रञ्जिता भन्छिन्- मलाई अध्यक्षबाट हटाउने कुरा हास्यास्पद हो

कैलाली । नागरिक उन्मुक्ति पार्टी (नाउपा) विभाजनको संघारमा पुगेको देखिन्छ । अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठले कार्यवाहक अध्यक्षको जिम्मेवारी शिव बास्तोलालाई सुम्पिसकेकी छन् भने पार्टीका बहुमत सांसदहरूले राष्ट्रिय भेला आह्वान गरेका छन् । आगामी साउन १४ गतेको उक्त भेलाले रामलाल डगौरालाई संयोजकको रूपमा अगाडि बढाउने तयारी गरेको बुझिएको छ ।

रेशम चौधरी संरक्षक र रञ्जिता श्रेष्ठ अध्यक्ष रहेको नाउपामा स्थापना भएको तीन वर्षमै विवादको चाङ लागेका छन् । श्रीमान्–श्रीमती मिलेर सुरु गरेको पार्टीमा उत्पन्न विवादले अहिले पार्टीभित्र मात्र होइन, रेशम–रञ्जिताको दाम्पत्य सम्बन्धलाई समेत तहसनहस बनाइदिएको चर्चा चल्दै आएको छ ।

के नागरिक उन्मुक्ति पार्टी साँच्चै नै विभाजनको डिलमा पुगेको हो ? प्रस्तुत छ, पार्टीकी अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठसँग गरिएको कुराकानी नेपाल टकमा ।

नागरिक उन्मुक्ति पार्टीको विवाद उत्कर्षमा पुगेको छ । राष्ट्रिय भेला बोलाइएको छ । के यो पार्टी फुट्ने सङ्केत हो ?

पार्टीभित्र संवाद, समीक्षा र आत्ममूल्याङ्कन आवश्यक पर्छ । तर त्यो प्रक्रिया संवैधानिक, संस्थागत र विधिसम्मत ढंगबाट अगाडि बढ्नुपर्छ । अहिले जसरी ‘राष्ट्रिय भेला’ भन्ने नाममा केही व्यक्तिहरूले आफ्ना व्यक्तिगत एजेन्डा, स्वार्थ वा असन्तुष्टि संस्थाको प्रक्रियामाथि थोपर्न खोजेका छन्, त्यो दुःखद मात्र होइन, खतरनाक पनि हो ।

राष्ट्रिय भेला भनेको कुनै समूह वा व्यक्तिले ‘आवेशमा’, ‘गालीमा’ वा ‘गुपचुप संवादमा’ बोलाउने विषय होइन । यसका लागि पार्टीमा स्पष्ट प्रक्रिया, आह्वान गर्ने अधिकार र मान्यता प्राप्त संयन्त्र छ, जसको पूर्ण पालना अध्यक्ष वा कार्यकारिणीको समन्वयमा मात्र हुनसक्छ ।

पार्टी फुट्ने संकेतको कुरा गर्दा, म विश्वास दिलाउन चाहन्छु कि नागरिक उन्मुक्ति पार्टी कुनै गुट, व्यक्ति वा लहरको उपज होइन । यो जनताको सपना, रगत, बलिदान र भरोसाबाट बनेको संस्था हो । त्यो संस्था केही व्यक्तिको असन्तुष्टिको तरंगले टुक्रँदैन ।

मैले नेतृत्वमा रहँदा कहिल्यै पनि संवादको ढोका बन्द गरेकी छैन । तर संवादको नाममा संस्था फुटाउने, गाली गर्ने वा अधिनायक शैलीमा निर्णय थोप्ने अभ्यासलाई म समर्थन गर्न सक्दिन ।

त्यसैले, जुन भेला बोलाइएको छ- त्यो ‘राष्ट्रिय’ होइन, स्वार्थकेन्द्रित समूहगत जमघट हो । त्यो पार्टीको नाममा आयोजित भए पनि त्यसको वैधानिकता छैन, त्यसको निर्णय पार्टीको आधिकारिक निर्णय मानिँदैन ।

हाम्रो पार्टीलाई अस्थिर बनाउन र नेतृत्वलाई बदनाम गर्न रचिएको यो नाटकका अगाडि म न कुनै उत्तेजनामा छु, न आक्रोशमा । म शान्त छु, किनकि म सत्यसँग छु । पार्टीभित्रको मतभेद समाधान गर्न म खुला छु । तर संस्थामाथि बलपूर्वक धावा बोल्ने शैली कहिल्यै स्वीकार्य हुँदैन ।

तपाईँप्रति खेद प्रकट गर्दै राष्ट्रिय भेला आह्वान गरिएको रहेछ । तपाईँलाई केन्द्रीय अध्यक्षबाट हटाउने तयारी हो ?

‘राष्ट्रिय भेला’ भन्ने शब्द आफैमा गौरवपूर्ण र पार्टीको भविष्य निर्धारण गर्ने गम्भीर संकल्पको प्रतीक हो । तर दुःखको कुरा, पछिल्लो समय देखिएको गतिविधिमा त्यो मर्म हराएको देखिन्छ ।

‘तपाईँप्रति खेद प्रकट गर्दै राष्ट्रिय भेला आह्वान गरिएको छ’ भन्ने कथनमा देखिने उद्देश्य प्रस्ट छ- यो कुनै साझा मूल्य, नीति वा सिद्धान्तको भेलाभन्दा पनि, व्यक्तिगत असन्तुष्टि र गुटगत स्वार्थको खेल जस्तो देखिन थालेको छ ।

यो ‘राष्ट्रिय भेला’ होइन, सानो सर्कलको स्वार्थी जमघट हो, जसले ‘भेला’ भन्ने आवरणमा आर्थिक संकलन, दबाब निर्माण र पार्टीलाई अप्ठ्यारोमा पार्ने दुस्साहस गरेको छ । मलाई केन्द्रीय अध्यक्षबाट हटाउने ? यो आफैँमा हास्यास्पद कुरा हो । केन्द्रीय अध्यक्षको जिम्मेवारी विधानअनुसार हुन्छ, कुनै व्यक्तिको चित्त नबुझेर हुँदैन ।

पार्टीलाई आफ्नो अधीनमा राख्ने, अपारदर्शी रूपमा निर्णय लिने, र साथी–संगी जम्मा पारेर धम्क्याउने शैली कुनै पनि हालतमा स्वीकार्य छैन । म यस्ता प्रवृत्तिहरूको कडा विरोध गर्छु र चेतावनी दिन चाहन्छु— पार्टी कुनै व्यक्तिको निजी सम्पत्ति होइन । यसलाई कमजोर पार्ने, टुक्र्याउने वा गुमराहमा पार्ने कोशिस गरिनेछ भने त्यसको परिणाम गम्भीर हुनेछ ।

म डराउँदिन, झुक्दिन पनि । तर संयम गुमाउँदिन भनेर कसैले कमजोरी नठानुन् । विधान, विधि र संगठनप्रतिको निष्ठाबाट हिँड्नेलाई म सधैँ स्वागत गर्छु । तर गल्तीलाई सहनु पनि कमजोरी हो भन्ने मेरो अडान स्पष्ट छ ।

आफूलाई हटाउने संकेत पाएर विधानमा नभएको अधिकार प्रयोग गर्दै तपाइले कार्यवाहक तोक्नुभएको भन्ने छ नि ?

पार्टीको नेतृत्व जब संक्रमण र असमझदारीको मोडमा पुग्छ, त्यस्तो अवस्थामा संस्थालाई स्थायित्व दिनु नेतृत्वको पहिलो जिम्मेवारी हुन्छ । कार्यवाहक अध्यक्ष तोक्ने अधिकार पार्टीको विधानले स्वयं अध्यक्षलाई दिएको व्यवस्थागत अधिकार हो । त्यो अधिकार प्रयोग गर्दै मैले उक्त निर्णय लिएको हुँ ।

यो निर्णय व्यक्तिगत चाहना वा मनपरी अभ्यास होइन । म नेतृ मात्र होइन, पार्टीको संस्थागत संयन्त्रको उत्तरदायी अध्यक्ष पनि हुँ । उक्त निर्णयअघि संरक्षक, पदाधिकारी, र केन्द्रीय नेताहरूसँग आवश्यक संवाद गरिएको थियो ।

मैले पटक–पटक ‘छलफल गरौँ, समाधान खोजौँ’ भन्ने आग्रह गरेँ—तर दुर्भाग्यवश, केही साथीहरू छलफलमा सहभागी हुन चाहनु भएन । कोही राजीनामा दिइसक्नुभएको छ, कोही सम्पर्कबाहिर हुनुहुन्छ, र केहीले बैठकमै नबसी अलग निर्णय गर्न खोज्नुभयो ।

पार्टी कुनै गुट वा भावना होइन- एउटा संस्था हो । र संस्था जोगाउन नेतृत्वलाई कहिलेकाहीँ कठोर तर विवेकपूर्ण निर्णय लिनुपर्छ । म त्यही विवेकको आधारमा अघि बढेकी हुँ ।

नेतृत्वले सबैलाई खुसी बनाउन सक्दैन, तर पार्टीलाई स्थिर बनाइराख्न सक्नुपर्छ । आज जुन निर्णय गरिएको छ, त्यो विधानसम्मत, परिस्थितिसम्मत र संस्था–मुखी हो । न कि व्यक्तिगत रूपमा प्रेरित ।

बहुमत सदस्यहरूले बैठक बोलाउन माग गर्दा पनि बैठक बोलाउनुभएन, अल्पमतमा पर्ने डर हो ?

नेतृत्वले डराउनु वा डराउनु पर्ने कुरा हुँदैन । नेतृत्वको काम नै चुनौती स्वीकार्नु हो, डरले पछाडि हट्नु होइन । यदि कतै डरको कुरा छ भने त्यो नेतृत्वमा होइन, असहज र कमजोर सोचमा हो ।

म कहिल्यै डराएको छैन र डराउने पनि छैन । कुनै पनि निर्णय गर्दा सबै पक्षको हित र दलको स्थायित्वलाई पहिलो प्राथमिकता दिइएको हो ।

तपाईँलाई बहुमत केन्द्रीय सदस्यहरूको बैठकले स्पष्टीकरण सोधेको रहेछ । के जवाफ दिनुहुन्छ ?

नेतृत्वले सही विधि र विधान अनुसार काम गरेको छ भने स्पष्टीकरण दिनुपर्ने कुनै कारण हुँदैन । विधि र नियमअनुसार काम भएका कुरालाई लिएर स्पष्टीकरण सोधिरहनु भ्रम सिर्जना गर्ने प्रयास हो । नेतृत्वले आफ्नो जिम्मेवारी र निर्णयलाई पूर्ण रूपमा पारदर्शी र कानुनी दायरामा राखेको छ ।

स्पष्टीकरण माग्नु भनेको नेतृत्वमाथि अविश्वास देखाउनु हो, जुन समय र परिस्थिति अनुसार उचित छैन । यदि कुनै गल्ती वा कमजोरी छ भने त्यसलाई प्रत्यक्ष र जिम्मेवार भएर सम्बोधन गरिनुपर्छ, तर भ्रम फैलाउने तरिकाले होइन ।

त्यसैले, गलत आरोप र प्रश्नले नेतृत्वलाई डराउन सक्दैन । नेतृत्व निर्णय गर्न र अगाडि बढ्न स्वतन्त्र छ र यसलाई गलत भनी स्पष्टीकरण माग्नु राजनीतिक रुकावटको संकेत मात्र हो ।

रेशम चौधरीले भिडियो सन्देशमार्फत तपाईँलाई बैठकमा आउन र आफूमाथि लागेका आरोपहरूबारे स्पष्ट पर्न भनेका छन् । तपाईँले त्यसलाई चासो नदिनुको कारण के हो ?

जब पार्टीको उपाध्यक्ष २१(क) अन्तर्गत जेलमा हुनुहुन्थ्यो, बैठक बोलाउन जरुरी ठानिएन । जब जनमतसँगको पार्टी एकता भाँडियो– त्यो यति ऐतिहासिक र गम्भीर विषय हुँदा पनि बैठक बस्न आवश्यक देखिएन ।

तर ममाथि आरोप लागेपछि मात्रै बैठक बोलाइन्छ र मलाई उपस्थित भएर स्पष्टीकरण दिन भनिन्छ ? के पार्टीको मूल्य र मापदण्ड यत्तिकै कमजोर छ ?

अर्को कुरा– रेशम चौधरीज्यू मेरा श्रीमान् हुनुहुन्छ, हाम्रो बीच पारिवारिक नाता छ । तर पार्टी, नेतृत्व र संगठनिक विषयमा पारिवारिक नाताभन्दा प्रक्रिया, प्रणाली र मर्यादा अगाडि आउँछ ।

पारिवारिक सम्बन्धलाई सार्वजनिक सञ्जालबाट राजनीतिक सन्देश दिने माध्यम बनाउनु न त उपयुक्त हो, न जिम्मेवार । घर–परिवारको कुरा घरभित्र मिल्छ, पार्टीको कुरा पार्टीको मञ्चमा हुन्छ ।

श्रीमान् हुनु भनेको सन्तानको हक सुनिश्चित गर्नु हो, पत्नीको नेतृत्वमाथि प्रश्न उठाउनु होइन । परिवार र पार्टीको सन्तुलन राख्नसक्ने नेतृत्व मसँग छ । भावना होइन, विधि र प्रक्रिया आधारित राजनीति मेरो बाटो हो ।

त्यसैले, यस्तो सार्वजनिक दबाब, दोहोरो मापदण्ड र भावनात्मक प्रयोगको माध्यमबाट नेतृत्वलाई किनारा लगाउने प्रयासलाई म स्पष्ट रूपमा अस्वीकार गर्छु ।

‘लिची बगान’ को १ सय ३४ रोपनी जग्गा हडप्न ‘बिचौलिया’ भूमिकामा खेलेको भन्दै छानबिन भइरहेको छ । अडिओमा सुनिएको आवाज तपाईँको हो भनिन्छ । फेरि म्यासेजमार्फत पनि पैसा माग्नुभएको रहेछ ? तपाईँलाई अहिले ‘बिचौलिया’ भन्न थालेका छन् ?

यो मुद्दा हाल अनुसन्धानको चरणमा छ । म यसमा पूर्ण रूपमा सहकार्य गर्नेछु । तर, म जिम्मेवार नेतृको हैसियतले भन्छु– कुनै पनि प्रमाणबिना सार्वजनिक रूपमा आरोप लगाउनु पूर्वाग्रही र चरित्र हत्या गर्ने प्रयास हो ।

म न त बिचौलिया हुँ, न मलाई पैसाले चलाउन सकिन्छ । मेरो राजनीतिक जीवन, आदर्श र सङ्घर्षको आधारमा बनेको हो– त्यस्तो आरोपहरू केवल ममाथि धूलो उडाउन खोज्ने दुस्साहस हुन् ।

सुदूरपश्चिममा रामेश्वर चौधरीलाई बर्खास्त गरेपछि तपाईँहरू सबै एक हुनुभयो । फेरि एक महिना नपुग्दै पार्टी विभाजनझैँ देखिने गरी विवाद आयो । खास कारण के हो ?

रामेश्वर चौधरीज्यूलाई प्रदेश सरकारबाट बर्खास्त गर्ने निर्णय मुख्यमन्त्रीको नेतृत्वमा भएको कार्यकारी निर्णय हो । त्यसपछि म अध्यक्षको हैसियतमा पार्टीको नीतिगत धारणा अनुसार उहाँप्रति अन्याय नहोस् भन्ने सुनिश्चित गर्न भूमिका निर्वाह गरेँ ।

पार्टी नेतृत्वमा रहँदा, संस्थागत संरचना र जिम्मेवारीप्रति मेरो कर्तव्य हो– हाम्रा जनप्रतिनिधिहरूको हक र सम्मानको रक्षा गर्नु । मैले त्यसै अनुसार कदम चालेँ, ताकि असमझदारी समाधानतर्फ जाओस्, गहिरियोस् भन्ने होइन ।

पार्टीभित्र एक महिनाभित्रै मतभेद देखिनु दुर्भाग्यपूर्ण जरूर हो, तर यसको मूल जड चाहिँ संस्थाभन्दा माथि उठेर व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्न खोज्ने प्रवृत्ति हो । पार्टी कुनै व्यक्तिको हैकम वा निजी सम्पत्ति होइन– यो लाखौं कार्यकर्ताको आशा, सपना र बलिदानले बनेको साझा संस्था हो ।

केहीले संस्थागत निर्णयलाई बेवास्ता गरेर व्यक्तिगत आकांक्षा अघि बढाउन खोजे होलान्, तर म पार्टी अध्यक्षको हैसियतमा स्पष्ट भन्न चाहन्छु– म त्यो संस्कारको संरक्षण गर्दिनँ ।

नेतृत्वमा रहँदा मलाई सत्ताको होइन, जिम्मेवारीको बोध छ । पार्टीलाई न त गुटको बन्दी बनाउँछु, न कसैको निजी स्वार्थको भर्‍याङ ।

यस्तो चेष्टा दोहोरिन नदिनु मेरो कर्तव्य हो । असहमति समाधानका लागि संवादको ढोका सधैँ खुला छ, तर पार्टी तोडफोडको प्रयास गर्नेहरूलाई सहन गरिन्न । यो चेतावनी हैन, संस्थागत अडान हो– पार्टीलाई कमजोर पार्ने होइन, अझ सशक्त बनाउने समय हो ।

रुपन्देहीको उपनिर्वाचनमा उम्मेदवार छान्ने जिम्मा पनि बहुमत सांसदहरूले रामलाला डगौरालाई दिए । अब तपाईँ के गर्नुहुन्छ ?
टिकट दिने जिम्मा बहुमत सदस्यहरूले दिए भन्ने कुरा सुन्दा रमाइलो लाग्छ । तर पार्टी नेतृत्वको जिम्मेवारीबिना कसलाई टिकट दिने अधिकार हुन्छ ? त्यो त पार्टी विधानले नै स्पष्ट गरेको कुरा हो ।

रुपन्देही क्षेत्र नं. ३ को उपनिर्वाचन संघीय संसदका लागि हो– त्यो पार्टीभित्रको कुरा होइन, संवैधानिक प्रक्रिया हो । निर्वाचन आयोगले अन्ततः पार्टी नेतृत्वलाई नै मान्यता दिन्छ । यो ‘मेरी मर्जी’ खेल्ने ठाउँ होइन ।

जहाँसम्म टिकटको हस्ताक्षरको कुरा छ– त्यो पनि पार्टी नेतृत्वको जिम्मा हो, निर्वाचन आयोगले त्यही प्रक्रिया स्वीकृत गर्छ । कसैले निर्वाचन आयोगलाई मिलाएर टिकट पाउने जस्तो कुरा भने त अलि फिल्मी जस्तो लाग्छ नि !

यही अवस्थाले आगामी निर्वाचनसम्म नाउपा नै रहँदैन, कि तपाईँको नेतृत्वमा वा तपाईँलाई हटाउने समूहको नेतृत्वमा कुनै अर्को पार्टीसँग विलय हुन्छ भन्ने विश्लेषण पनि भइरहेको छ नि ?

पार्टीभित्रको अहिलेकै अवस्थाले के देखाउँछ भने, यदि समयमै संयमता, संवाद र संगठनप्रतिको इमानदारी देखाइएन भने, नागरिक उन्मुक्ति पार्टी (नाउपा) जस्तो शक्तिशाली आन्दोलनले जन्माएको पार्टी आगामी निर्वाचनसम्म अस्तित्वमै रहन्छ भन्ने ग्यारेन्टी कसैले गर्न सक्दैन ।

तर म स्पष्ट भन्न चाहन्छु– नाउपा फुट्ने कि बच्ने भन्ने निर्णय दुई धारको लडाइँले होइन, जनताले गर्नेछन् । जनताको म्यान्डेट, आन्दोलनको बलिदान र दलित, थारु, महिलासहित सबै उत्पीडित समुदायको आशा टेकेर बनेको पार्टी यति सस्तो षड्यन्त्रबाट समाप्त हुँदैन ।

यदि कसैले मलाई हटाएर अरू कुनै पार्टीसँग विलय गर्ने योजनामा छन् भने त्यो गम्भीर धोका हुनेछ– जनताको भावना र बलिदानी इतिहासप्रति । म यस्तो कुनै पनि गतिविधिको डटेर प्रतिकार गर्नेछु । पार्टीको नाम, झण्डा, अस्तित्व र सैद्धान्तिक मार्ग अझै पनि जनताको छ, केही व्यक्तिको सम्पत्ति होइन । यो लडाइँ सत्ता वा पदको हैन, यो लडाइँ विचार, निष्ठा र भविष्यको हो ।
म लडिरहनेछु– अन्तिमसम्म । तर यति भने सुनिश्चित गर्छु: नाउपा जोगिनेछ, तर सिद्धान्तमा अडिएका नेतृत्वबाट, न कि व्यक्तिगत स्वार्थ र कुचेष्टाबाट ।

जो–जो पार्टीलाई निजी सम्पत्ति ठान्छन्, या आफ्नो असफल महत्वाकांक्षाका कारण अर्कै दलसँग गुप्त सम्झौता गरिरहेका छन्, तिनीहरूलाई म चेतावनी दिन चाहन्छु: जनतासँग विश्वासघात गर्ने जो–कोही, राजनीतिक रूपमा इतिहासको कालो पानामा लेखिनेछन् ।

तपाईँहरू पार्टीका संरक्षक र अध्यक्ष मात्र नभई श्रीमान्–श्रीमती पनि हुनुहुन्छ । राजनीतिक अन्तरद्वन्द्वले गर्दा तपाईँहरूको दाम्पत्य सम्बन्ध र आत्मीयता पनि भाँडिएको हो ?

रेशम चौधरी र म– हामी केवल पार्टीका संरक्षक र अध्यक्ष मात्र होइनौँ, जीवनका सहयात्री र संघर्षका साझेदार पनि हौं । हाम्रो सम्बन्ध राजनीतिले होइन, विश्वास, सम्मान र साझा सपना– अधिकारयुक्त समाज निर्माणको यात्राले जोडेको हो ।

तर, राजनीति जब भावनाभन्दा माथि सत्ताको खेल बन्छ, जब संगठनभन्दा व्यक्तिगत अहम् अगाडि आउँछ, तब त्यसले केवल पार्टी मात्र होइन, पारिवारिक आत्मीयता र सम्बन्धमा पनि गहिरो असर पार्दो रहेछ ।

आज जब ममाथि अनावश्यक आरोप, उपेक्षा र अपमानजनक संकेतहरू आउँछन्, तब स्वाभाविक रूपमा प्रश्न उठ्छ, यो केवल राजनीतिक असहमतिमा सीमित हो त ? कि यसले पारिवारिक न्यानोपनमा पनि चिसोपन ल्याएको छ ?

तर म एउटा कुरा स्पष्ट भन्न चाहन्छु– सम्बन्ध गहिरा हुन्छन्, उतारचढाव आउँछ, तर निष्ठा र प्रेम त्यति छिटो मेटिँदैन । मैले मेरो जीवनमा राजनीति र प्रेम दुबैलाई निष्ठापूर्वक सम्हाल्ने प्रयत्न गरेकी छु । तर जब प्रेममा संवाद रहँदैन र राजनीतिमा सहमति– तब चोट त लाग्छ ।

के सम्बन्ध सकिएको हो त ? यो प्रश्न मैले होइन, उहाँको मौनताले जन्माएको हो । के आत्मीयता मरेको हो त ? त्यो म भन्न सक्दिन, किनभने म आज पनि मनभित्र कतै उहाँको सम्मान बोकेर अगाडि बढिरहेकी छु ।

राजनीति र शक्तिले साँचो मायालाई समाप्त गर्न सक्छ त ? सायद सक्दैन, तर उसले दूरी अवश्य ल्याउँछ । जब विश्वास गुम्छ, संवाद बन्द हुन्छ, अनि सार्वजनिक सन्देशबाट व्यक्तिगत सम्बन्धको मर्यादा च्यातिन्छ ।

तर म बाँचिरहन्छु– न आँसुमा, न आक्रोशमा– केवल निष्ठामा । बाँचिरहन्छु पार्टीका कार्यकर्ताहरूका लागि, आन्दोलनका सपना बोकेर बसिरहेका आमजनका लागि । र बाँच्छु, एक दिन फेरि सबै कुरा सत्य र आत्मीयताको बाटोमा फर्किनेछ भन्ने विश्वासमा ।