मैदानमा सन्दीपको कमब्याक र रविका ‘१२ भाइ’को अट्याक

म क्रिकेटको नियमित दर्शक होइन । यो ‘भलादमी खेल’ राम्ररी बुझ्दा पनि बुझ्दिनँ (त्यसैले ल्वान्छरो नाम राखेको होइन नि !) । तर, हिजो चाहिँ चाख लागेर नेपाल र नामिबियाको क्रिकेटका समाचार केही अनलाइनमा नियालेँ । यसक्रममा एउटा मिडियामा प्रकाशित समाचारमा उल्लेखित एक वाक्यांशले झण्डै बेहोश बनायो ।

नेपालले नामिबियालाई हराएको समाचारको पेटबोलीमा लेखिएको थियो- ‘नाबालिग बलात्कारका आरोपित सन्दीप लामिछानेले ६६ रन खर्चिएर ३ विकेट लिए ।’

आफैं पत्रकार नभए पनि पत्रकारिताका सामान्य सिद्धान्तहरु मैले पनि बुझेको छु । सरकारी सेवामा प्रवेश गर्नुअघि म पनि एउटा साप्ताहिक पत्रिकाको नियमित स्तम्भकार थिएँ । क्रिकेट राम्ररी नबुझे पनि यति थाहा छ कि मैदानमा बलिङ गर्ने र विकेट लिनेलाई बलर भनिन्छ । माथिको वाक्यांश रिपोर्टरले दिउँसै समस्यामा परेर लेखेको हो वा सम्पादन गर्नेले आफ्नो रिस पोखेको हो ।

यदि होसहवासमा लेखिएको हो भने चाहिँ यो पीत पत्रकारिताको एउटा नमुना हो । देशको प्रतिनिधित्व गर्दै खेलिरहेको खेलाडीलाई समाचारमा जसरी सम्बोधन गरियो, त्यो भर्त्सनायोग्य छ । यो ‘समाचार’का नाममा व्यक्तिले आफ्नो कुण्ठाको वमन गरेको हो ।

पछिल्ला दिनहरुमा जुन रुपमा केही मेनस्ट्रिम मिडियाहरुले सन्दीपलाई लखेटिरहेका छन्, त्यो सिलसिला हेर्दा भोलि ‘नाबालिग बलात्कारका अभियुक्तको सानदार बलिङमा नेपालको जीत’ भनेर हेडलाइन आयो भने पनि आश्चर्य नमान्दा हुन्छ ।

त्यसो त यसरी लेखिनु एकदमै अनपेक्षित भने थिएन । पछिल्ला दिनहरुमा जुन रुपमा केही मेनस्ट्रिम मिडियाहरुले सन्दीपलाई लखेटिरहेका छन्, त्यो सिलसिला हेर्दा भोलि ‘नाबालिग बलात्कारका अभियुक्तको सानदार बलिङमा नेपालको जीत’ भनेर हेडलाइन आयो भने पनि आश्चर्य नमान्दा हुन्छ । आफूलाई देशकै एक नम्बर मान्ने मिडियाले अनगिन्ती पटक यस्तै शैलीमा हेडलाइन बनाइसकेको छ । ती मिडियालाई प्रश्न गर्न चाहन्छु- हिजो अग्नि सापकोटा ४ वर्षसम्म सभामुख हुँदा किन उनलाई ‘हत्या अभियुक्त’ भनेर हेडलाइनमा लेख्न सकेन ? मुद्दा त उनीमाथि पनि सर्वोच्च अदालतमा चलिरहेको थियो र छ । अनि, पाँच हजार नेपालीको हत्या गरेको जिम्मेवारी लिने प्रचण्ड प्रधानमन्त्री बन्दा ‘नरसंहारका अभियुक्त प्रधानमन्त्री नियुक्त’ भन्ने हेडलाइन राख्न किन हात काँप्यो ?

केही दिनअघि राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेले एक पत्रकार सम्मेलनमा नेपाली मिडियाहरुको खोइरो खनेका थिए । उनले बोलेका धेरै कुरा अतिरञ्जित र अपुष्ट पनि थिए । तर, एउटा सत्य चाहिँ उनले उजागर गरिदिए कि नेपाली सञ्चार क्षेत्रमा अवाञ्छित सिन्डिकेट छ । उनीहरुले अब ‘कसलाई सिध्याउने ?’ भनेर साझा एजेन्डा तय गर्छन् र एकमुख भएर पालैपालो खनिन्छन् । ‘१२ भाइ’ भनेर उनले प्रवृत्तिमाथि इंगित गरेका हुन सक्छ ।

अहिले सन्दीप प्रकरणले लामिछानेको सो अभिव्यक्तिलाई गजबसँग सावित गरिदिएको छ । रवि लामिछानेले भनेका ‘१२ भाइ’ अर्थात् आफूलाई मेनस्ट्रिम ठान्ने केही कागजी र अनलाइन मिडियाको सञ्जालले सन्दीपलाई पालैपालो दुत्कार्ने अभियान चलाइरहेका छन् ।

समाचार यसरी लेखिएका छन् मानौं यो देशका सबैभन्दा खुंखार अपराधी सन्दीप लामिछाने नै हुन् र उनलाई नसिध्याइकन सुशासन आउँदैन ।

फैसला नहुञ्जेल क्रिकेट खेल्न पाएनन् भने सन्दीपको करिअर नै धरापमा पर्ने निश्चित छ । नेपालमा एउटा मुद्दाको फैसला हुन कहिले महिनौं त कहिले वर्षौं लाग्छ । १० वर्ष फैसला नभएका मुद्दाहरु थुप्रै छन् । त्यही भएर उच्च अदालत पाटनले सन्दीपलाई धरौटीमा छोड्ने फैसला गर्दा अरु विभिन्न बन्देज लगाए पनि क्रिकेट खेल्न रोक लगाएन ।

कुनै व्यक्तिलाई सिध्याउन उसको ज्यानै लिनुपर्दैन । एउटा खेलाडीलाई सिध्याउनुको अर्थ उसको करिअरको बर्बादी हो । सन्दीप भर्खर २४-२५ वर्षमा हिँडिरहेका र उर्बर करिअर भएका प्रतिभा हुन् । संसारमा धेरै खेलाडीहरु छन्, जसलाई उनलाई जस्तै आरोप लाग्यो । तर पनि मुद्दा लड्दै राष्ट्रिय टीमबाट खेलिरहे । क्रिकेटको विश्वव्यापी नियमन गर्ने संस्था आईसीसीले समेत अनुमति दिएर सन्दीपलाई राष्ट्रिय टीममा राखिएको हो । तर, सन्दीप मैदान फर्किँदा केही ट्वीटे अभियन्ता र फेमिनिजमको खेतीपाती गर्ने गिरोहलाई खपिनसक्नु भएको छ । भोलि सन्दीपकै प्रदर्शनको बलमा नेपालले खेल जित्यो भने उनीहरुलाई १०४ डिग्रीको ज्वरो नआउला भन्न सकिन्न । यो कुन हदसम्मको कुण्ठा हो ? कतिसम्मको पूर्वाग्रह हो ?

सन्दीपमाथि यौनजन्य कसुरको आरोप छ, त्यसमा दुईमत छैन । तर, आरोप सत्य हो कि होइन भन्ने कानूनी निरुपण हुँदैछ । उनी अपराधी प्रमाणित भइसकेका व्यक्ति होइनन् । यदि अदालतले दोषी ठहर गर्‍याे भने कानूनबमोजिम सजाय भोग्नबाट कसैले रोक्न सक्दैन ।

तर, दोषी प्रमाणित नहुँदै उनको चरित्रहत्या गर्ने र करिअर सिध्याइदिने लाइसेन्स कुनै दिदीहरु वा भाइहरुलाई दियो कसले ? उनीहरुले सन्दीपलाई यसरी डामिसके कि अब अदालतको फैसलाबाट सफाइ पाए भने पनि उनको चरित्रमाथि लागेको दाग सहजै मेटिन सक्दैन ।

योमात्र होइन । यदि मुद्दाको फैसला नहुञ्जेल क्रिकेट खेल्न पाएनन् भने सन्दीपको करिअर नै धरापमा पर्ने निश्चित छ । नेपालमा एउटा मुद्दाको फैसला हुन कहिले महिनौं त कहिले वर्षौं लाग्छ । १० वर्ष फैसला नभएका मुद्दाहरु थुप्रै छन् । त्यही भएर उच्च अदालत पाटनले सन्दीपलाई धरौटीमा छोड्ने फैसला गर्दा अरु विभिन्न बन्देज लगाए पनि क्रिकेट खेल्न रोक लगाएन ।

न्यायमूर्तिहरुले यति विवेक पुर्‍याए । तर, अदालतको फैसलालाई अनदेखा गर्दै कथित १२ भाइ र केही ट्विटे अभियन्ताहरु सन्दीपले खेल्नै पाउनुहुँदैन भनेर दागा धरिरहेका छन् । मानौं यदि १० वर्ष फैसला लम्बियो भने त्यतिञ्जेल सन्दीप घरमै जुम्रा मारेर बस्नुपर्ने ? १० वर्षपछि यदि सफाइ पाए भने उनको क्रिकेट करिअरको बर्बादी, नैतिक पतन र आर्थिक क्षतिको भर्पाइ १२ भाइ र ट्वीटे अभियन्ताले गर्न सक्छन् ?

हुन त रविले भनेका १२ भाइले जति दागा धरे पनि उनीहरुले लेखेका कुरा जनताले पत्याउन छाडिसके । यदि पत्याउँदा हुन् त यतिबेला सन्दीपको विरुद्धमा सडकमा विशाल जुलुसहरु निस्किने थिए । हिजो रवि लामिछानेको विरुद्धमा दोस्रो जनआन्दोलन नै हुने थियो । तर, एउटा मुठ्ठीभरको ‘ट्विटे समूह’ (जुन समूहका एकजनाले १० वटासम्म फेक ह्याण्डल चलाउँछन्) र उनीहरुलाई काँध थाप्ने कांग्रेसका दुई महामन्त्रीबाहेक कोही पनि बहकिएका छैनन् ।

हुन त रविले भनेका १२ भाइले जति दागा धरे पनि उनीहरुले लेखेका कुरा जनताले पत्याउन छाडिसके । यदि पत्याउँदा हुन् त यतिबेला सन्दीपको विरुद्धमा सडकमा विशाल जुलुसहरु निस्किने थिए । हिजो रवि लामिछानेको विरुद्धमा दोस्रो जनआन्दोलन नै हुने थियो ।

बरु यसले उल्टो सन्दीपमाथि सहानुभूति बढाइदिएको छ । हिजो सार्वजनिक यातायात नचल्दा पनि त्रिवि मैदानमा ओइरो लागेका दर्शकमध्ये अधिकांश सन्दीपलाई हौसला दिन गएका थिए । उनीहरुले सन्दीपको विकेटमा जति खुशी अरु विकेटमा मनाएनन् । यसले पनि थाहा हुन्छ कि सीमित मिडियाले जनमत प्रभावित पार्न सक्ने हैसियत अब राख्दैनन् । उनीहरुका टिप्पणीमा र समाचारमा आएका प्रतिक्रिया हेर्दा पनि यसको पुष्टि हुन्छ ।

महिला हिंसाका घटनाप्रति अत्यधिक संवेदनशीलता आवश्यक छ । यसमा दुईमत भएन । तर, यहाँ महिला हिंसाका नाममा घटनाहरुलाई तोडमोड र अतिरञ्जित गर्दै आफ्ना निहित स्वार्थपूर्ति गर्नेहरुको कमी छैन । यिनीहरु केही यस्ता छन्, जो आफूलाई महिलाका मुद्दा बेचेर दाताहरुबाट डलर झार्न पल्केका छन् । उनीहरुले यौन हिंसाका मुद्दामा हामीमात्रै संवेदनशील छौं भन्ने देखाएर डोनरहरुसँग हात थाप्न पनि सन्दीप प्रकरणलाई यसरी उछालेको नहोला भन्न सकिन्न ।

यतिबेला पीडित भनिएकी किशोरीमाथि अरुले हैन यिनै मिडियाका केही भाइ र कथित महिलावादी अभियन्ताले ज्यादती गरिरहेका छन् । उनलाई हुँदै नभएको त्रास देखाएर महिनौंदेखि माइती नेपालमा बन्धक बनाएर राखिएको छ । अनुराधा कोइरालाको अनुमति नलिई उनलाई भेट्नसमेत पाइँदैन । पहिल्यै उत्तर घोकाएर सेलेक्टेड मिडियामा अन्तर्वार्ता दिन लगाइन्छ र त्यसलाई फूलबुट्टा भरेर प्रकाशित गरिन्छ । यसरी एकतर्फी बयानका आधारमा समाचार बनाउँदै गर्दा मुद्दा प्रभावित हुन्छ कि हुँदैन, पत्रकार आचारसंहिता उल्लंघन हुन्छ कि हुँदैन भन्ने प्रश्न गराैं कि नगरौं ? किनकि केही मिडिया आफूलाई प्रश्नभन्दा धेरै माथि साेच्छन् ।

अन्त्यमा यति भनौं, न्याय दिने अन्तिम दैलो भनेको अदालत हो । अदालतमा रहेका न्यायमूर्ति नै हुन् । उनीहरुले यस्ता मिडियाको बहकाउमा नपरिकन निष्पक्ष न्याय दिऊन् । दूधको दूध पानीको पानी छुट्याऊन् । मुद्दाको फैसला चाँडो होस् । सन्दीपले गल्ती गरेका हुन् भने सजाय पाऊन्, होइन भने न्याय पाऊन् ।

(ल्वान्छरो नेपाल सरकारका उच्च अधिकृत हुन् । उनको आग्रहमा वास्तविक नामको साटो लेखकीय नाम राखिएको हो । उनले लेखेका विचार निजी हुन् ।)