अभिमन्यु, एमाले अनि मिसन ८४

महाभारतमा अभिमन्यु भन्ने पात्रको कथा छ । सुभद्रा पुत्र अभिमन्यु बालखै थिए । तैपनि आफ्नो रणकौशल र शूरतामा प्रसिद्ध भैसकेका थिए । मानिसहरू उनलाई कृष्ण र अर्जुनको बराबरी सम्झन्थे । उनका पिता अर्जुन युद्धको लागि धेरै पर पुगेको अवस्थामा युधिष्ठिरले ती वीर बालकलाई बोलाएर भने- ‘बाबू ! द्रोणाचार्यले हामीलाई निकै दुःख दिइरहेका छन् । हामीले हार्नुपर्‍यो भने त तिम्रो पिता अर्जुनले हाम्रो निन्दा गर्नेछन् । द्रोणले रचेको चक्रव्यूहलाई हामीमध्ये अन्य कसैले पनि तोड्न सक्दैन । त्यसलाई तोड्न तिमीबाट मात्र सम्भव छ । त्यसले आज तिमी द्रोणको सेनामा आक्रमण गर्न तयार होऊ ।’

महाभारत युद्धको १३औं दिनमा चक्रव्यूहमा पारेर अग्रजहरुले उनको विभत्स हत्या गरेका थिए । यो ‘चक्रव्यूह’ गुरु द्रोणाचार्यले निर्माण गरेका थिए । अभिमन्युले चक्रव्यूहको कथा उनी आमाको गर्भमा हुँदा नै सुनेका थिए । अर्जुनले पत्नी सुभद्रालाई युद्धमा चक्रव्यूहमा पसेर निस्कने कथा सुनाउँदासुनाउँदै उनी निदाएकीले अभिमन्युलाई कसरी पस्ने र युद्ध गर्ने थाहा भए पनि कसरी निस्कने भन्ने थाहा भएन । उनी एक्लै भएको बेला चक्रव्यूहमा पारियो । एक्लो अभिमन्युसँग कौरव पक्षका सात जना अग्रज सारथिहरु लडे, जुन युद्धको नियमविपरीत थियो । महाभारतमा बुँदागत रुपमा युद्धका नियमहरु बनाइएका थिए । नियमानुसार सूर्य उदाउनुअघि र अस्ताएपछि युद्ध गर्न पाइँदैन थियो । त्यस्तै एक्लो योद्धासँग एकभन्दा बढीले लड्न नपाउने नियम पनि थियो । अभिमन्युलाई यसरी मार्नुको परिणाम कौरव पक्षका योद्धाहरुले पनि करिब करिब त्यसैगरी भोगे ।

मदन भण्डारीको नेतृत्वमा वैचारिक स्पष्टता र साङ्गठनिक विस्तारले नेपाली कम्युनिष्टहरुको चुलिँदो वैभव देखेर षड्यन्त्रपूर्वक हत्या गरियो । नेपालमा कम्युनिष्टको एकल सरकार बनिरहेको अवस्थामा प्रचण्ड-माधवको नेतृत्वमा नेकपा विभाजन गरियो । त्यसपछि १०औं महाधिवेशनको अवसरमा नारायणीमा १०औं लाख नेपालीको उपस्थितिपछि एमालेविरुद्ध महागठबन्धनको चक्रव्यूहको योजना बन्दै गयो । सबै प्रयत्नका बावजुद एमालेलाई कमजोर बनाउन कथित प्रयत्न भैरहेकै छन् ।

आज नेपालमा बनेको बजेट पनि परिचालनमा समस्या देखिएको छ । ठूला संरचना र पूर्वाधारमा व्यापक बजेट कतौटी भएको छ । विदेशिने नेपालीको लर्को रोकिएको छैन, के विद्यार्थी के मजदुर ! उद्योगधन्धा चौपट छन् । सटर बन्दको यति भयावह स्थिति भोग्दैछ नेपालले, तर सरकार आफैंलाई टिकाउन सकेकोमा मस्त देखिएको छ । सरकारी ठूला भ्रष्टाचारको काण्डमा सत्तारूढ नेताहरु मुछिएका छन् । संसदमा आर्थिक मुद्दामा विरलै छलफल भएको पाइन्छ । अल्पमतको पार्टीले बहुमतलाई डोर्‍याएर सत्तालाई जसोतसो चलाइएको छ ।

एमालेले सात दशकको निरन्तरता र संघर्षले नेपाली वामपन्थी आन्दोलन र लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको पहरेदार पार्टीको पहिचान बनाएको छ । चक्रव्यूह तोड्दै मिसन ८४ मार्फत पार्टीलाई राष्ट्रिय शक्ति बनाउँदै एकल बहुमतको सरकार बनाउन पूरै पार्टी पंक्ति महाअभियानमा होमिनुपर्छ ।

जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा नागरिक भूकम्पपछि अब जाडो छल्न नसकेर मर्दैछन् । सत्तारूढ गतिहीनता र सरकारविहीनताको यो पराकाष्ठा नै हो । तर, विषयान्तरण गराउन एमाले विरुद्ध राज्यको संयन्त्र र मिडिया खन्याइएको छ । प्रमुख प्रतिपक्षीविरुद्ध नयाँ, पुराना, अतिवादी सबै एकमत देखिन्छन् । जात र धर्मको आधारमा देशलाई लामो द्वन्द्वमा लाने सोच र अल्पकालीन अराजकताको अभ्यास पनि देखिँदैछ । मूलतः असफल सत्तारूढ गठबन्धन र दक्षिणपन्थी पुनरुत्थानवादीको ऐतिहासिक गठजोडको प्रहारको मूल निशानामा एमाले छ ।

मिसन ग्रासरुट हुँदै मध्यपहाडी विशेष अभियान घोषणा गरेको एमाले राष्ट्रिय शक्ति निर्माणमा अहोरात्र लागेपछि देशीविदेशी दृश्य अदृश्य सबै शक्ति एमालेविरुद्ध एकाकार भएको अब छिप्न सक्दैन । नेपाली राजनीतिको यो अनौठो चक्रव्यूहको मूल सार एमालेको नीति, विचार र सिद्धान्तको आलोकमा बढिरहेको संगठनको शक्तिलाई कुनै हिसाबले कमजोर बनाउन नसकिने निष्कर्षमा नेपालविरुद्धको देशीविदेशी शक्ति पुग्नु नै हो । सत्तासीन गठबन्धनको बन्धनको तारतम्य दृश्य शक्तिको एकाकार रुप हो भने अब दक्षिणपन्थी पुनरुत्थानवादी राजनीतिका खलपात्र पनि अदृश्यबाट दृश्य हुने र मैदानमा एमालेसँग पौठेजोरी खेल्न पाखुरा सुर्किंदै गरेको दृश्य देख्न सकिन्छ ।

इतिहासका कथामा झैं एमाले कच्चा छैन । बरु एमालेले सात दशकको निरन्तरता र संघर्षले नेपाली वामपन्थी आन्दोलन र लोकतान्त्रिक व्यवस्थाको पहरेदार पार्टीको पहिचान बनाएको छ । चक्रव्यूह तोड्दै मिसन ८४ मार्फत पार्टीलाई राष्ट्रिय शक्ति बनाउँदै एकल बहुमतको सरकार बनाउन पूरै पार्टी पंक्ति महाअभियानमा होमिनुपर्छ ।

पार्टीको सञ्जाल र सम्बन्ध बढाउन राजनीतिक संस्थाहरूको व्यापकतासँग पार्टीको प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष सम्बन्ध स्थापना गर्नु आवश्यक छ । साझा चासो वा लक्ष्य साझा गर्ने विभिन्न समूहहरूसँग गठबन्धन, साझेदारी र सहकार्य गर्न सकिन्छ । विभिन्न प्रकारका प्रगतिशील गठबन्धन निर्माण गरेर राजनीतिक परिदृश्यमा आफ्नो स्थिति बलियो बनाउन सकिन्छ । यस रणनीतिले पार्टीलाई घेरा हाल्ने वा एक्लो पार्ने विपक्षी शक्तिहरूसँग चुनौतीको सामना गर्न र प्रतिवाद गर्न सक्ने शक्ति सिर्जना गर्ने लक्ष्य राख्नुपर्छ ।

सञ्चार

हाम्रो लागि आफ्नो सन्देश, मूल्य र उद्देश्यहरू स्पष्ट रूपमा व्यक्त गर्न महत्त्वपूर्ण रणनीति भनेको सञ्चार हो । यसमा जनता र पार्टीका सदस्यहरूसँग प्रतिध्वनित हुने आकर्षक विषयवस्तु समावेश गर्न सकिन्छ । स्पष्ट सन्देशको माध्यमबाट पार्टीले सार्वजनिक धारणालाई आकार दिनसक्छ, गलत सूचनाको प्रतिरोध गर्नसक्छ र मुख्य मुद्दामा एमालेले आफ्नो अडानको समझ निर्माण गर्नसक्छ । पार्टीभित्र नियमित र पारदर्शी सञ्चारले आन्तरिक एकता कायम राख्न पनि मद्दत नै गर्छ ।

मुख्य कुरा भनेको एमालेको एजेन्डासँग मिल्दोजुल्दो सहयोगीहरू पहिचान गर्नु हो । चाहे औपचारिक गठबन्धन, अनौपचारिक साझेदारी वा मुद्दा आधारित सहकार्यमार्फत, रणनीतिक गठबन्धनहरूले पार्टीको प्रभावलाई विस्तार गर्न र जटिल राजनीतिक परिदृश्यहरूसँग जुध्न मद्दत गर्नसक्ने नेटवर्क सिर्जना गर्छ ।

यसबाहेक परम्परागत मिडिया, सामाजिक सञ्जाल र प्रत्यक्ष अन्तरक्रिया जस्ता विभिन्न सञ्चार च्यानलहरू प्रयोग गरेर, पार्टी विविध स्रोताहरूमा पुग्न सकिन्छ । बलियो र सुसंगत आवाजलाई बढावा दिएर पार्टीले राजनीतिक चुनौतीलाई अझ प्रभावकारी रूपमा प्रवाह गर्न र विपक्षीहरूको नकारात्मक प्रचारको प्रभावलाई कम गर्नसक्छ । प्रभावकारी सञ्चार समग्र विश्वास निर्माण गर्न, समर्थन जुटाउन र राजनीतिक क्षेत्रमा सकारात्मक छवि कायम राख्ने आधारशिला हो ।

सामुदायिक संलग्नता

एमालेजनका लागि स्थानीय समुदायसँग जोडिनु एक महत्वपूर्ण रणनीति हो । एमाले सधैं स्थानीय विकासको वकालत गर्ने र स्थानीय निकायलाई बलियो बनाउन लबिङ गर्ने शक्ति रह्यो । पार्टीको ध्यान समुदायको हितमा केन्द्रित गर्नुपर्ने हुन्छ । यसले सामुदायिक कार्यक्रममा सक्रिय रूपमा भाग लिने, स्थानीय सरोकार बुझ्ने र जनताका आवश्यकतालाई भविष्यमा पूरा गर्न सहयोग गर्छ । जनतासँगको प्रत्यक्ष सम्बन्ध बढाएर जनविश्वास निर्माण गर्न, तल्लो तहको समर्थन आधार स्थापना गर्न र थप लचिलो आधार निर्माण गर्न सकिन्छ ।

समुदायसँग संलग्न हुनाले पार्टीलाई यसले प्रतिनिधित्व गर्ने लक्ष्य राखेका मानिसहरूका चुनौतीहरू र आकांक्षाहरूबारे प्रत्यक्ष अन्तर्दृष्टि प्राप्त गर्न पनि सहयोग पुगेको हुन्छ । जनसंख्याका विविध आवश्यकता प्रतिविम्बित गर्ने नीतिहरू बनाउन दुईतर्फी सञ्चार आवश्यक छ । थप रूपमा सामुदायिक संलग्नताले पार्टीलाई सामाजिक संरचनाको थप अभिन्न अंग बन्न मद्दत गर्छ, यसले विपक्षीहरूलाई घेरा हाल्न वा अलग गर्न गाह्रो बनाउँछ । सामुदायिक संलग्नता भनेको समर्थन सङ्कलन गर्ने माध्यममात्र होइन, जनता र स्थानीय क्षेत्रको भलाइको लागि वास्तविक प्रतिबद्धता देखाउने माध्यम पनि हो ।

स्थानीय नेतृत्व

यथासमयमा स्थानीय तहहरूका लागि बलियो उम्मेदवारहरू पहिचान गर्नु र सोहीअनुसार स्थानीय पार्टी परिचालनको समग्र खाका बनाइनुपर्छ । चुनावको मुखमा उम्मेदवार तयार पार्ने र आन्तरिक पार्टी पङ्क्ति विभाजित हुने परिस्थितिको समूल अन्त्य गरिनुपर्छ । पार्टीको मूल्य र लक्ष्यहरूसँग मिल्दोजुल्दो अनि स्थानीय तप्काको सही नेतृत्व गर्न सक्ने व्यक्तित्वको बेलैमा पहिचान गरी आगामी चुनावी रणनीति तयारीमा लाग्नुपर्छ । सक्रिय रूपमा स्थानीय समुदायसँग बैठकहरू, कार्यक्रमहरू र तल्लो तहका पहलमार्फत उनीहरूको सरोकार बुझ्न माथिल्लो तहका नेतृत्वलाई समेत संलग्न गराइ स्थानीय नेतृत्व पहिचान गर्न सकिन्छ । स्थानीय पार्टी चलाउने कुरा र सरकार चलाउन विकास गरिने नेतृत्वमा एमालेले नयाँ भास्य तयार पार्नुपर्छ ।

आगामी गठबन्धन

रणनीतिक गठबन्धनले पार्टीको राजनीतिक स्थितिलाई बलियो बनाउन प्रभावशाली व्यक्तिहरू, संगठनहरूसँग साझेदारी गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ । राजनीतिक परिदृश्यमा प्रमुख खेलाडीहरूसँग पङ्क्तिबद्ध गरेर, पार्टीले स्रोतहरू, समर्थन जुटाउन र आफ्नो समग्र प्रभाव बढाउन सक्छ । गठबन्धनहरूले राजनीतिक घेराबन्दीको विरूद्ध बफरको रूपमा काम गर्न सक्छन् र रणनीतिक फाइदा प्रदान गर्न सक्छन् । मुख्य कुरा भनेको एमालेको एजेन्डासँग मिल्दोजुल्दो सहयोगीहरू पहिचान गर्नु हो । चाहे औपचारिक गठबन्धन, अनौपचारिक साझेदारी वा मुद्दा आधारित सहकार्यमार्फत, रणनीतिक गठबन्धनहरूले पार्टीको प्रभावलाई विस्तार गर्न र जटिल राजनीतिक परिदृश्यहरूसँग जुध्न मद्दत गर्नसक्ने नेटवर्क सिर्जना गर्छ । यी गठबन्धनहरू निर्माण र कायम राख्न निरन्तर सञ्चार, आपसी समझदारी र साझा उद्देश्यहरूको साझा प्रतिबद्धता आवश्यक छ ।

हाम्रो पार्टीविरुद्ध नकारात्मक कथाहरूको सामना गर्न, पार्टीका उपलब्धिहरूलाई हाइलाइट गर्न र यसको मूल्यहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सञ्चार गर्न छुट्टै जनसम्बन्ध रणनीति बनाउन आवश्यक छ । प्रतिष्ठाको क्षतिलाई न्यूनीकरण गर्न संकटलाई द्रुत रूपमा सम्बोधन गर्न र व्यवस्थापन गर्न तयार हुनुपर्छ ।

अनुकूलनता

परिवर्तनशील राजनीतिक परिदृश्यलाई हल गर्न एमालेका लागि अनुकूलनता एउटा महत्वपूर्ण रणनीति हो । यसले विकसित परिस्थितिहरूको प्रतिक्रियामा नीति, रणनीति र सन्देश समायोजन गर्ने क्षमता समावेश गर्छ । पार्टीले उदीयमान चुनौतीहरुलाई अझ राम्ररी सम्बोधन गर्न, अवसरहरू सदुपयोग गर्न र मतदाताको नजरमा सान्दर्भिक रहन आफ्नो अनुकूल परिस्थिति निर्माण गर्न सक्नुपर्छ । राजनीतिक वातावरण गतिशील हुन्छ र अप्रत्याशित घटनाहरू वा सार्वजनिक जनभावनामा परिवर्तनहरूले पार्टीको स्थितिलाई असर गरिरहेको बुझ्न सकिन्छ । अरु पार्टीभन्दा अगाडि रहन, परिवर्तन अनुमान गर्न र नयाँ घटनाक्रममा सक्रिय रूपमा प्रतिक्रिया दिन आवश्यक तयारी चाहिन्छ ।

सन्देशहरूको निर्माण

मिडिया कभरेजमा प्रतिक्रिया दिने र जनतासँग विश्वास र विश्वसनीयता निर्माण गर्न सञ्चार प्रबन्धन व्यवस्थित हुनुपर्छ । हाम्रो पार्टीविरुद्ध नकारात्मक कथाहरूको सामना गर्न, पार्टीका उपलब्धिहरूलाई हाइलाइट गर्न र यसको मूल्यहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सञ्चार गर्न छुट्टै जनसम्बन्ध रणनीति बनाउन आवश्यक छ । प्रतिष्ठाको क्षतिलाई न्यूनीकरण गर्न संकटलाई द्रुत रूपमा सम्बोधन गर्न र व्यवस्थापन गर्न तयार हुनुपर्छ । सही र निष्पक्ष कभरेज सुनिश्चित गर्न मिडियासँग सकारात्मक सम्बन्ध बनाउन पार्टी पङ्क्ति लाग्नुपर्छ ।

पार्टी र हाम्रा नेताहरुविरुद्ध खडा गरिएका भ्रमबाट बच्न विभिन्न सञ्चार च्यानलहरूमा एकरुपताको भन्डाफोर अभियान सञ्चालन गर्न सकिन्छ । तर, आमसञ्चारमा खुलापन र पारदर्शिता, जनतालाई जानकारी प्रदान गर्ने र सरोकारहरूलाई सक्रिय रूपमा सम्बोधन गर्ने नियमित अभियान चलाइनुपर्छ । एक बलियो र सकारात्मक पार्टी ब्रान्डको विकास गर्दै जाँदा मतदाताको मूल्य मान्यता र आकांक्षासँग पार्टीको प्रतिध्वनि मुखरित हुनेछ । प्रभावकारी जनसम्पर्क व्यवस्थापनले एमालेलाई जनताको जगमा दिगो शक्तिको रूपमा अझ बढी स्थापित गर्नेछ ।

एमाले सबै प्रतिरोध छिचोल्दै अगाडि बढिरहेको छ । नेपालको जटिल भूराजनीतिमा बलियो राष्ट्रिय राजनीतिक शक्ति निर्माण गर्नु अहिलेको सबैभन्दा मुख्य कार्यभार हो । पुराना विसर्जित शक्तिले फेरि टाउको उठाउन खोजिरहेको वर्तमानमा सत्तासीन गठबंधनले सत्तालाई राज्य सञ्चालनको विशिष्ट औजार बनाउन नसक्दा चारैतिर अव्यवस्था र निराशा फैलिएको छ ।

कानूनी तयारी

एमाले ऐन-कानून मान्ने, संविधानको सर्वोच्चता स्वीकार गर्ने शक्ति हो । यसर्थ नियमित रूपमा समीक्षा र पार्टीका गतिविधिहरूले स्थानीय, क्षेत्रीय र राष्ट्रिय कानूनहरूको पालना गर्ने सुनिश्चित गर्नुपर्छ । हाम्रा अभियानहरुमा विद्यमान नियम, चुनावी कानून र अन्य कानूनी आवश्यकता समावेश हुनुपर्छ । सम्भावित कानूनी मुद्दाहरूमा मार्गदर्शन गर्न र उत्पन्न हुनसक्ने कुनै पनि कानूनी चुनौतीलाई सम्बोधन गर्न जानकार कानूनी टोली सबै पार्टी कमिटीमा हुनु राम्रो हुनेछ । यो टोली कानूनी जोखिम पहिचान गर्न र न्यूनीकरण गर्न सक्रिय हुनुपर्छ । पार्टी गतिविधि, वित्तीय लेनदेन र निर्णय प्रक्रियाको सही र राम्रोसँग अभिलेख राख्नुपर्छ ।

अनि यो कानूनी रक्षा र पारदर्शिता सुनिश्चित गर्न आवश्यक हुनसक्छ । निर्वाचनमा निष्पक्ष सहभागिता सुनिश्चित गर्न निर्वाचन कानून र नियमहरूसँग पार्टीलाई परिचित गराउन र कानूनी हिसाबले पार्टीलाई चुनावी प्रक्रियाका जटिलताहरू सम्बोधन गर्न पार्टीको अधिकारको रक्षा गर्न वा विपक्षीहरूको कानूनी चुनौतीहरूको जवाफ दिने हो भने कानूनी कारबाहीका लागि रणनीति विकास गर्न आवश्यक छ । एमालेले कानूनी तयारीलाई प्राथमिकता दिएर कानूनी अवरोधहरूको प्रभावलाई न्यूनीकरण गर्न, आफ्नो हितको रक्षा गर्न र आफ्ना गतिविधिहरूको लागि ठोस कानूनी आधार सुनिश्चित गर्नसक्छ ।

अन्त्यमा

‘समृद्ध नेपाल र सुखी नेपाली’को अभियानको सही नेतृत्व दिन एमालेबाहेकका शक्तिहरुबाट सम्भावना देखिँदैन । एमाले सबै प्रतिरोध छिचोल्दै अगाडि बढिरहेको छ । नेपालको जटिल भूराजनीतिमा बलियो राष्ट्रिय राजनीतिक शक्ति निर्माण गर्नु अहिलेको सबैभन्दा मुख्य कार्यभार हो । पुराना विसर्जित शक्तिले फेरि टाउको उठाउन खोजिरहेको वर्तमानमा सत्तासीन गठबंधनले सत्तालाई राज्य सञ्चालनको विशिष्ट औजार बनाउन नसक्दा चारैतिर अव्यवस्था र निराशा फैलिएको छ । आर्थिक अवस्थामा व्यापक सुधार र प्रोत्साहनको खाँचो छ । विदेशिएका नेपालीलाई स्वदेशमा फर्काउनु छ । पूर्वाधारको द्रुततर विकास र अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा नेपालको गरिमा बढाउन एमालेले आफ्नो पूरै पङ्क्तिलाई राष्ट्रिय राजनीतिक शक्ति निर्माणको महाअभियानमा होम्नु आवश्यक छ ।

(न्यौपाने नेकपा एमालेको केन्द्रीय खानेपानी तथा सरसफाइ विभागका सदस्य हुन् ।)