विक्रम ! तिमीले अन्तिम सास फेरेउ अरे…

उज्यालो घाम पूर्वबाट उदाउनै लागेको थियो । नगरकोट डाँडा कलिलो घामको रोशनीले लतपतिएको थियो । बिहान ब्युँझिएर मानिसहरू आ-आफ्नै काममा लाग्न सुरू गरिरहेका थिए । कोही मर्निङवाकमा निस्कँदै थिए । कोही दूध चिया उमाल्दै थिए, कोही चियाको चुस्की लिँदै थिए ।

सिंगो सहर नियमित दैनिकीमा चलमलाउन सुरू गर्दै थियो । यहीवेला द्रूत गतिमा संजालभरि एउटा अशुभ खबर फैलियो, ‘गायक तथा संगीतकार विक्रम राई बिते रे !’

यो कसरी सम्भव हुन्छ ? ३१ वर्षको युवा अचानक कसरी बित्न सक्छ ? हिजो मात्रै हाँस्दै कुरा गरिरहेको मान्छे । हिजो मात्रै हार्मोनियमको कीहरूमा औंला दगुराएर शब्दहरूमा जीवनको लय खोजिरहेको मान्छे । हिजो मात्रै रेकर्डिङ स्टुडियो र चिया पसलमा बसेर सीमान्तमा बाँचेका, उत्पिडनमा बाँचेका मानिसहरूका पक्षमा चर्काचर्की गरिरहने मान्छे ।

७८ वर्षीया राईकी आमा अमृतमाया राईलाई छोराको मृत्यु नस्वीकारेर धर छैन । राई सदाका लागि बिते भनेर आफ्नै मन थुमथुमाउनुको अर्को विकल्प शुभचिन्तकहरूसँग छैन ।

त्यस्तो मान्छेको मृत्यु कसरी सम्भव हुन्छ ? कुनै रोगव्याधी नलागेका, फरासिला युवाको मृत्यु कसरी सम्भव हुनसक्छ ? भ्रम नै सही, पर क्षितिजमा आकाश र धरती जोडिएका छन् भन्नलाई आधारहरू प्रशस्तै थिए । तर, राईको मृत्यलाई विश्वास गर्ने आधार केही थिएन ।

तैपनि यस्तो नमीठो खबर यस्सै त फैलँदैन । मनमा चिसो पस्ने नै भयो । शंका, उपशंका उब्जने नै भयो । नजिक छ भनेर मलाई मान्छेहरूले फोन गरेर राईको मृत्युबारे सोधिरहेका थिए । म्यासेज गरिरहेका थिए । म चाहीँ घटना असत्य होस् भन्ठान्दै अरुलाई नै फोन गरिरहेको थिएँ ।

ऊफ् ! सबैतिर बुझ्दाखेरि विश्वस्त भएँ, ‘के छ काजी, कता हो’ भनेर सोधिरहने राई हामीमाझ रहेनन् । ‘तिमीलाई केही समस्या त छैन नि ? छ भने खुलेर भन है’ भनेर प्रेमले सोध्ने राई हामीमाझ रहेनन् । हिजो राति ३ बजे हृदयघात भएछ । बागबजारको मोडेल अस्पताल पुर्याउनसाथ डक्टरले मृत घोषित गरेछ ।

यति नराम्रो खबरले दिमागलाई पूर्णरूपमा शून्य बनाइदियो ।

राईको मृत्यु अचानकमात्रै थिएन, अविश्वसनीय थियो । उसको मृत्यु असामयिकमात्रै थिएन, अकल्पनीय थियो । भर्खरै नेपाली संगीतको आकाशमा कावा खान सुरू गरेको प्रतीभा अल्पायुमै बितेको खबरले सक दिनु स्वाभाविक थियो । संगीत बुझेका मान्छेहरूले ‘लामो रेसको घोडा’ भन्दिएको स्रष्टाको सास रोकिएको खबरमा विश्वस्त हुन नसक्नु स्वभाविक थियो ।

तर, तीतो सत्यलाई स्वीकार्नुको विकल्प कोहीसँग पनि हुँदैन । अनि त्यही तीतो सत्यलाई स्वीकार्दै अगाडि बढ्नु नै सायद जीवन हो । जुन चिजलाई बदल्न सकिँदैन, त्यो बदल्न नसकिने यथार्थलाई स्वीकार गर्दै बाँच्नु नै सायद जीवन हो ।

धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, राई पहिलो नेपाल आइडल हुन् । एपी वान टेलिभजिनले नेपाल आइडलको फ्रेन्चाइज ल्याउनुअघि राष्ट्रिय रूपमा आयोजना भएको गायन रियालिटी शो नेपाल आइडलका विजेता हुन् । फ्रेन्चाइज ल्याएका आयोजकले राईलाई क्रेडिट नदिएपछि दर्शक/स्रोताले विरोध गरेका थिए । पछि आयोजकले राईलाई पहिलो नेपाल आइडल स्वीकार गर्दै सम्मानसमेत गरेको थियो ।

संगीतका नाममा कसैसँग सम्झौता गरेनन्, अवसरका लागि कसैको चाकडी गरेनन् । यसमा उनका साथीभाइले सधैँ गर्व गर्लान् ।

कलिलै उमेरमा १२/१३ वर्षअघि रियालिटी शो नै जितेर आए पनि बजारमा च्याउ झैं उम्रिएका रियालिटी शो र यसले निर्माण गर्ने ‘अल्पकालीन’ चर्चाप्रति राईको एकरत्ति विश्वास थिएन । उनी मिहेनत, लगनशीलता र संगीतप्रतिको समर्पणमा विश्वास गर्थे । गीतको शब्दले बोक्ने ओज र संगीतले ल्याउने तरंगमा विश्वास गर्थे । आफ्नै लय र रफ्तार पक्रेर सुसाइरहने ध्यानस्थ खोलाको गीतजस्तो गायनमा राईको विश्वास थियो ।

उनको संगीतप्रतिको यही बुझाइका उपज हुन्, उनले स्वर तथा संगीत भरेका सयौं गीतहरू । राजेश पायल राईले गाएको ‘हौवा हौ दर्शन नमस्ते’, मेलिना राईले गाएको ‘तिम्ले बाटो फेर्यो अरे २ र ३’ जस्ता सर्वाधिक रुचाइएका गीतहरूमा राईको संगीतको जादू भेटिन्छ । ‘पुरानो हुँदैन माया’ र ‘जीवनसाथी तिमीलाई छ मेरो सलाम’ जस्ता क्लासिकल गीतहरूको अफिसियल रिमेकमा राईको गायनको मोहनी भेटिन्छ ।

राईका अधिकांश गीतमा प्राय अनिवार्य सर्तजस्तो हुन्थ्यो, मौलिकता । आफूले भर्ने अधिकंश संगीतमा किराती समुदायको स्वाद थप्न बिर्सदैनथे । अनि आफ्नो सामुदायिक पहिचानको रङ संगीतमा हुनुपर्छ भन्ने कुरामा सधैं दृढ रहन्थे । यतिमात्रै होइन, सीमान्तमा बाँचेका, उत्पीडनमा परेका मानिसहरूको पक्षमा गीत संगीतको अलवा आफैँ मुखर भएर बोल्थे । राज्यसत्ताले सयौं वर्षदेखि गरिरहेको अन्याय र अत्याचारमाथि राम्रैसँग बोल्न, तर्क र बहस गर्न सक्थे ।

त्यस्तो मान्छेको मृत्यु कसरी सम्भव हुन्छ ? कुनै रोगव्याधी नलागेका, फरासिला युवाको मृत्यु कसरी सम्भव हुनसक्छ ?

संगीत भन्नसाथ एक थान गिटार, एक थान हार्मोनियम, एक थान माइक, दुई लाइन गीत र एउटा युट्युब च्यानल भनेर हिँड्ने हुलहुज्जतहरूको बीचमा सामाजिक, राजनीतिक मुद्दाहरूमाथि निरन्तर अपडेट रहिरहने, परेको खण्डमा आफ्नो धारणा पनि राख्ने संगीतकर्मी भेट्नु भनेको दुर्लभ कुरा हो । संगीत भनेको दुई-चार थान भाइरल मान्छेहरू जम्मा गर्नु, स्टुडियोमा लगेर ‘क्वार क्वार’ कराउन लगाउनु मात्रै होइन भनेर खुलेआम तर्क गर्न सक्ने मान्छे भेट्नु भनेको झनै दुर्लभ कुरा हो ।

अलोकप्रिय भइन्छ भन्ने जान्दाजान्दै पनि आफ्नो विचार राख्नलाई नडराउने संगीतकर्मी भेटिनु भनेको हजारौंको भीडमा दृष्टिविहीन आँखाले डा. सन्दुक रुइत भेटाउनुजस्तै हो । अटो ट्युनका भरमा हल्लाखल्ला गरिरहेकाहरूको बीचमा संगीत भनेको ‘सिर्फ साधना शिवाय केही होइन’ भन्ने संगीतकर्मी भेटिनु भनेको कर्कस धूनहरूको बीचमा हृदयको तिर्खा मेट्न सक्ने गीत भेटिनुजस्तै हो । ‘संगीत भनेको सिर्फ पैसा’ हो भन्ने हुलहरूको बीचमा ‘संगीत भनेको सृजना शिवाय केही होइन’ भन्ने मान्छे भेटिनु भनेको कस्तुरीले आफ्नो विणाको सुगन्ध आफैँ थाहा पाउनु जस्तै हो ।

विक्रम राई तिनै संगीतकर्मी थिए, जो संगीतको शक्ति र वजनलाई सम्मान गर्न सक्थे । गोपाल योन्जन र ओमविक्रम विष्टजस्ता अलग धारका स्रष्टामाथि मज्जाले बोल्न सक्थे । शम्भुजित बाँसकोटाका गीत र र्यापर यम बुद्धका र्‍यापरहरूको मजाले गफ गर्न सक्थे । उनी शम्भु राईलाई सम्मान गर्थे, अहिलेका र्‍यापर भिटेनको प्रशंसा पनि गर्थे । संगीतका सबै खाले विधालाई उत्तिकै सम्मान गर्थे । यो खालको उदारता विक्रम राईको संगीतप्रतिको बुझाइ र चेतनाको उपज थियो । सायद त्यही चेतनाकै कारण राईको संगीत विशेष हुन्थे, अलग्गै हुन्थे ।

न उनीसित घमण्ड थियो, न त अहंकार थियो । जस्तो खाले मान्छे छ, त्यस्तै गफ गर्न सक्थे । उनीसित संगतिप्रतिको न्यूनतम ज्ञान नभएको, तर ‘चर्चित कलाकार हुन्छु’ भन्ने भ्रम पालेर हिँडेका हुलहुज्जतहरू पनि हुन्थे । उनीसित ‘साधनाले खारिएपछि मात्रै असल कलाकार बनिन्छ’ भनेर हिँडेका स्रष्टाहरू पनि हुन्थे । उच्च राजनीतिक, सामाजिक चेत बोकेर हिँड्ने मान्छेहरूको वरिपरि पनि रहन्थे ।

ऊफ् ! सबैतिर बुझ्दाखेरि विश्वस्त भएँ, ‘के छ काजी, कता हो’ भनेर सोधिरहने राई हामीमाझ रहेनन् । ‘तिमीलाई केही समस्या त छैन नि ? छ भने खुलेर भन है’ भनेर प्रेमले सोध्ने राई हामीमाझ रहेनन् । हिजो राति ३ बजे हृदयघात भएछ । बागबजारको मोडेल अस्पताल पुर्याउनसाथ डक्टरले मृत घोषित गरेछ ।

राईलाई सम्झनसाथ मनमा खड्किरहने अनि बिझाइरहने एउटै कुरा छ, ‘उनले आफ्नो प्रतिभालाई व्यवसायिक कोणबाट हेर्न जानेनन् ।’

संगीतका नाममा कसैसँग सम्झौता गरेनन्, अवसरका लागि कसैको चाकडी गरेनन् । यसमा उनका साथीभाइले सधैँ गर्व गर्लान् । तर, उसले आफ्नो प्रतिभालाई अलिकति भए पनि व्यवसायिक कोणबाट हेरिदिएको भए अवस्था अर्कै हुन्थ्यो । किनभने एउटा सृजनशील कलाकार कलाप्रतिको जुनूनले मात्रै बाँच्न सक्दैन, आर्थिक रूपमा पनि उसको अवस्था सहज हुनुपर्छ वा हुँदै जानुपर्छ ।

राईलाई अहिले टिचिङ अस्पतालमा पोस्टमार्टमका लागि राखिएको छ । पर्सिको दिन मंगलबार नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा अन्तिम श्रद्धान्जलीका लागि राखिँदैछ । यसपछि उनको पार्थीव शरीरलाई जन्मभूमि खोटाङ लगेर सदगद गरिँदैछ । ७८ वर्षीया राईकी आमा अमृतमाया राईलाई छोराको मृत्यु नस्वीकारेर धर छैन । राई सदाका लागि बिते भनेर आफ्नै मन थुमथुमाउनुको अर्को विकल्प शुभचिन्तकहरूसँग छैन ।

किनभने नजिक रहेका सबैलाई थाहा छ, विक्रम राई कुशल संगीतकर्मीभन्दा पहिले एउटा असल मानिस थिए । मानवीय गुणसहितको श्रष्टा थिए, अरुलाई अप्ठ्यारो पर्दा सधैँ अग्रभागमा रहन्थे । सकेको सहयोग गर्थे । सहयोगका लागि अरुलाई अपिल गर्नसक्ने उदार हृदय थियो उनको । त्यो हृदय आज हामीमाझ रहेन ।

विक्रम राईलाई श्रद्धाञ्जली दिँदै मेलिना राईले लेखेकी छन्, ‘जिन्दगी साँच्चिकै अप्रत्याशित रहेछ ।’ राजेश पायल राईले विक्रमको संगीतमा आफूले गाएको गीत नै सम्झिएर लेखेका छन्, ‘प्यारे विक्रम, जहाँ छौ खुसी रहनू ।’

विक्रमको संगीतमा राजेश पायलले गाएको एउटा गीत पनि सम्झिएका छन् उनले,–

लेखेको भाग्य मेटिँदैन

हत्केलाले सूर्य छेकिँदैन

हाँसौं, गाऔं, रमाऔं आजै हो

भोलिको दिन देखिँदैन