काठमाडौं । नेपालमा धेरै उत्पादन हुने कृषिजन्य बालीमध्ये धान एक हो । तर अहिले त्यही धानबाली वर्षाको कारणले सखाप भएको छ । धान भित्र्याउने समयमा नै देशभर परेको पानीले धान बगाएपछि कृषकहरू पीडामा परेका छन् ।
कृषि मन्त्रालयका अनुसार यस वर्ष १३ लाख ४२ हजार ८ सय १९ हेक्टर जमिनमा धान रोपिएको थियो । हालसम्म देशैभर गरेर करिब २ लाख हेक्टरमा फलेको धान पानीले डुबाएको छ । धान उत्पादनमा भएका क्षतिले देशको आर्थिक वृद्धिदरमा समेत असार गर्ने अर्थविद्हरू बताउँछन् ।
तराईका जिल्ला बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर र सुर्खेत लगायतका स्थानको धान बाढील बगाएको हो । कृषकले दसैंको बेलमा काटेर सुकाएको र कुन्यु लगाएको धानलाई बाढीले सोत्तर बनाएको छ । सात प्रदेशको कृषि विकास निर्देशनालयका अनुसार वर्षाका कारण धान उत्पादनमा करिब ८ प्रतिशत क्षति भएको छ । केही प्रदेशले भने थप तथ्यांक संकलन गरिरहेका छन् ।
कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्री महिन्द्र राय यादवले सबै प्रदेशका कृषि मन्त्रालयसँग क्षतिको विवारण मागिएको बताए ।
‘त्यो विवरण आएपछि कृषि क्षेत्रका लागि सरकारले राहत प्याकेज ल्याउने छ । त्यही विषयमा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवासँग हामी छलफलमा छौं,’ उनले भने । कृषकको समस्यालाई सरकारले बुझेको मन्त्री यादवले बताए ।
अर्थविद् रामेश्वर खनाल वर्षाको कारणले धानमा भएको क्षतिले देशको कुल ग्रास्थस्त उत्पादनमा नै असर गर्ने बताउँछन् । अघिल्लो वर्ष ५५ लाख मेट्रिक्कटन धान उत्पादन भएकोमा यस वर्ष उल्लेख्य कमी आउनसक्ने उनको भनाइ छ ।
खनालले भने, ‘धान उत्पादन घट्दा हाम्रो जीडीपीमा ०.५ प्रतिशतले कमी ल्याउँछ । अहिले पहाडमा भन्दा पनि तराइमा धान भित्र्याउने बेला हो । त्यहाँ धेरै क्षति भएको छ ।’
अब सरकारले कृषकलाई अनुदान दिनुपर्ने खनालको भनाइ छ । धान उत्पादन घटेको कारण खाद्यान्नको अभाव हुने अवस्था आयो भने सरकारले खाद्य संस्थान मार्फत अभाव भएका जिल्लामा खाद्यान्न पुर्याउने व्यवस्था मिलाउनु पर्ने उनले बताए ।
‘धान उत्पादन घट्दा विदेशबाट चामाल आयात हुने भएकाले बैदेशिक व्यापार घाटा पनि केही वृद्धि हुन्छ,’ उनले भने ।
किन गर्दैनन् कृषकले कृषि बीमा ?
सरकारले कृषकको लागि भनेर कृषि बीमा कार्यक्रम पनि अघि सारेको छ । तर यसमा आकर्षण देखिएको छैन । कृषकले अहिले कृषि बीमा गरेको भए वर्षाको कारण क्षति भएको धानको बीमा भुक्तानी पाउने थिए ।
सरकारले सहुलियतसहित कार्यक्रम सञ्चालन गर्दा पनि कृषक त्यसमा आकर्षित छैनन् । बीमा कम्पनीहरूले पनि कृषि बीमाबाट धेरै मुनाफा नआउने भएकाले कम चासो दिएका छन् । बीमा समितिले बीमा कम्पनीहरूलाई जिल्ला तोकेर नै कृषि बीमा गर्न भनेको हुन्छ । तर कृषि बीमा गर्न न कम्पनीले चासो दिन्छ, न त कृषकले नै ।
देशैभर कृषकले धान मात्रै होइन, अन्य कृषि बालीको बीमामा चासो दिएका छैनन् । अहिले कृषि बीमाका लागि सरकारले ५० प्रतिशत अनुदान दिएको छ । प्रदेश सरकारले समेत केन्द्र सरकारले दिएको कृषि बीमा अनुदामा केही थप्ने गरेको छ ।
बीमा समितिका अध्यक्ष सूर्यप्रसाद सिलवालले कृषि बीमा गरेका कृषकले बीमा भुक्तान पाउने बताए ।
सिलवालले भने, ‘सरकारले कृषि बीमामा ५० प्रतिशत अनुदान दिने गरेको छ । तर, पनि कृषकलाई कृषि बीमाको बारेमा राम्रोसँग ज्ञान छैन् । बीमाको जिम्मा पाएका बीमा कम्पनीहरूले पनि कृषि बीमामा त्यति धेरै ध्यान दिएका छैनन् ।’
