएको ठाउँमा ‘फ्लाई ओभर’को व्यवस्था । द्रुत मार्गको २४२ किलोमिटर यात्राभरि कहीँ पनि मुख्य राजमार्गसँगै भुईंबाट सहायक राजमार्ग गएको पाइएन ।

मानव बस्तीरहित सडक किनारा । बजार पनि १०-१५ किलोमिटरको अन्तरमा मात्र । बस्ती भएका ठाउँमा झुरुप्पै बस्ती नत्र खाली जमिन । सडक किनाराको जमिनमा हुर्किरहेका पोथ्रा विरुवाहरू । कहीँ घोडा नारेर नेपालको गोरु जोताइ शैलीमै जोतिरहेका किसानहरू । गाडी चालक भन्दै थिए, ‘यो किनाराको सबै खेती ओलिभको हो । ओलिभ आयात यहाँका मानिसहरूको मुख्य आम्दानी हो ।’

विविधताका बावजुद पनि एक भाषा, एक धर्म भएको मोरोक्कोले युरोपको विकास मोडेल पछ्याइरहेको रहेछ । शक्तिशाली राजतन्त्र भएको यो मुस्लिम तथा अफ्रिकी मुलुक घुम्न नै वार्षिक ठूलो संख्यामा युरोपेलीहरू पुग्ने गरेका छन् । एसियाली पर्यटकहरूको नजरमा पनि यो पर्न थालेको रहेछ ।

मार्चाबेन आबु, सिदि अलिलाब्रहलालगायतका बस्ती नजिकैबाट देखिने चुरे पहाडबाट सवारी चालक रोमाञ्चित हुँदै देखाए– ‘हाम्रो पहाड उता हेर त !’ हामी रोमाञ्चित हुनुको साटो आश्चर्यचकित बन्यौं । ‘यस्तो पोथ्रा थुम्का देखाएर पहाड रे ! हामीले भनिदियौं, माउन्ट एभरेस्ट सुनेको छ ? हो, हामी त्यहाँबाट आएका हौं, यीभन्दा धेरै अग्लाअग्ला पहाड हाम्रोमा त कति छन् कति !’ उनी मुसुक्क हाँसेमात्र । गहुँगोरोभन्दा उज्यालो मुस्लिम चेहरा लाजैले भए पनि मुस्कुराउँदा झनै उज्यालो भयो ।

झण्डै अढाई सय किलोमिटरको दुरी द्रुत मार्गबाट द्रुत गतिमा आउँदा समय २ घण्टा ५० मिनेटमात्र बितेको थियो । बीचमा ‘लेम, चिज र पाउरोटी’ अनि कफी खाँदा १५ मिनेट जति खर्चिएका पनि थियौं । हाम्रा लागि निर्धारित होटलमा पुगेपछि चालकले आफू बलशाली भएको सावित गर्न मुस्कुराएर खोज्दै भने, ‘मैले भनेको थिएँ नि म व्यवसायिक चालक हुँ, समयमै पुर्‍याउँछु भनेर । कस्तो लाग्यो ?’ हामीले उसैगरी मुस्कुराएर उनलाई समर्थन गरिदियौं र पस्यौं हामीलाई पर्खिरहेको होटल, मन्सुर ईद्हावीभित्र ।

युरोपेली पथको विकास

रावतलाई राजधानी माने पनि सबैभन्दा ठूलो शहर क्लासाब्याङ्कादेखि अर्को प्रमुख व्यवसायिक शहर माराकेससम्म आइपुग्दा मोरोक्कोका बारेमा मनमनै धेरै जिज्ञासा उठे । बहुसंख्यकको मातृभाषा अरबी रहे पनि फ्रेन्च र स्पेनिस प्रभाव पनि राम्रै रहेछ । ९९ प्रतिशतभन्दा बढी सुन्नी मुस्लिम रहेको मोरोक्कोमा सिया मुस्लिम भने अल्पसंख्यक रहेछन् । ४ लाख ४६ हजार ५५० वर्ग किलोमिटरमा फैलिए पनि यहाँको सबैभन्दा ठूलो दुःख पानी हो । समुद्री बन्दरगाह भएर के गर्नु, करिब आधा प्रतिशतको हाराहारीमा मात्र जल क्षेत्र हुनु र वर्षा नहुनुले यहाँ कृषि क्षेत्रमात्र नभई मानवीय उपयोगका लागि पनि पानीको चरम अभाव छ ।

विविधताका बावजुद पनि एक भाषा, एक धर्म भएको मोरोक्कोले युरोपको विकास मोडेल पछ्याइरहेको रहेछ । शक्तिशाली राजतन्त्र भएको यो मुस्लिम तथा अफ्रिकी मुलुक घुम्न नै वार्षिक ठूलो संख्यामा युरोपेलीहरू पुग्ने गरेका छन् । एसियाली पर्यटकहरूको नजरमा पनि यो पर्न थालेको रहेछ । अफ्रिकामा अभावैअभाव छ, मुस्लिमहरू कट्टरपन्थी हुन्छन्, राजतन्त्र विकासको अवरोध हो भन्ने जस्ता भाष्यहरू तोड्दै उत्तर अफ्रिकामा मोरोक्को सानदार विकासको पथमा लम्किएको देख्दा त्यो विरानो मुलुकमा एक पटक फेरि सम्झिएँ, उही कालजयी प्रिय गीत–

पर्खि बसें आउला भनी मेरो उठ्ने पालो ।